De Peueraar 16, december 1991

Auteur: Eric Krebbers en Tups

Hier een reactie van twee mensen op de "breek de ruggengraat van het fascisme"-poster, waarop een gebivakte antifascist met een ferme trap de ruggengraat van een neo-nazi skinhead breekt. Ook wij kwamen de poster af en toe in Leiden tegen. Nadat wij eerst los van elkaar een reactie aan het schrijven waren, besloten we de koppen bijeen te steken teneinde een gezamenlijke en duidelijkere reactie op papier te krijgen.

Dit bleek moeilijker dan gedacht, vanwege onze eigen betrokkenheid en sympathie voor zowel antifascisme als de groepen die zich daar mee bezig houden. In principe is elke uitgesproken stellingname tegen fascisme een goede zaak, maar vaak worden, onder het mom van 'het bewaren van de eenheid', belangrijke discussies uit de weg gegaan. Akkoord, het fascisme rukt op, de kranten van de laatste dagen staan er vol mee. Voor ons onderstrepen deze ontwikkelingen juist de noodzaak discussies, als bijvoorbeeld de onderstaande, aan te gaan. We willen ingaan op twee aspecten van de poster, ten eerste de inhoudelijke kant, en vervolgens de zin en de vorm van antifascisme.

Fascisme zit overal

Op de poster wordt gesuggereerd dat de ruggengraat van het fascisme die van een nazi-skinhead is. Als je dan toch het fascisme wilt symboliseren in de vorm van een mens, zou er ook gekozen kunnen worden voor de figuur van een zakenman, politicus, politie-agent of psychiater. Er van uitgaande dat bestrijding van de oorzaak beter is dan het knokken tegen de gevolgen.

Daarnaast werkt het gebruik van alleen symbolen sterk versluierend. Het gaat immers voorbij aan vele belangrijke kernzaken, bijvoorbeeld het feit dat wezenlijke onderdelen van het fascisme, zoals racisme en seksisme, in ieder mens voorkomen. Ieder mens is opgevoed om te denken in termen van betere en mindere mensen.

Fascisme gaat verder dan nazi-skinheads. Een flink aantal klassiek-fascistische ideeën zijn allang in onze 'democratische rechtsstaat' gerealiseerd, zij het natuurlijk in een historisch gezien andere vorm. De achterliggende ideeën bleven gelijk. Het fascisme streeft bijvoorbeeld naar een economie waarin belangentegenstellingen ontkend worden (tussen bazen en arbeiders), iets wat sterk overeen komt met de huidige vriendelijke relatie tussen werkgevers en werknemers, alsof zij echt sociale partners zijn. Daarnaast kenmerkt het fascisme zich door een eenpartijstaat, en ook in het Nederland van 1991 lijkt de grote fusie van politieke partijen pas goed op gang te komen. Niet dat we verwachten dat er op termijn een Nederlandse eenpartijstaat zal komen, maar wel valt te constateren dat de verschillen tussen de partijen nauwelijks meer te onderscheiden zijn. Het gaat net als in Duitsland toen om de leider van de partij, en mensen worden geacht te gaan stemmen zonder dat er wezenlijke keuzen zijn te maken. Denk verder aan de overeenkomsten tussen de propaganda en (zelf)censuur toen en de eenzijdige, gezagsgetrouwe commerciële massamedia nu; tussen het patriarchale man/vrouw-beeld van het fascisme en de huidige beeldvorming rond vrouwen en mannen overal in de samenleving (van Rambo en MTV tot de vrouw als verkoopstimulans bij auto's en als verzorgster van de man). Tenslotte worden ook nu zondebokken gebruikt om de bestaande machtsverhoudingen te verzekeren. De Jood is veranderd in een asielzoeker.

Wij denken dat een nazi-skinhead niet symbool kan staan voor een zo complexe zaak als het fascisme, dat niet alleen in de samenleving voorkomt, maar ook in je eigen hoofd. Wij denken dat de meeste nazi-skins op dit moment meer een gevolg zijn van bovenstaande ontwikkelingen dan dat zij er de oorzaak van zijn. Dit neemt natuurlijk niet weg dat elke aanzet tot fascisme bestreden dient te worden. Een andere discussie is hoe?

Robocops tegen fascisme

Een willekeurige voorbijgangster ziet op het station deze poster hangen, stopt en kijkt. Wat ziet ze? Naar alle waarschijnlijkheid twee mannen, waarvan een breedgeschouderde met legerschoenen en bivakmuts is uitgedost. Ze ziet gebalde vuisten en geen gezicht. Deze figuur breekt de ruggengraat van een ietwat magere figuur zonder haar, die, gekleed in een T-shirt met hakenkruis, het uitschreeuwt van de pijn. Een en ander wordt opgefleurd met een aantal uit de botbreuk wegspringende anarchistische symbolen. Het lijkt ons onwaarschijnlijk dat de willekeurige voorbijgangster deze poster in verband brengt met voor ons wezenlijke kenmerken van het anti-fascisme. Eerder zal de gewelddadigheid ervan haar afschrikken. Wat vinden wij belangrijk bij anti-fascistisch verzet? Wij willen graag bezig zijn op een manier die ruimte laat voor (zelf)kritiek, individuele gevoelens en gedachten. Bezig zijn met het opbouwen van anti-fascistisch verzet waarbij onderlinge warmte gecombineerd wordt met strijdbaarheid en waarbij eigen ideeën ter discussie gesteld kunnen worden.

Anti-fascisme moet een pleidooi voor menselijkheid zijn, iets wat we in de poster niet terugvinden. Anti-fascisme is zelf nadenken in plaats van gezichtsloos meelopen. Het is strijden voor een vrije, gelijkwaardige wereld voor iedereen en overal. Dat daarbij sprake kan zijn van noodzakelijk tegengeweld begint zo onderhand onvermijdelijk te worden (denk aan het verdedigen van asielzoekerscentra, zoals dat al een tijdje in Duitsland gebeurt). Geweld is echter slechts voor fascisten regel en zou juist voor ons een uitzondering moeten zijn. Om de ruggengraat van het fascisme te breken is veel meer inspanning en strijd op andere gebieden en met andere middelen nodig!

Hieruit volgt dan dat een anti-fascistische poster juist de nadruk moet leggen op de opbouwende aspecten van antifascisme. Nu wordt naar buiten getreden met iets wat in feite slechts een laatste, opgedrongen tegenzet zou moeten zijn, namelijk: geweld. Wij hopen dat dit de eerste bijdrage zal zijn in een discussie over anti-fascisme en haar daden en middelen. En zeker van diegene(n) die de poster gemaakt hebben verwachten wij een reactie.

Terug