“Ongewenste” Polen onder druk gezet om “vrijwillig” terug te keren

Poolse jongeren protesteren tegen regering vanwege gebrek aan perspectief.

In kringen van de “vrijwillige terugkeer”-industrie is de bekendheid en populariteit van de Poolse organisatie Barka in rap tempo gestegen. Barka (Pools voor “reddingsboot”) heeft dit jaar in Nederland 140 dakloze Oost-Europeanen overgehaald om terug te keren naar hun land van herkomst. Hoe goedbedoelend de organisatie misschien ook is en hoezeer sommige individuele Oost-Europeanen er baat bij zouden kunnen hebben, toch dient Barka objectief gezien de belangen van de staat en het beleid van migratiebeheersing.

In het kader van een bredere bevolkingspolitiek maakt het migratiebeheersingsbeleid een onderscheid tussen “gewenste” migranten die welkom zijn zolang ze economisch “nuttig” zijn, en “ongewenste” migranten die economisch “onbruikbaar”, “overbodig” en dus “duur” worden geacht. In verband met de economische crisis vinden beleidsmakers het noodzakelijk om arbeidsmigratie uit Oost-Europa beter te beheersen. Het liberale EU-beginsel “vrij verkeer van personen” komt daarbij in botsing met het “eigen werklozen eerst”-streven. Als EU-burgers hebben Polen het recht om in Nederland te verblijven en te werken. Dat is velen een doorn in het oog, onder wie het SP-Kamerlid Paul Ulenbelt, die in 2011 waarschuwde voor “een Polen-tsunami”, alsof mensen een natuurramp zijn. In plaats van Oost-Europeanen aan te trekken, willen vooral conservatieven en rechts-populisten dat voortaan de “eigen” werklozen het vuile, zware en laagbetaalde werk opknappen waarvoor in vroeger tijden “gastarbeiders” werden geronseld. De roep om meer controle op migratie uit Oost-Europa klinkt daarom steeds luider. Beleidsmakers wensen de greep op die migratie te versterken door de inburgeringseisen ook voor Oost-Europeanen te verzwaren en zelfs door aan te dringen op afschaffing van het “vrij verkeer van personen”-principe. Zo zouden Polen alleen verblijfsrecht in Nederland mogen krijgen als ze werk hebben. Werkloze Polen zouden illegaal gemaakt en uitgezet moeten kunnen worden.

Ervaringsdeskundigen

Maar aantasting van het beginsel van vrije migratie binnen de EU heeft nogal wat voeten in de aarde. Voorlopig mogen “ongewenste” Poolse migranten in elk geval op grond van de regels nog niet worden onderworpen aan dezelfde staatsrepressie die mensen zonder verblijfsrecht ten deel valt. Poolse migranten mogen niet door de politie worden opgejaagd, niet in illegalengevangenissen worden opgesloten en niet worden gedeporteerd door de staat. Toch hebben bazen en bestuurders er grote behoefte aan om “onbruikbare” Oost-Europeanen kwijt te raken, waarbij het vooral gaat om werkloze, dakloze, verslaafde en “overlastgevende” Polen. Het bestaan van Barka is voor beleidsmakers dan ook een geschenk uit de hemel. De internationaal opererende organisatie werkt al sinds 2007 volgens een beproefde methode in Londen, Dublin, Kopenhagen en Hamburg, en sinds enige tijd ook in Amsterdam, Utrecht en Den Haag.

Barka schakelt voormalige dakloze en alcoholverslaafde Polen in die als ervaringsdeskundigen contact leggen met aan lager wal geraakte Oost-Europeanen in West-Europese steden. Met een sociaal werker en een psycholoog halen ze de daklozen over om “vrijwillig” terug te keren. In Polen krijgen de terugkeerders begeleiding bij het afkicken en het zoeken naar werk.

De ervaringsdeskundigen weten als geen ander hoe moeilijk het is om de daklozen ertoe te bewegen om zichzelf te laten deporteren. “Waarom zouden we terugkeren naar dat kloteland?”, luidt de klassieke reactie van Poolse migranten. Bovendien blijken ze Barka nogal eens te wantrouwen. Ze verdenken de organisatie ervan op financieel voordeel uit te zijn. “Hoeveel krijgen jullie per hoofd?”, vragen ze dan aan de Barka-medewerkers. Maar door landgenoten in te zetten die vroeger ook aan de zelfkant van de maatschappij hebben geleefd, weet de organisatie veelal het vertrouwen van de verpauperde Oost-Europeanen te winnen. Zo wordt kennis van onderop gebruikt om meer controle op Oost-Europese migratie te krijgen.

Perspectief

Den Haag is een van de gemeenten met een “vrijwillig terugkeer”-programma voor Oost-Europeanen “die in Nederland geen perspectief meer hebben”. Met het project “Perspektywa” (Pools voor “perspectief”) wil men de migranten de mogelijkheid bieden om “weer een humaan verblijf in het land van herkomst op te bouwen”, aldus de gemeentelijke propaganda. Maar het gaat Den Haag en andere grote steden vooral om het terugdringen van “de overlast” en “de druk op de maatschappelijke opvang” waar met name Polen verantwoordelijk voor zouden zijn. “Hier geen toekomst meer hebben”, dat is het uitgangspunt waarmee hulpverleners en ambtenaren inpraten op aan lager wal geraakte Oost-Europese migranten. Men zet dat neer als een dogma waar niet aan getornd mag worden. Maar Poolse migranten mogen hier toch verblijven, ook al zijn ze dakloos en verslaafd? Waarom zouden ze dan hier geen perspectief meer hebben?

Vanzelfsprekend is het goed mogelijk om hen hier te ondersteunen met afkicken, zoeken naar werk en regelen van woonruimte. Maar dat is niet de bedoeling van de beleidsmakers. Verpauperde migranten zijn in hun ogen economisch niet rendabel, zeker niet op de korte termijn. En daarom dienen ze zo snel mogelijk terug te keren naar hun land van herkomst, waar ze eventueel in een of ander zorg- en reïntegratietraject terecht kunnen komen. De recente “vrijwillige terugkeer”-projecten voor Oost-Europeanen lijken sterk op de al langer lopende projecten voor afgewezen vluchtelingen. Een groot verschil is wel dat de “vrijwillige” terugkeer van Polen zich richt op migranten die helemaal niet verplicht zijn om weg te gaan. Dat vormt een verontrustende ontwikkeling.

Barka is in een gat van de uitzetmarkt gesprongen. Nederlandse steden staan in de rij om de club in te huren. De organisatie ruikt zijn kansen en streeft naar uitbreiding van het werkterrein via “vrijwillige terugkeer”-projecten voor illegaal gemaakte Afrikaanse vluchtelingen. Met Europees geld wil men in tien Afrikaanse landen woon-werkgemeenschappen opzetten en Afrikaanse ervaringsdeskundigen werven. Die zouden dakloze Afrikanen die “zonder perspectief” in Europese steden leven, moeten overhalen om naar hun land van herkomst terug te keren. Maar gelukkig geloven veel afgewezen vluchtelingen niet in de mooie praatjes van de terugkeerindustrie en proberen ze met protestkampen op straat verblijfsrecht af te dwingen.

Harry Westerink