Absurdistisch en schrijnend verslag van een reïntegratietraject

Cover.
Cover.

Een schrijver die undercover deelneemt aan een reïntegratietraject, dat is de kat op het spek binden! Het boek “Paradijs bv. Op weg naar werk” is uitgegeven door Parterre, wat een heel toepasselijke naam is voor een traject dat toegespitst lijkt op de onderste trede van de participatieladder. Met als enige mobiliteitsmogelijkheid een gang naar de kelder, waar gestraft wordt met kortingen op een uitkering en waar ook zonder korting niet van te leven valt. “Wie hier binnentreedt, laat alle hoop varen!”

Riccardo Alberelli, de schrijver van het boek dat vandaag precies zes jaar geleden verscheen, maar absoluut niet gedateerd is, trakteert ons op een absurdistisch, hilarisch, soms schrijnend verslag van een reïntegratietraject richting alles, behalve betaald werk. Van week tot week wordt de weg beschreven waarlangs de door coaches “uitverkorenen” via k(o)lerenhangers sorteren en dozen vouwen (lees: werkhouding observeren en talenten in kaart brengen), gymnastiekoefeningen en verplicht positief denken (lees: ongevraagd in therapie, positief reprogrammeren) rijp worden gemaakt voor de arbeidsmarkt.

Zo maken we kennis met…

… Giovanni, wiens passie paarden is. Hij heeft negen jaar geleefd en gewerkt met paarden en zou graag in een manege werken. Hij heeft alle maneges in de provincie en daarbuiten bezocht, en ook de coaches kunnen hem geen stap verder helpen. Als in de productiehallen stic­kervelletjes van paarden moeten worden geseald, grapt Giovanni: “Misschien kan ik op mijn cv zetten dat ik hier in één dag met wel twintig verschillende soorten paarden heb gewerkt”.

… Zlatan (Montenegro) en Ahmed, die op verloren momenten op de computer naar beelden kijken van het geboortedorp van Zlatan. Servo-Kroatische muziek op de achtergrond en tranen in de ogen van weemoed en verlangen: “Daar heb ik gewoond, in dat huis!”

… Adam, een vluchteling uit Somalië die alles verloor wat hij had: zijn boerderij, vee, fabriek en transportbedrijf. Voor zover zijn familie niet is doodgeschoten, woont die grotendeels in Australië, waar hij wegens geldgebrek niet naar toe kan gaan.

… Fifi, die vier kinderen grootbracht en het verlies van een zoon te verwerken had. Daarnaast kans zag groene vingers te ontwikkelen door jaren wiet te kweken. Hoewel zij de enige was die het werk aankon op de plantenstekafdeling van een eerder reïntegratietraject, leverde ook dat geen betaald werk op. Zij is de enige die zich afvraagt wie de tweehonderd euro krijgt die Paradijs bv meer betaalt voor hun werkzaamheden dan zijzelf in handen krijgen. Het detacheringsbureau noemt Fifi consequent “reclasseringsbureau”, want “’t blijft bajeswerk, toch!?”

Therapie

Betaald krijgen de deelnemers niet voor de reguliere arbeid die ze verrichten. Evenmin gelden normale arbeidsrechten. Fifi wordt gestraft met een forse korting op haar uitkering omdat ze zich te vaak ziek heeft gemeld. Aan de lopende band moeten er een paar honderd keer volle flessen worden getild, en mensen halen hun handen open aan scherpe kartonnen randen. Arbo en werknemersrechten? Niet voor dwangarbeid!

Erger dan het sorteren van hangertjes en het vouwen van dozen, zijn de trainingen, die in feite neerkomen op ongevraagde therapie. “NLP (neurolinguïstisch programmeren), positief re­programmeren… Op grond van niet-wetenschappelijk bewezen methodes worden mijn gedrag en psychologische gesteldheid beoordeeld, gewikt en gewogen. Kortom, ik ben tot patiënt ge­bombardeerd zonder dat ik zelf heb verklaard ziek te zijn.”

Om de sfeer van de trainingen te schetsen, beperk ik me tot wat uitspraken die genoeg tot de verbeelding spreken. Want wie kent ze niet, de open deuren en stoplappen van het positiviteitsdogma?

“Je moet positief zijn. Dat is héél belangrijk!”
“Adem in… adem uit.”
“Ik kan zien hoe je denkt.”
“Dat is jouw probleem, dat is jouw keus.”
“Positief hummen.”
“Jij beweegt mooi met me mee.”

Zorgwekkend

Paradijs bv paradeert met een hoge uitstroom naar werk. Dat blijkt doorgaans een tijdelijke aanstelling binnen eigen productiehallen: een aanstelling die even lang duurt als de periode waarover subsidie wordt verleend. De kantine, de beveiliging, de “chef” van de lopende band, de coach: allen zijn ze aansluitend op het reïntegratietraject ingezet voor een zes maanden durende stage. En ook de doorstroming van anderen betekent vaak een nieuwe aanstelling in de oude baan, voor zolang er weer loonkostensubsidie loopt. Daarna wacht een nieuw reïntegratietraject bij Paradijs bv.

Het meest opvallend en zorgwekkend in dit boek is de gelatenheid waarmee mensen zich laten koeioneren. Zelfs de softe new age trainingen waar niemand om vroeg (“Het gaat om jou, je moet leren stop te zeggen!”) leiden niet tot acties om de daad bij het woord te zetten. Ze leiden zelfs niet tot discussies over de legitimiteit van dwangarbeid. Alleen Fifi merkt op dat het geld van de inspanning van dwangarbeiders verdwijnt in de zakken van de bazen en bovenbazen. Maar het is 2010 en het eerste proces tegen dwangarbeid moet nog worden gevoerd.

Wat sterk onderbelicht blijft in dit overigens vlot en onderhoudend geschreven verslag, is de impact van deze repressieve aanpak van werklozen op de mentale staat en veerkracht van mensen. Een econoom berekende eens de waarde van het werk van een huisman/vrouw; de uitgespaarde kosten van schoonmaken, wassen, koken, haar knippen, kleding maken en herstellen, enzovoorts, en kwam tot een bedrag dat beduidend boven het minimumloon uitkwam. Baanloosheid schept in ieder geval de mogelijkheid te toveren met tijd en talent. Een moeder als Fifi is van onbetaalbare waarde voor haar gezin, dankzij de tijd die ze kan besteden aan zaken van nut en noodzaak. Maar dankzij de coup die staatssecretaris Klijnsma met de Participatiewet pleegt, voorziet de tegenprestatie mensen, bedrijven en instellingen van kleineergeld: midde­len om baanloze mensen klein te krijgen en kapot te maken. Het kost wat, maar dan heb je ook het vervolg op George Orwells 1984.

“Paradijs bv. Op weg naar werk”, Riccardo Alberelli. Uitgeverij: Parterre,
ISBN: 9789080604964, € 15,00.

Sjaak Platzak