De Peueraar 14, oktober 1991

Auteur:

Met de vraag "Welke functie vervult een alternatieve boekhandel in de linkse politiek van Leiden?" in het achterhoofd ging de Peueraar een gesprek aan met een van de medewerkers van boekhandel Manifest (voorheen: Linkse boekhandel Manifest). Hieronder volgt het verslag van een leuk collectief dat ondanks de algemene verrechtsing in de maatschappij en het gebrek aan werkelijke interesse van, al dan niet actieve, linkse Leidenaren tegen de stroom in blijft roeien. In haar bijna 9 jarige bestaan werd en wordt de winkel telkens weer geconfronteerd met het dilemma of de winkel nu commercieel of ideëel moet werken.

We zullen eerst een korte historische schets geven van linkse boekhandels in Nederland, alsmede het ontstaan van Manifest zelf. Het reilen en zeilen van de boekhandel en de visie achter het inkoopbeleid worden besproken. Daarna wordt getracht de plek die de winkel in de linkse politiek van Leiden in neemt te bepalen, om vervolgens wat te filosoferen over de klanten, hun koopgedrag en het beeld dat er over de winkel bestaat.

Linkse boekhandels in Nederland

Er bestaat in Nederland een klein circuit van zogenaamde linkse boekhandels (in totaal minder dan 20). Deze boekhandels hebben geen overlegstructuur en hebben dientengevolge ook geen gezamenlijk inkoopbeleid en geen criteria daarvoor. Dit is een nadeel. De winkels kunnen zich naar buiten toe niet profileren met een bepaald image, zoals bijvoorbeeld de Wereldwinkels. De term linkse boekhandel geeft geen duidelijk beeld van welk (standaard of basis) aanbod er in de winkel te vinden is. Elke linkse boekhandel moet aldus zelf bepalen welke inhoud er aan "linkse boekhandel" gegeven wordt. Het voordeel is uiteraard dat elke winkel zijn eigen plaatselijk beleid kan voeren, maar het gebrek aan samenhang en structuur wordt als een gemis ervaren.

Voor de Tweede Wereldoorlog waren er al verschillende linkse boekhandels in Nederland. Dit waren meestal partijboekhandels, zoals die van de SDAP in de 20-er jaren op de Herengracht hier in Leiden. De verzuiling was in die tijden groter en ieder had zijn eigen club voor alle facetten van het leven.

De nieuwe lichting linkse boekhandels ontstond in de 70-er jaren, als onderdeel van de grote alternatieve beweging in die tijd. Veel mensen wilden hun werk in eigen beheer hebben, veelal onbetaald. Zo ook de linkse boekhandels. Tot nu toe is dat zo gebleven, op 1 of 2 betaalde krachten in het totale circuit na.

In deze boekhandels vind je onder andere het zogenaamde grijze circuit, dat in de gewone boekhandel haast onvindbaar is. Het gaat om kleinschalige uitgaven zoals brochures, knipselmappen, pamfletten. Ze zijn te alternatief of radicaal voor gewone uitgeverijen en worden dan ook veelal in eigen beheer uitgegeven. Dit grijze circuit is zeer belangrijk in linkse kringen.

De meeste winkels waren gebaseerd op orthodox marxistische of maoïstische ideeën. Een aantal uitgeverijen, zoals de Socialistische Uitgeverij Nijmegen en Amsterdam (SUN en SUA) vinden in deze tijd hun oorsprong. Ze zijn in de loop der jaren flink gegroeid maar nu worden hun boeken steeds minder verkocht en gelezen. De klanten in de linkse boekhandels waren PSP-, CPN- en PvdA-aanhangers. De klanten die zich nu meer openlijk als links profileren zijn vooral buitenparlementair gericht.

Manifest zelf

In oktober 1982 werd in Leiden linkse boekhandel Manifest geopend, een beetje als nasleep van de 70-er jaren. Je zou kunnen zeggen dat de winkel een voortzetting was van boekhandel Ruward, die weliswaar niet links te noemen was, maar op z'n minst toch alternatief. Deze boekhandel werd in Leiden opgeheven, en het initiatief kwam om een linkse boekhandel op te richten. Met behulp van enkele medewerkers van Ruward werd Manifest opgezet (eerst onder een andere naam).

Er waren vele discussies over het aanbod, maar 1 ding was duidelijk: de boekhandel zou niet afhankelijk moeten zijn van commercieel succes, maar van ideologie. Omdat er echter veel geld in de winkel gestoken was, (leningen) was enige financiële zekerheid een must. Een zeer gunstige regeling voor de boekhandel is dan ook de zogenaamde depotregeling. De winkel krijgt gratis alle nieuw uitgegeven boeken van een bepaalde uitgeverij en betaalt pas als er een exemplaar verkocht is. De winkel is verplicht alle uitgaven in de winkel te zetten, al verkoopt het niet of langzaam. Voor de klant betekent dit dat hij zeker kan zijn van alle uitgaven van 1 bepaalde uitgeverij. Manifest heeft een dergelijke regeling met onder andere Van Gennep, Pegasus en De Geus.

Onduidelijke plaats

In de loop der jaren is de winkel los komen te staan van bestaande linkse (partij)structuren. Het ziet er naar uit dat de vroegere actievelingen gesetteld zijn en minder betrokken bij linkse boekhandels. De winkel richt zich nu in eerste instantie op klanten, maar spreekt ze niet aan op hun links-zijn. Deze verandering in visie heeft ook een naamsverandering met zich meegebracht. Van de term linkse boekhandel is alleen boekhandel overgebleven.

Manifest had het gevoel dat het woordje links, stigmatiserend werkte. Er bestaan nu eenmaal veronderstellingen over links, waarin bijvoorbeeld romans geen plek innemen. Links suggereert ook politiek in de zin van politieke theorie, pamflet, terwijl de winkel een breder aanbod heeft.

De naam Manifest moet duidelijk genoeg zijn, de stellingname van de winkel weergeven (Manifest betekent: duidelijk, blijkend, openlijke bekendmaking). Want links schrikt af. "Links, wat is dat? Ben ik dat?". Het materiaal in de winkel moet voor zich spreken. Natuurlijk, het is links maar zonder het etiket links heb je de vrijheid niet-linkse dingen te verkopen. Het keurslijf is afgelegd. Dat wil niet zeggen dat we nu opeens pro-rechts materiaal verkopen! Maar de winkel is niet in een term te vatten, niet in links, niet in alternatief.

Onze plek in de linkse politiek is onduidelijk. Vroeger waren er veel mensen die zich openlijk met links identificeerden, met Cuba, Marx en Engels. Nu moet alles vrijblijvender, geen zware ideologie. Links moet volgens velen ook leuk zijn. Dit weerspiegelt zich in de verkoop. Populair zijn romans, t-shirts en posters.

Toch is Manifest een noodzaak voor de linkse politiek, want waar anders vind je in de regio een dergelijk aanbod aan linkse, alternatieve en maatschappij-kritische geschriften? We zijn ook een belangrijk onderdeel van een bepaalde politieke cultuur: we zijn een collectief, we werken onbetaald, het is mogelijk! Naar buiten toe hebben we een zekere uitstraling door met onze stand op belangrijke politieke en alternatieve gebeurtenissen aanwezig te zijn, zoals bij de 1-mei viering, de roze lente, studiedagen bijvoorbeeld over seksueel geweld enzovoorts. Ons unieke aanbod in kalenders en agenda's (30 verschillende soorten uit binnen- en buitenland) genieten een grote bekendheid in de Leidse regio. En bovendien zijn we met de boekhandel altijd al een voorloper geweest van niet al te geaccepteerde thema's als homoseksualiteit, incest vrouwenbeweging. Zoals al gezegd: ons materiaal spreekt voor zich.

We willen niet zelf met onze mening naar buiten treden. Dit diffuse image van de winkel zorgt ervoor dat de klanten ook diffuus blijven. We spreken in de regel een klant niet aan op zijn aankoop, die is een persoonlijke keuze. We willen niet opdringerig zijn, maar missen hierdoor wellicht de kans om met linkse mensen te filosoferen en wellicht structuren op te bouwen

Commercieel of ideëel

Uiteraard is er een wisselwerking tussen het karakter van de klanten en het karakter van het aanbod. Het dilemma blijft echter altijd: links is ideëel en een winkel is commercieel. Als het geld geen rol speelde, dan zouden we puur ideëel zijn. Maar niets verkopen demotiveert ook. Het moet geen museum worden, maar de noodzaak blijft ons inziens.

Het is jammer dat niet meer mensen van deze noodzaak en onze uitstraling doordrongen zijn. Klanten zijn consument en kopen blijkbaar net zo makkelijk (of zelfs makkelijker) bij de grote bekende boekhandels in Leiden. Het ontgaat veel mensen dat onze winkel er juist met een (niet kapitalistisch) doel is. Het is triest te moeten constateren dat mensen heel goed de weg naar Manifest weten om een stikker te kopen tegen gratis reclamemateriaal in de brievenbus, maar zelden een boek in dezelfde winkel zullen kopen over het achterliggende kapitalistische systeem en over milieuproblematiek. Ook het feit dat je door in onze winkel te kopen je direct en indirect goede doelen steunt ontgaat de meesten. Door je NOVIB-kalender in de winkel te kopen bespaar je jezelf verzendkosten en steun je de boekhandel zodat die kan blijven draaien.

De toekomst

Na 9 jaar is er de vraag waar we met de winkel heen willen. Op dit moment ontbreekt de menskracht maar al jaren willen we verhuizen. Niet naar de Haarlemmerstraat maar bijvoorbeeld naar de Hoge Woerd. Meer tussen het winkelen publiek. Ook zouden we wel met andere organisaties in 1 pand willen zodat de krachten dan gebundeld zijn, structuren makkelijker te creëren. Maar dat is voor de lange termijn. Het is de vraag in hoeverre we met een grotere winkel de huidige werkwijze kunnen handhaven. En dat is een van de peilers van de winkel!.

Vrijwilligers nodig!

Mensen die overtuigd zijn van de noodzaak van Manifest kunnen zich aanmelden als vrijwilliger. Er wordt van je verwacht dat je 1 keer per week op maandagavond vergadert; minimaal 2 winkeldiensten per week draait ('s morgens, 's middags of 's avonds) en zitting neemt in een groep, bijvoorbeeld om de etalage in te richten, financiën bijhoudt, of publiciteit verzorgt.

Je bent verantwoordelijk voor een bepaalde rubriek in de winkel (inkoop, voorraad bijhouden). Verder moet je in principe achter het te verkopen materiaal van de winkel staan (het aanbod bepaal je zelf mee!). Er wordt van je verwacht dat je eens extra klussen op je neemt, initiatief toont, horizontaal en onbetaald wilt werken en een collegiale houding hebt. Je hoeft geen ervaring te hebben maar wel interesse in boeken en ander infomateriaal. Het zou leuk zijn als je wat thuis bent in Leidse, alternatieve en/of linkse organisaties. We bieden je een inwerkperiode van 2 maanden, waarin je altijd samen met een andere medewerker dienst draait. Daarna volgt een evaluatie: je komt in een goed gestructureerde boekhandel terecht met duidelijk omschreven taken, zodat het werk voor iedereen toegankelijk is. Kom eens langs voor een praatje en/of om een afspraak te maken!

Hopelijk heeft dit artikel duidelijk gemaakt wat het belang is van een dergelijke boekhandel in Leiden. Niet alleen qua uniek aanbod maar tevens voor mensen die daadwerkelijk hun leven zelf willen bepalen en inhoud willen geven. Een alternatief tegen de stroom in!

Terug