De Peueraar 26, oktober 1992

Auteur: Ellen de Waard

De officiële viering van het feit dat het op 12 oktober 500 jaar geleden is dat Columbus in Amerika voet aan wal zette, heeft over heel de wereld een storm van protest opgeroepen. Uiteraard niet bij regeringsleiders, multinationals en andere machthebbers. Zij hebben inderdaad heel wat te vieren. De zogenaamde ontdekkingstochten van weleer waren het startsein voor 500 jaar onderdrukking, slavernij, volkerenmoord, grondstoffenroof en identiteitsverlies voor inheemse volken.

Achtergronden

Sinds het begin van de jaren tachtig zijn de voorbereidingen voor de feestelijkheden aan de gang. De protesten van inheemse volken, maatschappelijke en kerkelijke groeperingen, schrijvers en wetenschappers richten zich ten eerste tegen de geschiedvervalsing rondom de 'ontdekkingstochten'. Aan de kaak wordt gesteld dat er geen sprake is van een ontmoeting van culturen, maar van een heftige confrontatie die miljoenen Indianen het leven gekost heeft door oorlog, ziekte en slavernij. Nog geen 50 jaar na de aankomst van Columbus in 1492 was de oorspronkelijke Indiaanse bevolking van ongeveer 45 miljoen mensen naar 15 miljoen gedaald.

Maar de protesten richten zich niet enkel op het verleden: voor de inheemse, Indiaanse, bevolking is de confrontatie nooit opgehouden. Al 500 jaar lang wordt hen het leven volgens de eigen cultuur onmogelijk gemaakt. De Indianen worden gedwongen zich aan de Westerse, koloniale normen en waarden aan te passen. De oorspronkelijke bevolking raakt haar grond en grondstoffen kwijt aan multinationals die deze voor een schijntje van de staat kopen. De gevolgen van de exploitatie van de natuurlijke bronnen voor het milieu en ecologisch evenwicht zijn desastreus. De verdwijning van het tropisch regenwoud is daar een bekend voorbeeld van. Op deze manier wordt het de inheemse volken onmogelijk om zichzelf nog langer in hun levensonderhoud te voorzien. Er heerst werkloosheid en men zoekt het geluk in de stad. Als de Indiaan in de stad aan werk wil komen, moet hij of zij de vlechten afknippen en Westerse kleding aan. En als je het Spaans slecht beheerst, omdat dat niet de taal is waarmee je bent grootgebracht, kom je niet in aanmerking voor allerlei baantjes. Op een enkele uitzondering na wordt er op school alleen in het Spaans les gegeven. De Indiaan staat tussen 2 culturen en voelt zich ontheemd en beroofd van een positieve culturele identiteit omdat alles wat inheems is als minderwaardig wordt afgeschilderd. Een afschuwelijk voorbeeld daarvan is dat hele groepen Indiaanse vrouwen zonder hun medeweten gesteriliseerd zijn om op deze manier de geboorte van Indiaanse kinderen stop te zetten. Toen eenmaal duidelijk werd welke enorme proporties de festiviteiten rond 12 oktober 1992 zouden gaan aannemen, hebben 120 volken van het Amerikaanse continent (Noord en Zuid) zich verenigd. In juli 1990 werd in Quito een gezamenlijke verklaring opgesteld waarin Columbus postuum de oren gewassen wordt en de Indianen elkaar beloven de vijfhonderdste verjaardag aan te grijpen als een gelegenheid om hun gemeenschappelijke strijd voor bevrijding te versterken. Het jaar daarop volgde een Tweede Continentale Ontmoeting van Inheemse Volken in Guatemala die werd afgesloten met een grote demonstratie voor het recht op zelfbeschikking. Daar waren 30.000 mensen aanwezig uit het volksverzet, waarvan velen uit hun ballingschap speciaal voor de bijeenkomst terug gekomen waren. De talloze protestacties die er de afgelopen jaren al plaatsgevonden hebben leggen ook de nadruk op het heden waarin de Indiaanse volken op sociaal, cultureel, politiek en economisch gebied onderdrukt worden. Verwacht wordt dat dit jaar de twaalfde oktober massale protesten zal uitlokken, met name in Latijns-Amerika.

De viering van het Columbusjaar is een belangrijke gelegenheid om weer de mythe rond de ontdekking van Amerika en de dagelijkse onderdrukking aan de kaak te stellen. Het is echter van belang te realiseren dat de inheemse volken al jaren, vaak al 500 jaar, verzet plegen tegen de economische overheersing en strijden voor zelfbeschikking. De vele vrijheidsstrijden, volkslegers en guerrilla's moeten dan ook in dat licht gezien worden.

Wereldwijde protestacties

Een van de grootste protestacties van de afgelopen tijd richt zich tegen de feestelijkheden die Spanje in samenwerking met de Organisatie van Amerikaanse Staten georganiseerd heeft. Er zijn allerlei "Columbusschepen" na gebouwd die de oude routes na varen en luisterrijk onthaald worden in diverse Amerikaanse havens. Actievoerders hebben deze schepen in de havens van New York en Boston bestookt. Zo werd een van de schepen geënterd en werden er onderhandelingen met de Spaanse consul geëist. Deze moest zijn officiële excuses aanbieden voor de kolonisatie en de daaromheen verzonnen geschiedvervalsing. Een kapitein van een ander schip moest onder druk van actievoerders akkoord gaan met de eis dat zijn schip, 3 jaar lang onder de vlag van de American Indian Movement (AIM) zal varen. In verschillende andere havens, in Liverpool, San Francisco en Santo Domingo, werden spektakels verstoord en geblokkeerd. In Nederland is enkele jaren geleden een schip van de Verenigde Oost-Indische Compagnie na gebouwd door werkelozen. Op initiatief van linkse organisaties is in september van dit jaar een tribunaal geweest waarbij alle aanwezigen mochten beoordelen of dat schip, dat symbool staat voor het Nederlandse aandeel in de grondstoffenroof, slavernij en onderdrukking, tot zinken gebracht moet worden.

In Latijns-Amerika hebben intellectuelen, schrijvers en wetenschappers zich verenigd in de campagne "Emancipatie en identiteit van Latijns-Amerika 1492-1992". Zij publiceren artikelen en spreken wereldwijd tijdens congressen over verzet en kolonialisme, toen en nu. In Nederland zijn er ook twee van dergelijke congressen geweest in 1990 en 1991.

Toen op 12 oktober vorig jaar in El Salvador regeringsvertegenwoordigers en diplomaten van dat land en Spanje kransen neerlegden bij de standbeelden van Columbus en koningin Isabella (die de veroveringstochten mogelijk maakte) zwegen de vele omstanders. Maar na enkele uren had de Indiaanse bevolking de standbeelden 'ingenomen', de kransen vertrapt en spandoeken opgehangen met de tekst "Wij herdenken 500 jaar minachting en onderdrukking; wij vieren 500 jaar weerstand. Wij zijn hier, wij waren hier en we zullen hier altijd zijn".

Toen de paus in 1991 Peru bezocht hebben de Indianen een open brief aan hem geschreven: "Wij, de Indianen van de Andes en van Amerika, hebben besloten van het bezoek Johannes Paulus II gebruik te maken om hem zijn bijbel terug te geven, want in 5 eeuwen heeft deze bijbel ons geen liefde, geen vrede geen gerechtigheid gegeven. Alstublieft, neem uw bijbel maar weer mee en geef hem terug aan onze onderdrukkers, want zij hebben de morele voorschriften nodig, meer dan wij. De bijbel is voor ons geworden tot een onderdeel van de opgelegde koloniale verandering. Zij is geworden tot het ideologische wapen van de koloniale overval. Het Spaanse zwaard, dat overdag overvallen deed en het lichaam van de Indianen vermoordde en dat 's nachts een kruis werd dat de Indiaanse ziel aanviel".

Al in 1987 is in de Dominicaanse Republiek en Haïti een Organisatie "Café con leche" opgericht als alternatief voor de viering. Het omvat 15 basisorganisaties en heeft zichzelf tot doel gesteld een herwaardering van de eigen cultuur en het doorbreken van het racisme tegen zwarte Haïtianen en Dominicanen te bewerkstelligen. Verder zijn er contacten met andere volksbewegingen in Latijns-Amerika om een tegenwicht te bieden aan 500 jaar invasies en kolonisatie.

Ook in Europa laat men zich horen uit solidariteit met de inheemse volken en om ons eigen aandeel in de voortdurende onderdrukking te benadrukken. In München werd afgelopen juni de G7-bijeenkomst gehouden. Een topontmoeting van de 7grootste industrielanden van de wereld om hun politiek te coördineren tegen volken van Oost-Europa, Azië, Zuid-Amerika, vrouwen, migranten, armen en mensen die zich niet in het kapitalistische systeem willen schikken. Daartoe was door activisten een hele actieweek georganiseerd met onder andere informatie, lezingen en een demonstratie. Deze demonstratie van 20.000 mensen uit verschillende West-Europese landen werd uit elkaar geslagen door speciale eenheden van de politie. Ook een tegencongres over dit onderwerp aan de universiteit werd verboden. Een politieke infowinkel werd binnengevallen en al het materiaal over de G7 werd in beslag genomen.

In Nederland zijn er verschillende symposia, workshops, manifestaties rond 500 jaar kolonialisme geweest. In de zomer vond er een symbolische ontdekkingstocht van Nederland door inheemse volken plaats. Er waren ontmoetingen met Tweede Kamer-leden, Europees Parlementsleden, er werden klimaatverbonden getekend, veel gediscussieerd en uiteraard was er veel ruimte voor persoonlijke ervaringen en culturele uitingen. Talloze verklaringen zijn afgelegd en ondertekend naar regeringen, staatshoofden, maatschappelijke organisaties et cetera gestuurd.

In Nijmegen werd geprotesteerd tegen het feit dat het plaatselijke casino met een zogenaamde Columbusontdekkingsreis goklustigen over de drempel probeerde te lokken. De demonstranten probeerden duidelijk te maken dat een ontdekking van Nijmegen door Columbus verstrekkende gevolgen zou hebben: de Nijmeegse bevolking zou binnen enkele tientallen jaren zijn teruggebracht tot een tiende van haar omvang; zij zou collectief gedwongen worden een andere religie aan te nemen; haar cultuur zou vernietigd worden; en de Nijmegenaren zouden slaven worden. In Amsterdam werd een congres georganiseerd over inheemse vrouwen van Latijns-Amerika. De gevolgen van de kolonisatie en huidige economische, culturele en politieke onderdrukking voor vrouwen werd aan de kaak gesteld. Deze vrouwen vertelden hoe zij de dagelijkse strijd tegen onrecht aangaan.

In Leiden werd er vorig jaar in dit kader door de Stichting Amèrica Latina een collecte gehouden voor een Indiaans documentatiecentrum in Chili en werden tijdens een manifestatie, lezingen en videofilms de gevolgen van de kolonisatie voor de eigen cultuur en identiteit uitgelegd. Ook is er in Leiden het initiatief genomen om een protestbrief naar de NCO te sturen vanwege de reclame die de Postbank in het NCO-krantje rond de 500 jaar-activiteiten mocht plaatsen. In deze reclame stelt de Postbank de ontdekking van Amerika voor als een geweldige historische gebeurtenis. Deze protestbrief is naar alle Wereldwinkels gestuurd met het verzoek dit protest te ondertekenen, hetgeen veelvuldig gebeurd is.

Ook de lawaaidemonstratie tegen de komst van staatssecretaris Kosto naar Leiden werd aangegrepen om het verband te leggen tussen de komst van vluchtelingen naar Europa en de scheve machtsverhoudingen tussen het rijke westen en het arme zuiden als gevolg van 500 jaar economische uitbuiting.

Tot slot

De activiteiten die hier beschreven worden vormen maar een fractie van alle kritische geluiden en acties die er de afgelopen jaren en komende tijd georganiseerd zijn en zullen worden. Ongetwijfeld zijn vele protesten nooit in de nationale en internationale pers terechtgekomen. Want ook dat vormt een onderdeel van 500 jaar onderdrukking: het negeren van de stem van de inheemse volken. In de maand oktober zal er in Leiden ook uitgebreid aandacht besteed worden aan de herdenking van 500 jaar confrontatie tussen de rijke landen en de zogenaamde Derde Wereld. De grote vraag bij dit alles is natuurlijk in hoeverre al deze activiteiten ook daadwerkelijk zullen bijdragen aan het aantasten en uiteindelijk rigoureus omverwerpen van machtsverhoudingen die in de loop van de afgelopen 500 jaar zijn vormgegeven. Voor de bevrijdingsstrijd in bijvoorbeeld Latijns-Amerika is dat al veel duidelijker aan te geven als bij bijvoorbeeld een culturele avond hier in Leiden.

De leus "Leiden wereldwijd" waaronder verschillende Leidse groepen zich hebben geschaard geeft zo weinig politieke richting aan dat het er op lijkt dat we over vijfhonderd jaar een nieuwe actieweek "duizend jaar na Columbus" zullen organiseren. Maar misschien is dat te negatief gezien. Hopelijk is deze actieweek in Leiden geen eindpunt maar een inspirerende fase in de strijd voor fundamentele verandering die juist ook hier in het Westen zal moeten plaatsvinden, zal moeten worden bevochten in het hart van het imperialistische monster dat onder andere Nederland heet. Tijdens de actieweek zelf lijkt weinig ruimte te zijn ingeruimd voor discussie daarover. Misschien kan De Peueraar daar een platform voor bieden, oftewel: wie doe de eerste zet?

Terug