De Peueraar 16, december 1991

Auteur: Ellen de Waard

Op maandag 25 november bezochten zo'n 45 vrouwen de forumdiscussie over vrouwenhandel in het LVC. De avond was georganiseerd door vrouwen uit Den Haag en Leiden die op deze manier aandacht wilden besteden aan de internationale protestdag tegen geweld tegen vrouwen. Deze dag hebben er in verschillende steden in Nederland acties, lezingen en andere vormen van informatievoorziening plaatsgevonden rond het thema vrouwenhandel. In Leiden zijn er, naast de discussieavond, muurkranten verspreid.

In het onderstaande stuk wordt verslag gedaan van de discussie. Een korte discussie tijdens de avond over escortservices en hoe meisjes in Nederland voor de prostitutie geworven worden laat ik achterwege, omdat er hier geen sprake is van vrouwen die onder valse voorwendselen uit het buitenland naar Nederland gehaald worden.

De volgende organisaties waren in het forum vertegenwoordigd. Derota van Osnova (Osn), een feministische Poolse vrouwengroep die zich onder andere bezig houdt met de handel in huwelijken, Lisa van Stichting Tegen Vrouwenhandel (STV), Gina van de Zedenpolitie uit Den Haag (ZP) en tot slot Margot van de Rode Draad, belangenorganisatie van en voor (ex-)prostituees (RD).

Wat is vrouwenhandel?

De verschillende deelnemende organisaties hebben grotendeels dezelfde opvattingen over wat vrouwenhandel is. Ze vulden elkaar tijdens de discussie min of meer aan. De RD zei dat vrouwenhandel plaatsvindt als een vrouw net een mooi verhaal in een huwelijk of baan geluisd wordt, waarbij haar paspoort ingenomen wordt. In dit klimaat is geweld en dwang, bijvoorbeeld tot prostitutie, mogelijk, waardoor deze vrouwen in een extra kwetsbare positie terecht komen.

De ZP vertelde dat vanuit de wet het met geweld tot prostitutie dwingen verboden is, maar geestelijk geweld wordt hiertoe niet gerekend. En dat terwijl dit een hele belangrijke factor is. Voor haar gold dat bij vrouwenhandel altijd sprake is van een uitbuitingssituatie Ze benadrukte ook dat ook mannen/jongens verhandeld worden en pleit voor de term "mensenhandel".

Osn gaf aan dat de grenzen tussen vrouwenhandel en vrijwillige keuze vaag zijn. Er vindt ook veel psychische uitbuiting plaats. Met name inde handel met huwelijken is er geen sprake van dwang. Dat maakt het allemaal nog veel moeilijker.

Voor de STV is er met name sprake van vrouwenhandel wanneer vrouwen misleid worden, bijvoorbeeld als ze een baan in de huishouding beloofd wordt maar in werkelijkheid in de prostitutie belanden. Er zijn ook vrouwen die wisten dat ze in de prostitutie gingen werken maar de omstandigheden en verdiensten waren totaal anders voorgespiegeld dan ze in werkelijkheid waren. Ze verstaat er ook onder dat een bemiddelaar veel geld verdient aan verleende diensten en benodigde papieren. Door deze praktijken steken vrouwen zich meteen in de schulden waardoor verdere uitbuiting in het Westen mogelijk is. Voor wat betreft geregelde huwelijken blijkt dat het nogal eens voorkont dat mannen niet tevreden zijn met hun overgekomen bruid zodat deze vrouwen simpelweg doorgeschoven worden naar een andere man.

Waar komt vrouwenhandel vandaan?

Vrouwenhandel is geen nieuw verschijnsel. Al in het Romeinse Rijk werden vrouwen verhandeld. Aangezien zij als minderwaardig beschouwd werden, was het geoorloofd om ze onder valse voorwendselen te lokken, bijvoorbeeld als dienstbode. Tegenstrijdig als het lijkt werden vrouwen, met name buitenlandse vrouwen, ook als extra aantrekkelijk beschouwd. Ook in de eeuwen daarna bestond er een levendige handel in vrouwen.

Onder invloed van het toerisme werden vanaf ongeveer 1974 steeds meer vrouwen uit de zogenaamde Derde Wereld naar het Westen gehaald. Er wordt beweerd dat de tweede feministische golf in het Westen een dusdanig klimaat had gecreëerd dat vrouwen zich niet langer lieten domineren door mannen. De vraag naar 'aantrekkelijke, lieve, gewillige, dienstbare' echtgenotes was (en is) echter onverminderd groot. Door racistische en seksistische beeldvorming over hoe vrouwen uit met name de zogenaamde Derde Wereld zouden zijn ontstond in die tijd een nieuwe impuls voor vrouwenhandel.

Ten tweede kwamen door de steeds groter wordende militarisering van de wereld ook steeds meer Westerse militairen in aanraking met Derde Wereld-vrouwen. Het is een bekend verschijnsel dat daar waar militaire bases zijn, met name die van rijke Westerse mogendheden, de prostitutie welig tiert.

Tot slot is een zeer belangrijk aspect dat de kloof tussen arm en rijk steeds groter wordt. Onder invloed van de verslechterde economische situatie zijn (ook) vrouwen genoodzaakt van het platteland naar de steden te trekken waar ze veelal werk vinden in de aller slechtst betaalde baantjes, zoals in fabrieken of in de huishouding. Wie dat niet lukt, komt in de prostitutie terecht. In de steden komen zij in aanraking met allerlei invloeden vanuit het welvarende, rijke Westen. Op die manier ontstaat het beeld dat daar wellicht een betere toekomst te vinder is.

Door deze 3 factoren ontstaat een markt van vraag en aanbod waarop handelaren gretig inspringen. Zij bieden werk of huwelijken aan. Osn illustreerde dat met het verhaal dat de economische situatie op het platteland van Polen dusdanig slecht is dat boeren geen geld hebben om een vrouw en gezin te onderhouden. Poolse vrouwen zoeken daarom een Westerse echtgenoot. Nederlandse boeren zoeken stereotiepe vrouwen die het huishouden kunnen doen, kinderen willen krijgen en hard mee kunnen werken op de boerderij. Bemiddelingsbureaus spelen hierop in door catalogi te maken en fors geld te verdienen bij transacties.

Organisatievormen

De STV vertelde dat vrouwenhandel op vele manieren is georganiseerd. Er zijn individuele handelaren die zelf vrouwen in de Derde Wereld ronselen. Ze doen dit door een relatie aan te knopen, eventueel met ze te trouwen en vervolgens ze hier in Nederland voor ze te laten werken. Ook bestaan er hele netwerken van handelaren. Zo zijn er 'culturele' netwerken, waarbij een artiestenvisum gegeven wordt zodat ze in clubs in Europa kunnen werken als (striptease)-danseres, barmeisje of serveerster. Het gaat hier om duizenden vrouwen. Ze worden sterk onder druk gezet om met de klanten mee te gaan. STV dringt er dan ook op aan dat justitie aan netwerk-onderzoek begint. Hiermee zou een einde kunnen komen aan het feit dat verhandelde vrouwen altijd individueel tegen personen van organisaties moeten getuigen. Als eenmaal de netwerken bekend zijn hoeven vrouwen niet meer tegen een of enkele personen te getuigen. Want daarmee rol je niet een hele organisatie op.

De ZP komt veelal in aanraking net vrouwen die wel wisten dat ze in de prostitutie terecht zouden komen, maar niet onder zulke miserabele omstandigheden. Een van de redenen om hier te komen werken is om de familie of het gezin in land van herkomst te onderhouden. Dit wordt meteen gedwarsboomd door het feit dat vrouwen hun eigen verdiensten niet mogen behouden om de schulden terug te betalen, evenals de mogelijkheid om weg te gaan door het ontnemen van de paspoorten.

Voor wat betreft de postorderhuwelijken kun je stellen dat dit ook goed georganiseerd is. Alleen in Nederland zijn er al 50 bureaus om Poolse vrouwen aan te bieden. Het is niet duidelijk in hoeverre er grof misbruik van de vrouwen gemaakt wordt. Daar is simpelweg geen onderzoek naar gedaan. Per jaar komen er door middel van zulke bemiddelingsbureaus ongeveer 1000 vrouwen naar Nederland. Kijk maar eens in de zaterdagskrant van de Telegraaf en de Volkskrant: er staan talloze advertenties in. Met name ook in agrarische bladen kom je ze tegen. In bijna alle gevallen kiest de Nederlandse man de vrouw uit. Er volgt een korte correspondentie om vervolgens in het huwelijk te treden. De bedragen die hier aan verdiend worden lopen van enkele honderden tot enkele duizenden guldens per bemiddeling. Je kunt hier nauwelijks iets tegen doen. Het gaat niet (in eerste instantie) om dwang. Wat Osn met name dwars zit zijn de principes waarop deze handel in huwelijken gebaseerd zijn. Naast het feit dat er geld aan verdiend wordt aan iets als een huwelijk is het net name de rol van ondergeschikte vrouw die haar dwars zit. Er wordt gevraagd om dienstbare vrouwen, geschikt voor het huishouden. Mannen worden niet zo aangeboden. De vrouwen raken hier geïsoleerd omdat ze de taal niet spreken en geen vrienden hebben. Door deze huwelijken maar ook door andere vormen van vrouwenhandel ontstaat er een steeds groter wordende groep van vrouwen met een hele zwakke maatschappelijke positie. Dat beangstigt haar. En er wordt weinig gedaan aan de economisch zwakke positie van vrouwen in de wereld.

Het is bekend dat niet alleen mannen actief zijn om vrouwen te ronselen en te verhandelen. Soms zijn hele families erbij betrokken. Er zijn vrouwen die zelf ook verhandeld zijn en nu deze 'taak' op zich nemen. Dit kan zijn omdat ze zelf veel geld willen verdienen en omdat ze betrouwbaarder bij de vrouwen overkomen. Aan de andere kant doen vrouwen dit vaak ook uit zelfbescherming. Wat blijft is dat meestal de vrouwen vrij laag op de ladder in de organisatie staan: ze blijven altijd de hoer. De mannen verdienen het grote geld.

Illegaliteit en verblijfsvergunningen

Er zijn gronden waarop buitenlandse vrouwen in Nederland mogen blijven. Veel verhandelde vrouwen komen met een toeristenvisum binnen; deze is 3 maanden geldig. Er mag echter niet op gewerkt worden. Veel vrouwen in de prostitutie doen dit toch. Een artiestenvisum is 6 maanden geldig en er wordt op gewerkt, met name in de

(sex-)clubs., Door middel van een huwelijk kan een vrouw een verblijfsvergunning krijgen. Ze heeft echter pas recht op een zelfstandige verblijfsvergunning als ze 3 jaar onafgebroken getrouwd is geweest en heeft samengewoond. Deze verschillende verblijfsmogelijkheden bieden verhandelde vrouwen weinig zekerheid. Voor het toeristen- en artiestenvisum geldt dat verhandelde vrouwen als vee getransporteerd worden tussen de verschillende West-Europese landen als het de handelaren te heet onder de voeten wordt.

Veel vrouwen komen echter nooit de deur uit, mede uit angst om door de politie opgepakt te worden. Ook het feit dat een vrouw 3 jaar getrouwd moet blijven maakt het moeilijk om uit een gedwongen situatie te stappen. Een uitzondering hierop is als er een vermoeden van vrouwenhandel is Vrouwen mogen dan zolang het strafproces duurt in Nederland blijven. Maar omdat vrouwenhandel zo ongrijpbaar is en de dwang- en uitbuitingssituatie het vrouwen haast onmogelijk maakt om aangifte te doen komt hier weinig van terecht. Ook het feit dat de politie in de landen van herkomst niet bepaald zachtzinnig met prostituees omgaan is er een oorzaak van dat vrouwen niet snel aangifte zullen doen. Dit vermindert dan weer hun kans om in Nederland te mogen blijven.

De ZP in Den Haag probeert op allerlei manieren het vertrouwen van de gemigreerde hoeren te krijgen om, in geval van uitbuiting, misleiding of dwang, de handel te kunnen aanpakken. De ZP in deze stad vraagt nooit naar de verblijfsstatus of paspoort van deze vrouwen. In andere steden wordt er in het gunstigste geval bij vermoeden van vrouwenhandel de ZP of STV ingeschakeld. In de provincie gaat dat veel moeizamer. Vrouwen mogen meestal niet om humanitaire redenen in Nederland blijven, ook al hebben ze aangifte gedaan en getuigd tegen handelaren.

De RD kwam met een geheel andere oplossing voor het illegaliteitsprobleem. Zij vertelt dat je bij een notaris een akte van samenwoning (van een lesbische relatie) op kan laten stellen!

Wat is er tegen vrouwenhandel te doen?

De deelnemende organisaties vonden dat deze discussie-avond een goed initiatief was om mensen te informeren over vrouwenhandel. STV heeft verschillende werkgroepen in het hele land Waar mensen zich als vrijwilliger kunnen aanmelden. Ook is het mogelijk om zelf het prostitutie-en vreemdelingenbeleid in de eigen stad of regio te onderzoeken en druk uit te oefenen.

De RD vindt het belangrijk om beeldvorming rond prostitutie in het algemeen bij te stellen, evenals de rol van seksualiteit. De dubbele moraal over seksualiteit is nog volop aanwezig. Voor wat betreft vrouwenhandel geldt tevens dat racistische denkbeelden doorbroken moeten worden en dat wij onze eigen rol in racisme onderkennen.

Osn benadrukte het belang om te proberen te begrijpen wat er in de wereld gaande is. Daarbij moeten we de posities van vrouwen en mannen overdenken en de discussie blijven aangaan. De ZP benadrukte naast alle voorlichting en geboden hulpverlening dat vrouwen vooral weerbaarder moeten worden, ook in Nederland. Geweld tegen vrouwen is een maatschappelijk probleem!

Terug