De Peueraar 26, oktober 1992
Auteur: Ellen de Waard
's Lands eer, 's lands wijs?
Vrouwenbesnijdenis in Nederland?
Onlangs is een handtekeningenactie opgezet door een aantal samenwerkende vrouwengroepen, tegen het idee om een zogenaamd lichte vorm van vrouwenbesnijdenis toe te staan in Nederland. Deze handtekeningenlijsten zullen vergezeld van een petitie worden aangeboden aan minister d'Ancona. Dit gebeurt 2 oktober tijdens de themadag "Vrouwenbesnijdenis, wereldwijd en in Nederland", die gehouden wordt in het Academisch Ziekenhuis in Leiden. Het is de bedoeling dat de overheid gebruik zal maken van de standpunten die de gynaecologen hier innemen om al dan niet een wet ontwerp in te dienen dat een "onschuldige" vorm van vrouwenbesnijdenis in Nederland mogelijk zou maken. De samenwerkende vrouwengroepen vinden dat witte vrouwen die zich tot nu toe afzijdig hebben gehouden uit angst bevoogdend of racistisch te worden genoemd er beter aan doen hun terughoudendheid te overwinnen en massaal mee te protesteren. Omdat dat het best gaat met een hoop achtergrondinformatie: dit stuk. Ik begin met de verklaring van de samenwerkende vrouwengroepen, die bij de handtekeningenlijst zat.
De verklaring
"Wij, die deze lijst hebben ondertekend, zijn zeer verontrust over een recentelijk advies aan de regering om onder strikte voorwaarden en om erger te voorkomen, alsmede onder het mom van "respect" voor de culturele eigenheid van buitenlandse vrouwen, de meest 'onschuldige' vorm van vrouwenbesnijdenis, dat wil zeggen een prik of sneetje in de clitoris (incisie) in Nederland te legaliseren. Invoering van een dergelijk vrouwvijandige maatregel schendt de lichamelijke en psychische integriteit van iedere vrouw of meisje en haar fundamentele recht op zelfbeschikking, zoals dat in de Nederlandse grondwet staat geformuleerd. Het toestaan van deze lichamelijke ingreep negeert een aantal culturele verworvenheden binnen onze eigen samenleving, is op flagrante wijze in strijd met het VN-verdrag over de Rechten van het Kind, het VN-Vrouwenverdrag, en bovendien een morele klap voor alle buitenlandse vrouwen, die zich hier of in haar eigen land inzetten voor een afschaffing van deze vernederende praktijken.
Wij protesteren met een krachtig nee niet alleen tegen iedere vorm van genitale verminking zoals clitoridectomie (verwijdering van de clitoris, redactie) en infibulatie (verwijdering van clitoris, kleine en grote schaamlippen waarna de wondranden aan elkaar groeien, of ze worden dichtgenaaid, redactie), maar ook als het gaat om incisie. De symbolische betekenis van al deze lichamelijke ingrepen is de erkenning van mannelijke beheersing en controle over vrouwelijke seksualiteit. Wij doen daarom een dringend beroep op mevrouw H. d'Ancona, minister van WVC en de staatssecretaris van Volksgezondheid, de heer H. Simons, om het bewuste advies niet op te volgen, maar te luisteren naar de deskundige aanbevelingen van vrouwen uit de culturen waar deze praktijken gebruikelijk zijn.
Volgens ons kan de overheid een positieve bijdrage leveren aan het psychisch en lichamelijk welzijn van slachtoffers en bedreigde meisjes door financiële en morele steun te verlenen aan allochtone vrouwengroepen die strijd leveren tegen deze vrouwvijandige tradities, alsmede vanuit een respectvolle houding voldoende nazorg te verlenen aan de vrouwen in Nederland die al besneden en blijvend verminkt zijn.
De samenwerkende vrouwenorganisaties zijn: Vrouwenraad VON (Federatie van Vluchtelingen Organisaties in Nederland), Clara Wichman Instituut, Platform Zwarte, Migranten-, Vluchtelingen-, en Witte Vrouwen, Somali Women Collective, Somali Women Initiative, Union of Somali Refugee Women, Vrouwenboekhandel Xantippe en Young Women Christian Association."
's Lands wijs, 's lands eer?
Het advies voor legalisering van incisie is gedaan door Koos Bartels en Ineke Haijer in het rapport "'s Lands wijs, '5 lands eer?". Dit rapport is gebaseerd op gesprekken met 35 Somalische vrouwen, waarvan er 34 in hun jeugd ingrijpend zijn besneden. Het merendeel is hier positief over, hoewel alle vrouwen de ingreep als zeer traumatisch hebben ervaren. Een vrouw vond het positief omdat ze de clitoris een lelijk ding vindt, het kan gaan groeien. Ook werd positief ervaren dat je er rein en schoon van wordt. De pijn hoort bij het leven van een vrouw, net als barensweeën, en de gevolgen van de ingreep: incontinentie, infecties en pijn bij het vrijen. Het grootste deel van hen is vastbesloten hun dochters een ingrijpende ingreep te laten ondergaan. Slechts een klein deel denkt aan incisie om toch aan hun "religieuze plicht" te voldoen. Of wil (voorlopig) helemaal van besnijdenis afzien. Als Nederland iedere vorm van vrouwenbesnijdenis verbiedt, zal een deel van de 1500 Somalische en Eritrese vrouwen hun dochters illegaal of over de grens laten besnijden. En dan is het maar afwachten of de besnijdster vakkundig en steriel het mes hanteert en van ophouden weet.
Een behandeling waarbij men niet van ophouden weet is infibulatie, zoals hiervoor al is beschreven. Dit gebeurt als een meisje 7 jaar is. Na het huwelijk wordt het mes gehanteerd om ontmaagding mogelijk te maken, de handeling garandeert dus maagdelijkheid. Als de man op reis gaat kan de vrouw weer worden dichtgenaaid. En voor de bevalling zal de vrouw verder worden ingesneden. De grootte van de vagina-opening bepaald de status van de vrouw.
Reacties op het rapport
Alem Desta van Vrouwenraad VON is niet te spreken over het rapport, ze schrijft: "Het is nu een open geheim dat de gezondheidszorg voor vrouwen in asielzoekerscentra heel slecht is, de dood van mevrouw Fara in 1990 en mevrouw Muluta zijn hier duidelijke voorbeelden van en hun doodsoorzaken zijn nog niet bekend. Het zou voor ons beter en sympathieker zijn geweest als de onderzoekers aan dit soort problemen aandacht hadden besteed. Tot op heden is er geen aanwijzing voor het uitvoeren van vrouwenbesnijdenis op illegale wijze in Nederland zoals dat gebeurt in andere Europese landen.
De onderzoekers baseren hun aanbevelingen op de 35 vrouwen die ze geïnterviewd hebben. Ik ben van mening dat elke man en vrouw die voor dit rapport geïnterviewd zijn en die hier positief tegenover staan er duizenden zijn die negatief zullen antwoorden. Wat de onderzoekers missen is dat de vrouwenbeweging in Somalië en ook in Soedan, Egypte, Djibouti, Ethiopië, Oman, Zuid-Jemen en Nigeria al 15 jaar bezig is met hun strijd tegen deze praktijken. Natuurlijk hebben deze vrouwen respect voor hun cultuur, traditie en godsdienst. Deze praktijk berust echter niet op godsdienstige handelingen. In de Koran wordt met geen woord gerept over welke vorm van besnijdenis dan ook."
Renee Citroen vraagt zich in het Mensen Rechten Magazine, net als Alem Desta, af welke stam of etnische groep incisie zal accepteren als een vorm van cultuurbeleving. Incisie is in ieder geval geen goed middel om de maagdelijkheid te bewaren, dus als dat de essentie is, dan zal incisie niet goed genoeg zijn voor deze mensen. In het tijdschrift Nemesis stond nog een reactie op het idee van Alem Desta maatregelen te nemen in het kader van voorlichting en bewustwording gericht op deze vrouwen en hun hulpverleners: "Indien er geen rekening wordt gehouden met de verantwoordelijke rol van de man in deze - en "hij" komt in geen enkel programma voor - is bestrijding en uitbanning van vrouwenbesnijdenis tot mislukken gedoemd, omdat mannen het gezag uitoefenen over vrouwen. Zij doet het voor hem. In verband hiermee pleit ik voor een regelgeving die de man aansprakelijk stelt, met alle juridische gevolgen van dien. Indien zich een geval van vrouwenbesnijdenis voordoet. De man als het om een volwassen vrouw gaat, anders de vader."
Mij lijkt het het belangrijkste bij dit probleem, het niet te zien als een probleem op zich. Maar als gevolg van de sociale en economische positie van deze vrouwen. Daar zal dan ook iets aan moeten gebeuren, deze vrouwen en hun organisaties zullen ondersteund moeten worden. Het zijn juist de mensen die dat verdommen die nu dan middels een wet deze vrouwen zouden moeten beschermen. Ik sluit me aan bij wat ik een veelzeggende opmerking vond van een vrouwelijke arts: " Het rapport doet mij denken aan de redenering van Nederlandse burgemeesters in oorlogstijd: we werken maar mee om erger te voorkomen". Overigens komen ook de makers van dit rapport naar Leiden.
Bronnen: