Lokaal Kabaal 24, juli 1997
Auteur: Petra Schultz
Een impressie van de eerste dagen
Op 15 juni heeft de Eindhovense Morgensterkerk kerkasiel aan Iraniërs verleend. De Iraniërs zullen daar 6 weken blijven. Daarna gaan ze waarschijnlijk naar een kerk in Helmond en tegen oktober arriveren ze in Oegstgeest. Het kerkasiel is georganiseerd door onder meer de Generale Diaconale Raad (GDR), Participating Refugees In Multicultural Europe (PRIME) en De Fabel van de illegaal. De betrokken organisaties vormen samen het Steunpunt Kerkasiel voor Iraanse Asielzoekers (SKIA). Hoe is het kerkasiel tot stand gekomen en hoe verliepen de eerste dagen? Een impressie van een Fabel-medewerkster.
Het idee van een kerkasiel voor Iraniërs is geboren na een bezoek aan het kerkasiel voor Zaïrezen. Meer dan een jaar lang hebben kerken in en rond Amsterdam asiel geboden aan 10 Zaïrezen. Dit kerkasiel had diverse eisen. Een daarvan is ingewilligd: de eis dat Zaïrezen die meer dan 3 jaar in de asielprocedure zitten, worden toegelaten. Door dit kerkasiel kwam er veel aandacht voor de kritiek op het uitzettingsbeleid naar Zaïre. Kerkasiel leek ons een positief middel. Een groep vluchtelingen wordt daadwerkelijk beschermd tegen uitzetting. Bovendien kan het kerkasiel fungeren als bundeling van politiek protest tegen de uitzettingen. Daarom besloten we het voorbeeld van het Zaïrese kerkasiel na te volgen.
Stop uitzettingen
De eis van het huidige kerkasiel luidt: "Stop uitzettingen naar Iran. De veiligheid van teruggestuurde asielzoekers is door de slechte mensenrechtensituatie niet gewaarborgd bij uitzetting." Naast GDR, PRIME en De Fabel bestaat het SKIA uit de Gezamenlijke Diaconieën "De Bakkerij" uit Leiden, Kerkelijk Sociale Arbeid uit Rotterdam, het Netwerk Religieuzen voor Vluchtelingen, het samenlevingsberaad Raad van Kerken uit Oegstgeest en Stem in de stad/Kerk en Asielzoekers uit Haarlem. De organisaties hebben de afgelopen maanden samen gewerkt aan het document "Kerkasiel voor IraniÙrs". Daarin wordt met het oog op de situatie in Iran en in Nederland de noodzaak van kerkasiel uiteengezet: "Vele malen en op vele manieren is geprobeerd in deze situatie verandering aan te brengen door de aandacht van de Nederlandse overheid en de Nederlandse politiek voor deze zaak te vragen. Tevergeefs, nog steeds worden regelmatig IraniÙrs teruggestuurd. Wat hun lot is, is niet na te gaan. Een mogelijkheid tot behoorlijke monitoring ontbreekt nagenoeg. Daarom rest geen ander middel dan een aantal Iraniërs die met onmiddellijke uitzetting bedreigd worden van kerkasiel gebruik te laten maken. Nu de Nederlandse overheid hen in de steek laat, is hun hoop gevestigd op steun van de Nederlandse bevolking."
De afgelopen maanden hebben we kerken gepolst of ze asiel willen verlenen. Het ziet ernaar uit dat we voldoende positieve reacties hebben om het kerkasiel maanden vol te houden. Doordat het kerkasiel steeds zal verhuizen, kunnen veel mensen en media in aanraking komen met de uitgeprocedeerde IraniÙrs.
Willekeur
Het duurde even voordat er een kerk was die wilde beginnen met het asiel. De Morgensterkerk durfde het aan en zei tegen de Iraniërs: "Jullie kunnen komen, zeg maar wanneer jullie willen beginnen." De kerk had vaker vluchtelingen ondersteund en kan terugvallen op het plaatselijk netwerk "Vluchtelingen in de Knel". Even vroeg men zich nog af hoe het zou zijn als men de Iraniërs niet aardig zou vinden. Maar al snel concludeerde men dat kerkasiel niet zozeer verleend moet worden aan aardige mensen, maar aan vluchtelingen in gevaar.
Dagenlange discussies over de kans op uitzetting en de mogelijke reactie daarop van het Iraanse regime, bleven ons bespaard. Het is moeilijk discussiëren over een uitzettingsbeleid dat van willekeur aan elkaar hangt. De ene Iraniër blijft 22 maanden uitgeprocedeerd in een asielzoekerscentrum wonen, terwijl de ander wordt opgepakt, naar de ambassade gebracht, maanden in detentie gehouden en het land uitgezet. Het Iraanse beleid is even willekeurig. Daar arresteert men willekeurig burgers die zich niet aan de regels houden en ook nog eens de euvele moed hebben Iran te verlaten. De officiële Iraanse krant Keyhan noemt mensen die het land ontvluchten "erger dan het aidsvirus. Toen zij het land verlieten, hebben ze zich aangesloten bij de doden". Maar volgens Krieken, hoofd uitvoering bij de Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND), moeten we dit citaat niet serieus nemen: "In dergelijke landen dreigen ze de ene dag en vallen ze elkaar de volgende dag om de hals, dat is een cultuurverschil dat je even door moet hebben."
Monarchist
Samen met advocaat Van Zundert hebben we Iraniërs gevraagd om deel te nemen aan het kerkasiel. We wilden vooral vluchtelingen opnemen die in Iran veel gevaar lopen en die nog enige kans maken op herziening van hun asielprocedure. We hadden daarbij een voorkeur voor deelnemers met uiteenlopende politieke achtergronden. In de kerk zitten nu Iraniërs met een christelijke, socialistische, monarchistische en Mudjaheddin-achtergrond. Ze zijn bijna allemaal cliënt van Van Zundert. Helaas doen er geen vrouwen mee aan het kerkasiel. Schmitz had aan de vooravond van het kerkasiel besloten geen Iraanse vrouwen met kinderen meer uit te zetten. Er waren geen vrouwen zonder kinderen die het zagen zitten om met een groep mannen in kerkasiel te gaan. De kerk vindt de ruimte overigens ook niet zo geschikt voor kinderen. De komende tijd zal de groep vluchtelingen van 6 naar 10 worden uitgebreid. Misschien komen er dan nog vrouwen bij.
De Morgenster
De dag voor de aanvang van het kerkasiel komen de Iraniërs alvast naar de kerk. Zo kunnen ze alvast wat wennen. Niet iedereen is op tijd; 1 Iraniër komt zelfs 5 uur te laat. Het heeft dus zo z'n voordelen om een dag eerder af te spreken. Uiteindelijk zitten we toch allemaal om de tafel. Iedereen vertelt iets over zichzelf. De Iraniërs vinden het moeilijk om over hun persoonlijke geschiedenis te praten. Ik houd mijn hart vast voor de persconferentie van de volgende dag, want dan zullen ze toch echt het een en ander moeten vertellen.
We krijgen een rondleiding door de kerk. In de ruimte waar de diensten worden gehouden hangt een veelkleurig schilderij dat de hele breedte van de wand omvat. Het is prachtig, maar ik heb geen idee waarom er zeeën, bomen, dieren en mensen op staan. Het blijkt het scheppingsverhaal te zijn. De Iraniërs hebben een eigen slaapkamer en een ruimte met TV en spelletjes. In de keuken kunnen ze hun eigen eten koken. Ze houden de boel zelf schoon. Uit respect voor hun privacy komen de mensen van de kerk niet in de ruimten van de Iraniërs. De kerkmensen kunnen in een andere ruimte een praatje met de Iraniërs maken.
Er hebben zich veel vrijwilligers aangemeld bij de kerk. Er is wel degelijk draagvlak voor vluchtelingenopvang. De vrijwilligers zorgen ervoor dat er altijd iemand in de kerk is om de deur open te doen, en te controleren wie er naar binnen wil. De mensen van de kerk krijgen door hun gasten het gevoel dat hun kerk leeft. Ze vinden het vanzelfsprekend dat ze mensen in nood opvangen. Dominee Johan Beks reageert gegeneerd als een Parooljournalist aan de Iraniërs vraagt hoe ze dat nou vinden, deze solidariteit. Beks zou het geen solidariteit willen noemen. Dat is een te groot woord, "je bent pas solidair als je meegaat tijdens de uitzetting naar Iran". De nuchtere houding van de kerk zorgt voor een ontspannen sfeer, waarin de Iraniërs zich gelukkig niet geroepen voelen steeds dankbaarheid te tonen voor het tijdelijke onderkomen.
De pers reageert over het algemeen geïnteresseerd. Een dag eerder heeft het kabinet het besluitgenomen om de uitzettingen naar Iran door te laten gaan. Sinds december wordt al gewacht op een nieuwe beslissing, die nu vrijwel samenvalt met de aanvang van het kerkasiel. Fijne timing. Minder fijn is dat zowat alle aandacht van de Nederlandse media naar de Eurotop gaat. De NCRV belt. Men heeft al snel mijn niet-christelijke achtergrond in de gaten en vraagt naar iemand anders. Bij de kerken wordt geïnformeerd of ze zich niet voor het karretje van de actiegroepen laten spannen. "Nee, we willen dit zelf en hebben aansluiting gevonden bij anderen."
Burgemeester
Zondagochtend, tijdens de kerkdienst, wordt aan het asiel even aandacht besteed. 's Middags, tijdens de persconferentie, heet Joop Rutgers, voorzitster van de kerkenraad, ons welkom. Nadat ik een algemene inleiding heb gehouden, vertelt Beks over de motivatie van de kerk: "als mensen uit onveiligheid bij een kerk aankloppen, dan bied je bescherming". Ahmed Pouri vertelt namens het SKIA over de situatie van IraniÙrs in Nederland. Daarna komen de vluchtelingen zelf aan het woord. De meesten vertellen zichtbaar bang hun verhaal. Amir vertelt over de 8 maand die hij gevangen zat nadat hij uitgeprocedeerd raakte. Ali heeft het over zijn opsluiting in Iran. Een andere Ali over zijn monarchistische activiteiten. Hossein praat over de maandenlange zwerftocht nadat ook hij uitgeprocedeerd raakte. Hij sliep onder meer op stations. Sam beschrijft een demonstratie tegen het Iraanse regiem. Hieraan nam hij deel met zijn vader en zijn zwager. Zijn vader is daarna verdwenen. Zijn zwager, mede-organisator van die demonstratie, werd op straat opgehangen. Sa d is een aanhanger van de sociaal-democratische ex-president Bani Sadr. Die is in Parijs vermoord.
Commissaris van de koningin in Brabant Houben en de Eindhovense burgemeester Welschen zijn ook aanwezig. Houben neemt de documentiemap in ontvangst van Jan Roest van het GDR. Houben zegt "dat we een hand moeten uitsteken naar deze mensen. Kerken kiezen ervoor mensen veiligheid te bieden, niet alleen vanuit betrokkenheid en bewogenheid, maar ook vanuit hun eigen verantwoordelijkheid".
's Avonds en de dagen erna moeten de Iraniërs steeds opnieuw hun verhaal vertellen. Dat is moeilijk, maar het doet hen goed dat er naar hen geluisterd wordt. Maar alleen luisteren is niet voldoende. Of dit kerkasiel op de lange termijn een bijdrage levert aan de beëindiging van de uitzettingen naar Iran zal nog moeten blijken.