De Fabel van de illegaal 46/47, zomer 2001
Auteur: Harry Westerink
Jaren geleden maakte Jos Hemelaar tijdens een rechtszitting mee hoe slecht een illegaal werd verdedigd door zijn advocaat. Daarop besloot hij rechten te gaan studeren en zelf advocaat te worden. Dat is hij inmiddels 3 jaar. Zijn betrokkenheid bij vluchtelingen blijkt uit onder meer zijn bestuursfunctie bij de Stichting Uitgeprocedeerde Vluchtelingen (STUV), een Leidse collega-organisatie van De Fabel van de illegaal. Hemelaar heeft ook zaken onder zich van illegalen die het spreekuur van De Fabel bezoeken. Een gesprek over de per 1 april ingevoerde nieuwe Vreemdelingenwet en de gevolgen daarvan voor illegalen en hun ondersteuners.
"De basis van de nieuwe wetgeving is: jij, vreemdeling, hebt in Nederland niets te zoeken, behalve als we verplicht zijn om je vanwege internationale verdragen op te nemen, of als we om economische redenen iets aan je hebben, of als je zielig bent. Maar dat laatste liefst zo weinig mogelijk, alleen in uitzonderingsgevallen", zegt Hemelaar. Hij verwacht dat het de IND ook in de toekomst niet gaat lukken om de asielaanvragen sneller af te handelen. De vluchtelingen zullen nog steeds lange tijd in martelende onzekerheid moeten blijven wachten op de beslissing van de IND. Maar ook een minder trage IND-bureaucratie zal de vluchtelingen nauwelijks perspectief kunnen bieden, aldus Hemelaar. Staatssecretaris van Justitie Kalsbeek streeft alleen maar naar kortere procedures omdat de vluchtelingen dan sneller het land uitgezet kunnen worden.
Daklozen
Als vluchtelingen van de IND eenmaal het bericht hebben gekregen dat ze weg moeten, dan mogen ze volgens de nieuwe wetgeving zonder tussenkomst van de rechter meteen op straat gezet worden. Zo heeft Kalsbeek advocaten de mogelijkheid ontnomen om de dreigende huisuitzettingen nog aan te vechten bij de rechter. Vroeger viel het op straat zetten van vluchtelingen onder de verantwoordelijkheid van gemeenten. Nu regelt het Centraal orgaan Opvang Asielzoekers (COA) dat. Gemeentebesturen kunnen er nu niet meer voor kiezen om afgewezen vluchtelingen hun huis te laten behouden. Het COA en de politie kunnen in alle vrijheid steeds meer mensen dumpen.
In Leiden staan volgens Hemelaar zo'n 60 mensen op de nominatie om op straat gezet te worden. Momenteel is een gemeentelijke notitie in voorbereiding over de vraag wat Leiden, een stad met een vluchtelingvriendelijk imago, gaat doen met de dreigende dumpingen. "Als de nieuwe wet wordt uitgevoerd, komen er ook in Leiden een aantal daklozen bij." Met dat "openbare orde-probleem" zitten ook andere gemeentebesturen flink te worstelen.
Volgens Hemelaar leidt de nieuwe wet tot toenemende criminalisering van vluchtelingen. De beeldvorming over vluchtelingen zal nog verder verslechteren. "Naarmate het beleid strenger wordt, legitimeert het zichzelf". De armoede en verpaupering onder vluchtelingen wordt steeds meer zichtbaar in het openbare leven, op straat. Kalsbeek wil zo het signaal afgeven dat de vluchtelingen voor de samenleving een te groot probleem zijn geworden. De impliciete boodschap van het regeringsbeleid is: burgers, jullie zien nu met eigen ogen dat de situatie onhoudbaar is geworden en een effectiever uitzettingsbeleid niet valt te vermijden, dus geef ons daarvoor voldoende steun.
Hemelaar merkt dat nogal wat kleinere gemeenten in de Leidse regio de gevolgen van het dumpbeleid afschuiven op "grote broer" Leiden. Als de voorzieningen voor illegalen worden stopgezet, dan gaan ze vanzelf wel naar Leiden en zijn wij er vanaf, denken die gemeenten. In Leiden hebben organisaties als De Fabel van de illegaal, het STUV en de stichting Gezondheidszorg Illegalen Leiden (GIL) nog wat ondersteuning voor illegalen geregeld. In de randgemeenten is die steun er niet.
Opsporing
De nieuwe wetgeving heeft de mogelijkheden voor de politie om illegalen op te sporen aanzienlijk uitgebreid. Onder de oude wetgeving mocht de politie een woning pas binnenvallen als er "concrete aanwijzingen" waren "voor illegaal verblijf". De politie interpreteerde dit criterium vanzelfsprekend zo ruim mogelijk. Dat bleek uit een rechtszaak waarin de politie voor de inval in een woning het argument gaf dat men daar 4 maanden eerder ook al eens was binnengevallen en illegalen had aangetroffen. Zo ruim mocht de politie de wet niet uitleggen, vond de rechter toen.
De nieuwe wetgeving draait die uitspraak van de rechter terug. Het oude criterium "concrete aanwijzingen voor illegaal verblijf" is in de nieuwe Vreemdelingenwet vervangen door "objectiveerbaar redelijk vermoeden van illegaal verblijf". De letterlijke tekst van het nieuwe criterium verschilt volgens Hemelaar juridisch gezien niet of nauwelijks van het oude. "Maar het gaat om de uitleg die Kalsbeek eraan heeft gegeven. Als de politie iemand een keer in een woning illegaal aantreft, dan is men volgens de nieuwe wetgeving alleen al daarom bevoegd om er ooit, wanneer dan ook, opnieuw binnen te vallen. En als de politie bij een bedrijf ooit een illegaal heeft aangetroffen die daar werkte, dan mag de politie voortaan alle busjes gaan controleren die naar dat bedrijf rijden, omdat daar illegalen in zouden kunnen zitten."