De Fabel van de illegaal 54/55, najaar 2002
Auteur: Eric Krebbers
"Een samenleving bestaat bij de gratie van gemeenschappelijke normen en waarden", schreef premier Balkenende onlangs aan de Tweede Kamer. Het kabinet wil daarom een maatschappelijk debat om meer zicht te krijgen op wat "de Nederlandse normen en waarden" nu precies zijn. Dat zou nodig zijn "door de komst van immigranten uit andere culturen".
Het blijft onwaarschijnlijk om een ex-platenboer verkooppraatjes te horen maken over normen en waarden. Minister van Economische Zaken Heinsbroek pleit voor respect, fatsoen en goede omgangsvormen. Opstaan in de tram voor ouderen, geen geweld op de tv, niet wildplassen, en geen hondenpoep of afval meer op straat. Ook moet er weer respect zijn voor het gezag van de politie en mogen leraren hun leerlingen best een oorvijg geven. De politie moet alleen niet zeuren als hij zelf 20 kilometer te hard rijdt met zijn dure Bentley. Het pleidooi voor een debat over normen en waarden dat Balkenende op 31 augustus hield op het Christelijk-Sociaal Congres in Doorn heeft op Heinsbroek kennelijk grote indruk gemaakt. De commissie die van Balkenende "het verval van de normen en waarden" een halt toe moest roepen komt er door toedoen van de Tweede Kamer niet. Maar de premier is wel direct het land in getrokken om zijn debat op gang te brengen. Veel opiniemakers dragen inmiddels ook hun steentje bij.
Moraalridders
De roep om zo'n debat is typisch iets voor christelijke en andere conservatieve politici en opiniemakers. Eerder al zeurden de vroegere CDA-fractievoorzitter Heerma en VVD-leider Bolkestein er om. Die laatste kreeg destijds zelfs zijn eigen partij niet mee. Liberalen moeten meestal niet veel hebben van moraalridders. Laat de mensen zelf denken en laat de markt bepalen. Dat was ook het motto van Paars. Maar nu is het CDA aan de macht, en is zelfs VVD-fractieleider Zalm overstag. Die toonde zich bijzonder enthousiast over zo'n debat.
"Waarden en normen waren voor de kiezers doorslaggevend om op de christen-democraten te stemmen. Naar onze mening is dat direct gekoppeld aan de integratiepolitiek", had CDA-fractieleider Verhagen 3 maanden eerder, op 6 juni, al gezegd op een congres in Nijmegen over de toekomst van de christen-democratie in Europa. "Als er helderheid bestaat over de dragende waarden van de rechtsstaat, weten immigranten ook waar ze zich aan te houden hebben." Het door Balkenende voorgestelde debat is volgens het CDA dus in de eerste plaats bedoeld om "de Nederlandse normen en waarden" te formuleren waaraan "allochtonen" vervolgens gedwongen moeten worden zich te houden. En "als een immigrant er in 4 of 5 jaar niet in slaagt een cursus Nederlands en Nederlandse cultuur af te ronden, dan moet hem of haar een vergunning worden geweigerd", voegde Verhagen er nog aan toe. Van het CDA moet iedereen doortrokken raken van die "Nederlandse normen en waarden". Ook in het onderwijs bijvoorbeeld moet er veel meer aandacht voor komen. In zijn recente boek "Anders en beter" schreef Balkenende dat onderwijs altijd in het Nederlands moet worden gegeven, en altijd de Nederlandse samenleving en cultuur moet behandelen. En dus niet de Marokkaanse geschiedenis en cultuur, benadrukte de premier.
"Leitkultur"
"Wat in Duitsland de "Leitkultur", de dominante cultuur, wordt genoemd, zal de komende tijd hoog op de agenda staan", kondigde Verhagen al aan in Nijmegen. Maar wat is dat eigenlijk, "Leitkultur"? Dat begrip werd een paar jaar terug in Duitsland door de uiterst rechtse christen-democraten van CDU en CSU ingezet tegen een debat over het mogelijk toelaten van meer arbeidsmigranten om allerlei vacatures op te vullen. We moeten het eerst eens hebben over "het gevaar van een multiculturele samenleving", zo vonden CDU en CSU. "Allochtonen" zouden volgens die partijen niet voldoende integreren en nauwelijks Duits willen leren. Men eiste van "de allochtonen" een duidelijke keuze voor "onze cultuur, en onze normen en waarden". Want het zou de democratie ondergraven wanneer bevolkingsgroepen naast elkaar leven "zonder algemeen erkende dominante cultuur, en normen en waarden". Het zou niet voldoende zijn als iedereen zich netjes aan de wet hield. Nee, de samenleving zou volgens CDU en CSU alleen bijeengehouden kunnen worden als iedereen zich betrokken voelt bij "de Duitse natie en haar ontstaansgeschiedenis". Zonder dat Duitse nationalisme zou "de gemeenschap" in feite ophouden te bestaan, was het schrikbeeld van de christen-democraten. En zo werd in de loop van dit onfrisse debat zelfs zoiets kleins als het dragen van een hoofddoekje door een migrantenvrouw neergezet als een frontale aanval op de "Duitse identiteit" en daarom dus op de "nationale veiligheid". Wie zich niet aan de "dominante Duitse cultuur" wenst te onderwerpen, verdient geen bescherming meer van de Duitse staat, zeiden CDU en CSU, en moet eruit gegooid worden. Voor de Duitse christen-democraten staat het geloof in de multicultuur dus gelijk aan "Duitse zelfhaat" en nationale zelfmoord. Daarom begon men in de loop van het debat ook te pleiten voor meer "nationale trots".
Ook in het Nederlandse debat over normen en waarden staat zulk nationalisme centraal. Toen Balkenende op het Doornse congres het startsein gaf, noemde hij twee "problemen" waar het debat volgens hem onder meer over zou moeten gaan: jongeren die misbruik zouden maken van "de gedoogcultuur" en "medelanders uit andere culturen die zich niet of nauwelijks voor onze cultuur en onze taal openstellen". "De regering zal daarom de integratie van allochtonen verder bevorderen, hetgeen van nieuwe Nederlanders vereist dat zij onze taal spreken, zich inleven in de Nederlandse identiteit en cultuur, en de wetten van onze rechtsstaat naleven", liet Balkenende Beatrix daarom zeggen in de troonrede. Ook de normen en waarden-debatten die in diverse Nederlandse steden gevoerd worden, lopen vaak uit op aanpassingsmaatregelen voor "allochtonen". Een van de recent ontwikkelde "10 gouden stadsregels" van Gouda luidt bijvoorbeeld: "Spreek Nederlands, dan begrijpen we elkaar".
Crucifix
Ook in andere Europese landen stimuleren christenen en conservatieven zulke debatten. In Noorwegen werd een speciale commissie ingesteld die twee jaar later onverrichter zake werd opgeheven. En in Italië zei president Ciampi onlangs dat scholen hun leerlingen "weer deelgenoot moeten maken van de principes en de waarden van onze beschaving, in een tijd waarin zoveel vreemdelingen in Europa arriveren die andere talen, culturen en religies met zich meebrengen". Kort daarop drong de Italiaanse minister van onderwijs er bij alle scholen op aan om weer overal een beeld van Christus aan het kruis op te hangen om iedereen te "wijzen op de onvervreemdbare wortels van de Italiaanse samenleving".
Overigens zijn "normen en waarden" op zich geen rechts thema. Maar de samenleving is inmiddels zo rechts geworden dat iedereen bij die begrippen direct denkt aan "fatsoen". De normen en waarden waar christenen en conservatieven naar toe willen, zijn paternalistisch en nationalistisch. Ze gaan over het gezin en werken altijd uit ten nadele van vrouwen. Maar er zijn ook radicaal-linkse normen en waarden, zoals solidariteit, vrijheid, gelijkheid en broederschap, geven naar vermogen en nemen naar behoefte, zorg voor de zwakkeren, vrije liefde, directe democratie, geen seksisme, geen racisme en, okee, ook geen hondenpoep en ander afval op straat.