De Peueraar 52, december 1994
Auteur: Eric Krebbers
Doorbreken humanisten hun taboes?
Onlangs sprak hoogleraar Priemus in De Burcht over "huisvesting, migratie en verdraagzaamheid." De uit Leiden afkomstige doctor ingenieur in de volkshuisvesting was uitgenodigd door het Humanistisch Verbond (HV). Hij bestreed de vooroordelen dat alle migranten crimineel zijn en dat Nederland vol is. Tegelijk pleitte hij voor een strenge controle aan de grenzen in het kader van "al te goed is buurmans gek". Geschrokken van zijn soms erg harde toon sprak ik met de Leidse HV-voorzitter Huib Kalsbeek.
Kalsbeek is voorzitter van de afdeling Leiden en omstreken van het HV. De afdeling heeft ruim 350 leden en organiseert naast allerlei gespreks- en gezelligheidsbijeenkomsten ook openbare avonden zoals die met Priemus. De landelijke organisatie van het HV verzorgt tv-uitzendingen en een tijdschrift. Kalsbeek: "Die zijn niet uitdragerig, soms weten mensen niet eens dat ze van het HV afkomstig zijn."
Waar staat het humanisme voor? Kalsbeek: "Het humanisme is al heel oud. Het was er al in de Griekse tijd. Uitgangspunt is altijd geweest dat mensen zelf moeten kijken wat het beste is om te doen, onafhankelijk van een hogere macht. We weten niet of er een god bestaat dus moeten we zelf keuzes maken. Wij willen mensen stimuleren zelfstandig na te denken over ethische kwesties. Daarbij moet je kijken naar wat voor jezelf én je omgeving het beste is. We hechten grote waarde aan individuele vrijheid én aan solidariteit en dat is soms moeilijk te combineren. Maar we willen geen 'vechtmaatschappij' waarin iedereen voor zich knokt. Zo'n maatschappij zou de mensen dan misschien stimuleren, maar de zwakken worden er de dupe van."
Na de Tweede Wereldoorlog kwamen de humanisten op voor buitenkerkelijke mensen. Die werden toen op allerlei manieren gediscrimineerd. Zo was er bijvoorbeeld in ziekenhuizen slechts de keuze tussen geestelijken van diverse religies. Niet-gelovige raadslieden waren er niet. In het leger en de gevangenis was het van hetzelfde laken een pak. Kalsbeek: "Maar inmiddels blijkt dat de helft van de mensen de voorkeur geeft aan een humanistisch raadsman. Het HV zegt daarom steeds tegen de regering: als jullie de kerk voor die geestelijken betalen dan hebben wij daar ook recht op. Voor dit soort zaken is het handig dat de humanisten georganiseerd zijn."
Strenge selectie
De heer Priemus benadrukte bij zijn lezing dat het aantal migranten dat jaarlijks Nederland binnenkomt geen probleem hoeft te vormen. Nederland is niet vol. Er is ruimte zat. Bovendien, zo zei hij, wij consumeren veel meer ruimte dan de gemiddelde asielzoeker. Onze steeds verder uitdijende ruimte- en consumptiebehoefte stelde hij overigens niet ter discussie. De titel van zijn verhaal luidde "huisvesting, migratie en verdraagzaamheid", maar ook kriminaliteit had zijn aandacht. Het probleem is volgens Priemus dat Nederlandse mensen zich door de buitenlanders niet meer veilig voelen. Als ze op de galerij van hun flat een buitenlander tegenkomen zouden ze bang zijn beroofd te worden. Ze zijn bevooroordeeld. Priemus stelde dat inderdaad zowel de criminaliteit als de migratie toeneemt, maar dat daar geen oorzakelijk verband tussen ligt. Hij pleitte voor meer verdraagzaamheid: "Het samenwonen van mensen van zeer verschillende cultuur is voor alle partijen geen eenvoudige opgave. Dat vergt veel leerprocessen over en weer, veel voorlichting, veel begeleiding en zorg." De overheid als voorlichter en begeleider die ons vertelt hoe we moeten samenleven. Maar Priemus denkt toch vooral aan meer huismeesters om de kriminaliteit terug te dringen. Er moet volgens hem meer gecontroleerd worden. De kwaden moeten van de goeden gescheiden worden, eigenlijk al aan de grenzen. Is het kwaad eenmaal verwijderd dan kunnen we met wat verdraagzaamheid best met veel mensen in ons kleine landje samenwonen. Zijn toon was er een van: wij moeten hard maar rechtvaardig zijn. Dat was ik niet gewend van humanisten. Is hij daarom uitgenodigd door de afdeling Leiden?
Kalsbeek: "Priemus is een lid van het HV, maar dat betekent niet dat hij de mening van het HV verwoordde. Hij heeft bepaalde ideeën en onderbouwt die met argumenten. En dat deed hij goed vond ik. Hij zei niet: migranten zijn crimineel. Hij benadrukte dat iedereen een eerlijke kans verdient en pas gestraft mag worden als er een misdaad begaan is."
Taboedoorbrekend?
Op mij kwam het over alsof hij onder het motto "al te goed is buurmans gek" een taboe probeerde te doorbreken. Zo van: neem ons serieus want wij humanisten kunnen ook hard zijn. Hij had het steeds over "criminelen die zich voordoen als fatsoenlijke burgers". Die zouden het verpesten voor de anderen. Neem het geval van de migranten. Hij vond het goed dat mensen uit Somalië, Iran, Irak en Libië aan de grens strenger gecontroleerd worden dan bijvoorbeeld zijn tante. Hij gaf tal van andere voorbeelden waarop "het slechte" zich tracht voor te doen als "het goede". Kern van zijn betoog was dat er goede "objectieve" methoden moeten komen om "het goede" van "het kwade" te scheiden, precies zoals het blaaspijpje de dronken van de nuchtere automobilist onderscheidt. Het ging hem om "snelle, doelmatige en geruisloze" selectie door "objectieve" deskundigen. Hij toonde zich een voorstander van het sofi-nummer en andere registratiemethoden, van stadswachten en andere controleurs en noemde "registratie en uitwijzing" van niet-erkende asielzoekers "pijnlijk maar onvermijdelijk".
Kalsbeek: "Priemus maakt het zich wel wat te gemakkelijk. Goed, je zal altijd grenzen moeten stellen aan de criminaliteit en haar moeten blijven bestrijden. Maar je zal altijd een bepaalde ruimte moeten laten. Maak je een systeem waterdicht dan krijg je een politiestaat. En controle op huidskleur, zoals hij suggereert, dat willen we natuurlijk niet meer in Nederland."
Priemus' hardheid bleek ook uit zijn 'grapjes'. Zo grapte hij dat Somaliërs voordat ze hier aangekomen zijn al beter de weg weten naar het asielzoekerscentrum in 's Gravenzande dan menig Nederlander.
Kalsbeek: "Misschien dacht hij dat er veel rechtse mensen in de zaal zaten."
Zijn die er dan binnen het HV?
Kalsbeek: "We hebben vele soorten mensen in ons midden, van VVD-ers tot GroenLinksers. Mensen met extreem-rechtse gedachten heb je bij ons niet, die denken niet zelfstandig na. Individualisme en extreem-rechts gaan niet zo goed samen."
De verdraagzaamheid van de hoogleraar had voor mij iets paternalistisch. Een van zijn voorbeelden van een effectieve "geaccepteerde" controle betrof die op het vliegveld. We willen geen terroristen met bommen in het vliegtuig dus controleren we streng, zo zei hij, maar wie eenmaal binnen is wordt door de stewardessen en pursers in de watten gelegd. Bij het horen van dit voorbeeld moest ik direct denken aan de bommen die overheden in vliegtuigen meenemen, bijvoorbeeld om ze aan de Turkse staat te verkopen, die er de Koerdische bevolking mee terroriseert en uitmoordt. Wie controleert de controleur? Of: waarom wordt criminaliteit door Priemus zo omschreven dat de daders altijd tot de onderkant van samenleving behoren? Hoe zit het met de witte boordencriminaliteit?
Kalsbeek: "Ja, helaas, in onze samenleving wordt de witteboordencriminaliteit minder zwaar aangerekend. Neem nou die Van der Valk. Die pleegde toch een miljoenenfraude. Dat is een crimineel. Maar hij wordt niet zo hard aangepakt als een steunfraudeur. Beiden zouden moeten worden aangepakt."
Anarchisme
Zijn humanisten dan niet juist tegen machthebbers? Ik heb zelf altijd gedacht dat humanisme en anarchisme in elkaars verlengde lagen. Om vrij te kunnen kiezen moet je daartoe toch bij machte zijn, onafhankelijk zijn? Was de anarchist Anton Constandse ook niet humanist?
Kalsbeek: "Constandse was een vrijdenker. Die zijn iets radicaler. Zij zetten zich af tegen de kerk. Dat proberen humanisten te vermijden. Het maakt ons niet uit waardoor je geïnspireerd wordt, als we elkaars keuzes maar respecteren. En ook de kerk is trouwens in beweging, zij vormt geen blok. En dan over het anarchisme. Macht moet je hanteren, niet afschaffen. We kunnen niet zonder een centrale macht. Alleen moet die goed gecontroleerd en begrensd zijn, anders lijden de zwakken eronder."
Tot slot: is de toonzetting van Priemus representatief voor een verharding binnen het HV?
Kalsbeek: "Nee, er is überhaupt niet één politieke mening onder humanisten. Wel over zaken als homofilie en euthanasie. We vinden dat je over je eigen leven mag beschikken. We denken daarbij uiterst liberaal. We willen geen betuttelende overheid. Het is nu aardig geregeld in Nederland."