De Peueraar 26, oktober 1992

Auteur: Eric Krebbers

Psychiatrisch Ziekenhuis Endegeest in Oegstgeest zocht onlangs de publiciteit. Samen met de Geneeskundige Inspectie voor de Geestelijke Volksgezondheid (GIGV) doet het ziekenhuis onderzoek naar geweld van patiënten tegen verpleegkundig personeel. Iets dat regelmatig voorkomt.

Patiënten zijn mensen die helaas niet zo goed als de andere mensen bestand zijn tegen het geweld dat dagelijks op hen uitgeoefend wordt door de maatschappij, het gezin of de medemens. Geweld dat soms subtiel plaatsvindt, maar soms ook heel wat minder subtiel. Deze mensen ondervonden in de samenleving niet voldoende steun of hebben niet genoeg geleerd weerbaar te zijn. Eenmaal in de psychiatrie belanden ze in een toestand van nog verdergaande machteloosheid. De omgeving daar is er volkomen op gericht hen te beheersen, voor hun eigen bestwil, zo wordt hen duidelijk gemaakt. Er is dan ook in de psychiatrie per definitie sprake van geweld gericht tegen de patiënt. Aan die beheersing, aan dat geweld, valt niet te tornen blijkt uit de woorden van onderzoeker J. Wagenborg van het GIGV: "Laat ik duidelijk zijn: fysiek geweld hoort niet. De patiënt schiet niets op met slaan en schoppen." De onmacht als uitgangspunt, als principe. De onderzoeker maakt deel uit van de leiding: Hij bepaalt wat er geweld genoemd wordt en wat niet. De machteloos makende hiërarchie van het psychiatrisch systeem heet hulp, het verzet van de patiënt geweld. Meneer Wagenborg projecteert zijn eigen geweld op de patiënt, en is daarin niet de enige. Vanuit die blindheid voor het systematische geweld van de psychiatrie doet hij aanbevelingen om het geweld van de patiënt te verminderen: "De inrichting van een kliniek moet huiselijk zijn en zeker voor zeer gedragsgestoorde patiënten "prikkelarm": geen felle kleuren, schoon en niet lawaaiig." Het lost allemaal niets op natuurlijk, maar ach, het leidt de aandacht af van de hiërarchische misstanden.

Veel verpleegkundigen, die het slachtoffer zijn geworden van patiëntengeweld zitten daar nog lange tijd mee. "Huilbuien, geheugenstoornissen, nachtmerries, maag- en darmklachten behoren tot het normale patroon", aldus Van der Gaag van Endegeest. Ook het verplegend personeel is machteloos. Ze werken keihard voor een relatief geringe beloning en fungeren in de praktijk als buffer tussen de arrogantie van de psychiatrische leiding en de patiënten. Ook zijn zij zich er vaak van bewust dat de behandeling van de psychiater vaak nergens op slaat: pillen, pillen en nog eens pillen. Met twee mensen een afdeling draaien; het is niet verwonderlijk dat het verloop en het ziekteverzuim niet gering zijn. Het onderzoek wordt overigens niet uitgevoerd uit menselijkheid, uit medeleven met de situatie van de verpleegkundigen, maar vanuit de overweging dat "agressie in de psychiatrie tot een hoog ziekteverzuim onder het personeel leidt." En dat kost geld. Zo word je behandeld als je om mensen te helpen in de psychiatrie wil werken. Je bedoelt het goed, maar door de situatie waarin je gedumpt wordt moet je wel hard zijn, geweld toepassen door opsluiting bijvoorbeeld. Wat moet je anders als je afdeling onderbezet is en je het beleid van de psychiater moet uitvoeren, een beleid waar je misschien niet altijd achter staat.

Door het toeschrijven van het geweld aan een van de partijen in het machtsconflict dreigt men het zicht daarop te verliezen. Er wordt dan gezegd dat "geweld en bedreiging nu eenmaal inherent zijn aan de populatie" van patiënten. Dat terwijl het geweld juist inherent is aan het systeem en het denken van haar leiding en aan de vast omschreven rol van de verpleging. In hun eigen hulpverleningsternen heet dit verschijnsel projectie, of iets modieuzer, in het Engels, blaming-the-victim, het de schuld geven aan het slachtoffer.

Van der Gaag wil echter "niet het beeld van de gevaarlijke gek voeden" met zijn onderzoek. "De patiënten zijn hier toch vooral makke schapen", zegt hij, schijnbaar niet beseffend dat het zijn eigen ziekenhuis is dat mensen met haar systematisch geweld beurtelings tot makke schapen en agressievelingen maakt. Zo worden mensen in onmachtsposities nu eenmaal.

Het kapitalisme zou het kapitalisme niet zijn als er aan dit conflict niet weer geld verdiend ging worden. En ja hoor, in Amsterdam is ex-verpleegkundige L. Regeer met een "verpleegkundig managementbureau" begonnen. Het bureau adviseert een toenemend aantal ziekenhuizen in het voorkomen en het bestrijden van agressie. Van de kant van de patiënt, dat spreekt voor zich.

Bron: "De patiënt' slaat volstrekt onverwacht toe" in De Volkskrant van 16 september 1992.

Terug