De Peueraar 52, december 1994
Auteur: Harry Westerink
Iedereen een basisinkomen van ƒ 1.300,- per maand, zonder sollicitatieplicht, zonder controle door lastige ambtenaren, en met de mogelijkheid om bij te verdienen. Wie zou dat niet willen? Maar is het meer dan luchtfietserij?
Op zondag 6 november organiseerde GroenLinks Leiden een GroenLinks op Zondag-bijeenkomst over het basisinkomen. In het forum dat zich over dit actuele thema boog, zaten Saar Boerlage, lid van de Vereniging Basisinkomen, Margreet Schuit, beleidsmedewerkster bij de FNV Vakcentrale, Frank Köhler, raadslid voor GroenLinks in Amsterdam, Joeri van der Steenhoven, vice-voorzitter van de Landelijke Studenten Vakbond, en Marie Oosterbaan, beeldend kunstenares in Leiden.
Voor- en tegenstanders
De mensen in het forum gingen in op de mogelijkheden om de huidige economische problemen (grote structurele werkloosheid, toenemende tweedeling van de maatschappij) op te lossen. Daarbij kwamen ruwweg twee visies naar voren. Margreet Schuit en Frank Köhler hielden vast aan het streven naar volledige werkgelegenheid en het opbouwen van een volwaardig sociaal zekerheidsstelsel. Zij legden een principiële relatie tussen betaald werk en inkomen. Het principe 'werken voor je geld' zou moeten blijven gelden. Alleen degenen die onvrijwillig langs de kant komen te staan (werkloos, arbeidsongeschikt), hebben recht op een uitkering. Zij toonden zich dan ook tegenstanders van het basisinkomen. Saar Boerlage pleitte voor de invoering van een basisinkomen van ƒ 1.300,- per maand voor iedereen vanaf 23 jaar. Dat is ongeveer het huidige normbedrag voor een alleenwonende uitkeringstrekker. Het systeem van het basisinkomen verbreekt de relatie tussen werk en inkomen. Of je nu betaald werkt of niet, je bent dan altijd verzekerd van een inkomen, ongeacht je woon- en leefsituatie.
Boerlage gaf aan waarom juist nu het basisinkomen ingevoerd zou moeten worden. Ten eerste staat de verzorgingsstaat op losse schroeven. Dat maakt het mogelijk en noodzakelijk om een nieuw systeem op te zetten. Ten tweede komt het basisinkomen tegemoet aan de toenemende behoefte aan een soort uitkering zonder controle op het privé-leven en zonder sollicitatieplicht. Ten derde functioneren sommige voorzieningen, zoals de AOW en de kinderbijslag, al als een soort basisinkomen. Een dergelijke voorziening zou niet alleen voor kinderen en ouderen, maar ook voor de middengroepen gelden. Boerlage benadrukte dat het basisinkomen een systeem van inkomensverdeling is dat geen grootscheepse herverdeling van rijk naar arm inhoudt. Wel garandeert het basisinkomen veel beter dan nu het geval is de materiële bestaansvoorwaarden voor alle legaal in Nederlandse wonende mensen (ik neem aan dat illegalen ook in dit systeem buiten de boot zullen vallen).
Betaalbaar en haalbaar?
Is een basisinkomen van ƒ 1.300,- per maand betaalbaar? De Vereniging Basisinkomen heeft berekend dat met de invoering van het basisinkomen ongeveer 185 miljard gulden is gemoeid. Die 185 miljard wordt bijeengebracht door het overhevelen, herbestemmen en (deels) overbodig worden van bestaande overheidsuitgaven in de collectieve sector. Bestaande uitkeringen verdwijnen en de bureaucratie vereenvoudigt sterk. Het verhaal van de Vereniging Basisinkomen klinkt op het eerste gezicht overtuigend. Boerlage riep dan ook met aanstekelijk enthousiasme uit: "Iedereen wint!". Sommige mensen plaatsten daar levensgrote vraagtekens bij. Köhler benadrukte dat de economische problemen na invoering van een basisinkomen zullen blijven bestaan. Dan zullen er veel mensen betaald moeten werken om het systeem van het basisinkomen betaalbaar te houden. Officieel zal niemand meer werkloos worden genoemd. Iedereen heeft een basisinkomen zonder de verplichting of noodzaak om bij te verdienen. Volgens Köhler zal het omvangrijkste macro-economische gevolg zijn dat huisvrouwen met het basisinkomen voortaan een soort huishoudloon gaan ontvangen. Voor hem was het duidelijk dat de economie het systeem van een basisinkomen financieel niet kan dragen.
Iemand in de zaal vroeg zich af wie na de invoering van het basisinkomen het vieze, zware, saaie en vuile betaalde werk gaat opknappen. Hij stelde zich voor als arbeider, en merkte op: "Als het basisinkomen er komt, dan denk ik dat veel van mijn collega's, en ik ook, stoppen met werken. Nu al wil iedereen zo snel mogelijk met de VUT. Kun je nagaan wat er gebeurt als je helemaal niet meer voor je brood hoeft te werken. Dan blijft iedereen thuis." Een begrijpelijke reactie. Zou het idee van het basisinkomen dan toch een speeltje van wat mensen uit de middenklasse zijn? Een aardig gespreksonderwerp voor de borreltafel, maar meer ook niet?
Het pittigste deel van de bijeenkomst vormde een discussie tussen een vrouw uit de zaal en Margreet Schuit van de FNV. De eerste vond dat de FNV maar eens moest afstappen van de fabel van de volledige werkgelegenheid. Ze meende dat de FNV veel te veel bezig was met het verbeteren van de positie van werknemers, en veel te weinig met het besteden van aandacht aan werklozen. Schuit verdedigde zich onder andere met de opmerking dat het scheppen of behouden van betaald werk uiteindelijk ook de werklozen ten goede komt.
Weinig winnaars, veel verliezers
Na afloop van de bijeenkomst liep ik in een enigszins troebele stemming naar buiten. Ik moest tenslotte vaststellen dat ook het basisinkomen niet meer dan een lapmiddel is, net als de hele verzorgingsstaat met z'n dalende uitkeringen. Voor die ƒ 1.300,- per maand moeten een hoop mensen elders in de wereld kromliggen. En het is de vraag of de kapitalistische economie het wel kan bolwerken om iedere maand iedereen zo'n hoog basisinkomen te garanderen. In het kapitalisme kan niet iedereen winnen. Integendeel, het systeem kent veel verliezers en maar weinig winnaars. Als er ooit een bepaalde vorm van een basisinkomen van kracht wordt, dan zal dat volgens mij een rechtse variant zijn. Een basisinkomen dat zich laat vergelijken met de sterk afgeslankte studiebeurs. Ongeveer ƒ 400,- of ƒ 500,- per maand dus. "De rest moet je zelf maar bij elkaar zien te schrapen", zal de regering zeggen. En let er dan eens op hoe vooral de VVD glimmend van genoegen in de handen staat te wrijven.