De Fabel van de illegaal 76, mei/juni 2006

Auteur: Roel Nagel

Boekrecensie

Heldhaftig Nederlands verzet?

Jarenlang hadden communisten en sociaal-democraten ruzie over de herdenking van de Februaristaking, zo blijkt uit het boek "De strijd om de Februaristaking" van Annet Mooij. Door dat conflict waren er in de jaren na de eerste officiële herdenking jaarlijks steeds twee herdenkingen. De ene werd georganiseerd door de gemeente Amsterdam en de sociaal-democraten, de andere door de communisten. Vanaf de jaren 70 ontstond er enige toenadering tussen beide kampen, wat uiteindelijk resulteerde in de huidige gezamenlijke herdenking.

Het initiatief tot de staking werd in 1941 genomen door individuele communisten, maar vanaf eind jaren 40 begonnen de communisten de staking steeds meer toe te schrijven aan CPN-partijleider Paul de Groot. Die zou volgens hen de oproep tot de staking hebben geschreven. Dat werd betwist door de sociaal-democraten. De communisten zouden volgens hen destijds nauwelijks verzet hebben gepleegd omdat ze onder invloed stonden van de Sovjet-Unie, dat immers een niet-aanvalspact had gesloten met de nazi's. Zelf hadden de sociaal-democraten echter ook niet veel recht van spreken. Hun organisaties hadden part noch deel aan de staking omdat ze gelijkgeschakeld waren door de bezetters.

Er bestond ook een groot verschil van inzicht over de betekenis van de staking. De communisten zagen er een aanzet in tot een nationaal anti-fascistisch verzet. Daar is echter nooit sprake van geweest. Integendeel, de Nederlandse autoriteiten werkten over het algemeen ijverig samen met de bezetter, en de deportatiemachine liep in bezet Nederland uiterst effectief. De staking was daarentegen uiterst ineffectief: er werden geen mensen gered en na afloop ging de antisemitische terreur gewoon door. Voor de sociaal-democraten was de staking geen politieke zaak, maar simpelweg een spontane daad van medemenselijkheid. Door het geruzie tussen de beide linkse stromingen bleef het joodse geluid onhoorbaar. De communisten kenden bij de herdenking weinig zelfstandige betekenis toe aan antisemitisme en de strijd ertegen. Voor hen ging het vooral om de tegenstelling arbeid-kapitaal. En onder de sociaal-democraten bevonden zich veel ambtenaren en andere arbeiders die tijdens de oorlog gewillig mee hadden gewerkt aan de deportaties. Een fascinerend stukje linkse geschiedenis.

"De strijd om de Februaristaking", Annet Mooij. Uitgeverij: Balans, € 17,50. ISBN: 9050187684.

Terug