De Peueraar 28, december 1992
Auteur: Harry Westerink
In november heeft kunstenares Lidie Bossen het Leidse gemeenteraadslid Rianne van Schreven (GroenLinks) in kennis gesteld van een schandalige zaak rond de registratie van kunstenaars in Zuid-Holland.
Sinds jaren heeft de Culturele Raad van Zuid-Holland een documentatiebestand van Zuid-Hollandse kunstenaars. Kunstenaars die zich willen presenteren aan belangstellenden, konden tot nu toe op vrijwillige basis en zonder verdere consequenties foto's en ander informatie-materiaal met betrekking tot hun kunstwerken insturen naar de Culturele Raad. Die Raad nam dan elke kunstenaar die materiaal inzond, automatisch en zonder uitzonderingen op in het bestand. Aan (niet-)opname waren geen sancties of andere verplichtingen verbonden. Het documentatiebestand was beschikbaar voor een in kunst geïnteresseerd publiek. Het bestand diende het belang van de kunstenaars: het zorgde voor meer bekendheid van hun werk.
Daar is nu verandering in gekomen. Het is voortaan de bedoeling dat iedereen zich opgeeft, nog wel op vrijwillige basis, maar met een dikke stok achter de deur. Een soort registratiecommissie namelijk gaat op grond van de ingestuurde foto's en het ingevulde formulier bepalen of de betrokken kunstenaar in het bestand mag, of hij of zij daar goed genoeg voor is. Die commissie gaat in haar eentje bepalen wie een volwaardige en wie een minderwaardige kunstenaar is. Van het oordeel van de zogenaamde objectieve deskundigencommissie hangt ontzettend veel af. De gegevens en de mening van de commissie worden gekoppeld aan allerlei andere instanties zoals de Sociale Dienst en de directie Kunst en Cultuur van gemeenten. Op basis van het oordeel van de commissie gaan zij in de toekomst beslissen of de kunstenaar (nog) in aanmerking komt voor een uitkering, subsidie of toewijzing van een atelier. Het lot en de toekomst van kunstenaars komt voortaan in handen van een zeer beperkt groepje ambtenaren. Dit doet denken aan vergelijkbare verschijnselen: asielzoekers die volkomen afhankelijk zijn van het oordeel van 1 ambtenaar, of zieke werknemers die voor een WAO-uitkering onderzocht worden door een arts, die nagaat of iemand zich kapot genoeg heeft gezwoegd op de arbeidsmarkt.
Om andere redenen heeft ooit in het verleden iets dergelijks bestaan: in Nazi-Duitsland bepaalde de Cultuurkamer wat arische kunst en wat "Entartete Kunst" was. Resultaat: verbrandingen van ongewenste (joodse, homoseksuele, linkse, enzovoorts) boeken, schilderijen en andere kunstwerken. Ook in de Sowjet-Unie werd een strikte scheiding aangebracht tussen kunstwerken: gewenste sociaal-realistische kunst en ongewenste "burgerlijke", immorele, individualistische kunst. Daar kreeg je geen verf en ander materiaal als je geen "KEMA-keur" had.
Onder druk van bezuinigingsmaatregelen gaat de Nederlandse overheid ook haar greep op kunstenaars vergroten. Deze van oudsher moeilijk grijpbare en vaak buiten de mannenmaatschappij van driedelig grijs en stropdassen staande groep mensen wordt nu in kaart gebracht. Zo wordt geprobeerd de kunstenaars aan te laten passen aan de norm van de overheid. Lidie roept op tot verzet:
"Dat "men" er niet aan mee moet doen is dus het noodzakelijke gevolg. Kunstenaars zouden dus niet moeten insturen respectievelijk hun te goeder trouw ingezonden materiaal moeten terugvragen (wat zonder bezwaar gebeurt). En alle delen van overheden moeten hier ook niet aan meedoen! De gemeente, afdeling atelierruimten, moet niet nagaan of men wel of geen oormerk heeft, maar moet zelf nadenken. De gemeente die subsidies behandelt voor presentatie of wat ook: laat de Cultuurkamer ter zijde. De Sociale Dienst is helemaal belangrijk. Ter Veld heeft bedacht dat mensen korter bij de Sociale Dienst moeten zitten, sneller gestimuleerd moeten worden om een baan te zoeken en te vinden. Dat dit laatste mede van anderen afhangt is dan even niet van belang voor haar. In dit kader gaat voor kunstenaars gelden dat ze het na ongeveer een half jaar toch wel gemaakt moeten hebben, dat ze voldoende klanten moeten hebben gevonden voor hun werk om van te leven. Dat men eerder in een auto wil ronddolen, ozonlaag of niet, dan in een schilderij, of dat men liever een skivakantie in de zwaar beproefde Alpen houdt dan een beeld koopt, is buiten beschouwing. Statistische waarheden als dat die zogenaamde publiekserkenning, of heel laat, of na je dood komt, in de meeste gevallen, en slechts in een aantal (weinig) gevallen veel eerder (onder andere modieuze kunst!), is ook geheel onbelangrijk voor Ter Veld. De Sociale Dienst wordt verplicht mee te doen, als de wethouder ook mee doet (=zich verplicht voelt mee te doen). Ook de Sociale Dienst zal graag het Grote Oordeel raadplegen als die aanvragen van kunstenaars krijgt, want dan hoeft men zelf niet na te denken."
Lidie vraagt van Rianne van Schreven om zich in te zetten voor de positie van kunstenaars. Ze wil dat ook de gemeente Leiden protesteert tegen het "ene-oordeels-machtsblok-idee". Wie zich ook sterk wil maken voor de positie van kunstenaars, die kan contact opnemen met Lidie Bossen (adres bij De Invalshoek verkrijgbaar).