De Fabel van de illegaal 46/47, zomer 2001
Auteur: Ella Lookman
Gender en etniciteit op een kruispunt
Aan wie of wat ontlenen zwarte vrouwen, migrantenvrouwen en vluchtelingenvrouwen (zmw-vrouwen) hun identiteit? Een eenduidig antwoord op deze vraag is er niet, volgens het boek "Caleidoscopische visies". Een van de auteurs, een migrantenvrouw die zich geen feministe noemt en geen deel uitmaakt van een specifiek migrantennetwerk, zegt bijvoorbeeld, wanneer haar gevraagd wordt met wie ze zich verbonden voelt: "Met homo's uit Limburg met een katholieke achtergrond. Die hoef ik maar even te ontmoeten en het is van hallo en we begrijpen elkaar en hebben waanzinnig veel gemeenschappelijks met elkaar."
Er zijn volgens de schrijfsters van het boek verschillende modellen ontwikkeld waarmee naar de positie van zmw-vrouwen gekeken kan worden. Het "diversiteitsdenken" is een van die modellen, met categorieën als mannen en vrouwen, witten en zwarten, allochtonen en autochtonen. Impliciet wordt er bij dit model echter steeds uitgegaan van enerzijds een vanzelfsprekende norm en anderzijds dat wat daarvan afwijkt. De norm is man zijn, wit zijn en tot de middenklasse behoren. Iedereen die van die norm afwijkt wordt als "de ander" beschouwd. In dit model ontbreekt de noodzaak tot zelfreflectie van dominante groeperingen. De machtsverschillen zelf worden niet ter discussie gesteld.
Als voorbeeld noemen de schrijfsters de manier waarop het debat werd gevoerd over het "multiculturele drama". Voornamelijk witte autochtone mannen op leeftijd namen daarbij het woord en creëerden een schijntegenstelling tussen witte vrouwen en moslimvrouwen. Ze beklaagden zich over de positie van moslimvrouwen en presenteerden de emancipatie van Nederlandse witte vrouwen als resultaat van de zogenaamd superieure 'Nederlandse cultuur'. In werkelijkheid is die emancipatie via feministische strijd bevochten. Zo bevestigden de opinion-leaders hun eigen machtspositie.
Het boek geeft een alternatief voor het diversiteitsdenken: het "kruispuntdenken". Dat model veronderstelt dat er allerlei factoren zijn die iemands maatschappelijke positie bepalen, waaronder gender, etniciteit en klasse. Vanuit het kruispuntdenken is het logisch om steeds "de andere vraag" te stellen: "Wanneer ik iets zie dat racistisch lijkt, vraag ik: wat zijn de belangen van het patriarchaat hierin? Zie ik iets dat seksistisch lijkt, dan vraag ik: wat is hier heteroseksistisch aan? Zie ik iets dat homovijandig lijkt, dan vraag ik: wat zijn de klassenbelangen hierin?" Het actuele debat over de imam en de homo's, bijvoorbeeld, kan met deze vragen in het achterhoofd heel anders bekeken worden.
Caleidoscopische visies, Maayke Botman e.a. Uitgeverij: Koninklijk Instituut voor de Tropen. ƒ 45,00. ISBN 9068327135.