Lokaal Kabaal 20, december 1996
Auteur: Eric Krebbers
De verharding van het vluchtelingenbeleid gaat hand in hand met een verheviging van de uitbuiting op de arbeidsmarkt. Rechteloze, geïllegaliseerde vluchtelingen werken soms voor 2 gulden per uur in de horeca. Worden ze opgepakt, dan moeten ze voor 1 gulden per uur de bureaus van de directie van hun vluchtelingengevangenis schrobben. Bewaakt door zwaar onderbetaalde ex-werklozen, weg geplukt uit de bakken van het Arbeidsbureau.
Wereldwijd lopen de inkomensverschillen als gevolg van de neo-liberale politiek steeds verder op. In 1960 verdiende de rijkste 20% van de mensheid, voornamelijk wonend in West-Europa, Noord-Amerika en Japan 30 keer zoveel als de armste 20%. In 1991 was dat al 61 keer. Inmiddels ligt dat cijfer nog hoger. Geen wonder dat veel mensen uit het Zuiden naar het rijke Noorden vluchten. Hier aangekomen zijn zij veelal gedwongen illegaal te werken.
A. is een geïllegaliseerde vluchteling in Leiden. Hij vertelt: "Ik merkte dat onze familie nog steeds afhankelijk was van mijn broer, die illegaal werkt in Spanje. En jullie kennen - hoop ik - de situatie in Marokko. Als je rijk bent, krijg je alles; zonder geld krijg je niets. Daarom besloot ik om naar Nederland te komen om mijn familie te kunnen helpen. Onze familie is nog steeds groot, 3 mensen zijn op school, 3 werkloos en 1 ziek. Mijn eerste en laatste probleem is mijn familie. In Nederland heb ik het ook moeilijk gehad. Ik heb ontslag gekregen in september 1994. Ik moest toch de huur betalen. Ik vond toen werk voor 2 gulden per uur. Ik heb tot op dit moment geen cent van die baas gekregen." Inmiddels heeft hij ander werk gevonden. "Het is niet leuk, maar het moet."
Gamma
Vlakbij Leiden, in Alphen aan de Rijn, staat sinds kort een gevangenis van de zwaarst beveiligde categorie. De 144 'illegale' en 144 andere gevangenen die er opgesloten zitten, werken 4 dagen per week, in totaal zo'n 20 uur per week. Ze ontvangen een basisloon van 1(!) gulden per uur.
Gevangenisdirecteur Van Manen is trots op zijn "gedifferentieerd arbeidspakket". Er is simpel inpak- en schoonmaakwerk, maar bijvoorbeeld ook elektrotechnisch werk met computers voor onder meer de auto-industrie. Het simpele werk is gereserveerd voor de vluchtelingen. Bijvoorbeeld de fietsenmontagelijn waar 22 vluchtelingen 100 fietsen per dag in elkaar zetten. Of de machinale houtwerking, waar 24 vluchtelingen nu bezig zijn met een order van 100 duizend kaasplanken. De dure machines worden ook gebruikt voor schuttingen, kastjes, meubels en krantenbakken. Voor iedere werksoort uit Van Manens "arbeidspakket" is er een toeslag, een "arbeidsprikkel". Wie legaal is en zijn best doet kan uiteindelijk promoveren naar de "moeilijkste" werksoort met 80 cent per uur toeslag. De illegalen kunnen maximaal 25 cent toeslag verdienen. "Slavernij", zei een gedetineerde vluchteling schamper.
Een van de afnemers is Gamma, maar vaak loopt de handel via tussenpersonen. "We brengen de klanten alleen de kosten van het loon, de energie, de grondstoffen en de machines in rekening", aldus Van Manen. Zijn klanten zijn lekker goedkoop uit en hoeven zo hun fabrieken niet te verplaatsen naar de lage lonen-landen in bijvoorbeeld Oost-Europa. Nu is een stukje 'Derde Wereld' verplaatst naar Alphen.
Activeren
De directeur wil de vluchtelingen "behoorlijk activeren". Van Manen: "Dat is aan de ene kant in ons eigen belang omdat bezighouden problemen voorkomt. Maar het is ook in hun eigen belang. Ze krijgen geld voor hun arbeid en de gulden heeft meerwaarde, als ze in hun eigen land terug zijn." In werkelijkheid verdienen de illegalen zo weinig dat ze blij mogen zijn als ze een tientje meekrijgen als ze over de grens of op straat worden gedumpt. Van de schamele verdiensten moeten voor een gulden per dag de televisie en koelkast gehuurd worden. Wat per week overblijft is nauwelijks voldoende voor een pakje sigaretten in de zeer dure bajeswinkel.
Het uitzuigen van gevangenen is vastgelegd in de nota "Werkzame Detentie" van voormalig staatssecretaris van Justitie Aad "illegalen moeten verdwijnen" Kosto. Die mepte in 1994 eigenhandig de eerste paal voor de Alphense gevangenis de grond in en sprak daarbij van "een heuglijk feit", omdat er de vastberadenheid van het kabinet uit bleek. Directeur Van Manen was Kosto's naaste medewerker, schaafde mee aan de nota en was projectleider bij diverse pilotstudies.
Agressief adverteren
De Alphense burgemeester Paats roemde bij de officiële opening de gevangenis als "een schone industrie" met "schone werkgelegenheid". Hij was erg blij met de 220 nieuwe arbeidsplaatsen voor cipiers. "Het grootste deel van het personeel komt uit Alphen en omgeving", zei Van Manen trots, en is binnengehaald met "bijna agressief adverteren en werven. De bij het arbeidsbureau ingeschreven werklozen zijn benaderd." Veel kandidaten kwamen van Defensie en Fokker, maar voor hen bleek "het geboden salaris in veel gevallen een probleem". Het huidige "team" van bewakers bestaat daardoor voornamelijk uit langdurig werklozen en allochtonen, die kennelijk minder in de gelegenheid waren kieskeurig te zijn.