UWV ziet achter elke boom een uitkeringsfraudeur

Logo.
Ondanks een vorig jaar verschenen kritisch rapport van de Nationale Ombudsman houdt het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) in zijn jaarverslag over 2011 een juichverhaal over het eigen reilen en zeilen. Maar de “klanten” van de organisatie – mensen met een WW-, ZW-, WIA-, WAO-, WAZ-, Wazo- of Wajong-uitkering – worden strenger bestraft en meer gedisciplineerd, waarbij hun privacy toenemend wordt geschonden.

“In lijn met het aangescherpte handhavingsbeleid van het kabinet ziet ook UWV strikter toe op de naleving van plichten”, aldus het jaarverslag, dat dreigend meldt dat veel uitkeringsgerechtigden de hen opgelegde “inlichtingenplicht” en “inspanningsplicht” overtreden. Dat blijkt echter in veel gevallen gebakken lucht te zijn. Vaak gaat het er namelijk alleen maar om dat UWV-klanten zijn vergeten om zich in te schrijven als werkloze of de inschrijving niet tijdig hebben verlengd. Ook komt het nogal eens voor dat ze niet aan de uitkeringsinstantie hebben doorgegeven dat ze op vakantie gaan. Daar komt bij dat de veronderstelde fraude van uitkeringsgerechtigden in het algemeen enorm meevalt, zeker in vergelijking met de gigantische bedragen die in de bovenlaag van de samenleving door creatief boekhouden en belastingontduiking worden opgestreken. Wat door beleidsmakers als uitkeringsfraude wordt betiteld, blijkt maar al te vaak te gaan om een noodzakelijke aanvulling op het karige maandinkomen van minimumlijders die hard worden getroffen door de bezuinigingen. Maar het UWV voert het afbraakbeleid van het kabinet braaf uit. Men richt zich niet op de bonusgraaiers, belastingontwijkers en andere profiteurs in de klasse van kapitaalbezitters, maar op arme en kwetsbare mensen aan de onderkant van de samenleving.

Zo hebben UWV-interventieteams volgens het jaarverslag in 2011 bij honderden bedrijven 4.637 arbeiders “gecontroleerd” die ervan werden verdacht naast hun uitkering zwart bij te verdienen. Bovendien heeft het Interventieteam Buitenland internationaal “veldonderzoek” gedaan om in het buitenland wonende uitkeringsgerechtigden op te sporen die mogelijk de regels zouden hebben overtreden. Al jaren krijgen geremigreerde migranten te maken met de verdachtmaking door Nederlandse overheid dat ze fraude plegen, bijvoorbeeld door een eigen huis te bezitten of door inkomsten te verzwijgen. Verder heeft het UWV vorig jaar “expertisegroepen handhaving” opgericht. Dat zijn groepen medewerkers “die voor alle klantprocessen van UWV de nalevingsrisico’s in kaart brengen: hoe verloopt een proces, waar zitten mogelijke frauderisico’s en wat gebeurt er om die risico’s te beheersen”. De neuzen van het UWV-personeel staan allemaal in de richting van veronderstelde uitkeringsfraudeurs.

Het UWV blijkt ook gebruik te maken van een de laatste tijd snel oprukkend wapen van de neo-liberale strafstaat: opsporing van vermeende uitkeringsfraudeurs via internet en social media, waarbij fotoherkenningsapparatuur ingezet kan worden. De uitkeringsinstantie neemt namelijk deel aan het zogeheten Internet Recherche en Onderzoek Netwerk, een project dat de uitkeringsinstantie in staat stelt om digitaal “vrijwel onzichtbaar en anoniem te speuren naar signalen van moedwillige overtreding van regels”. Overigens vallen UWV-medewerkers ook steeds meer onaangekondigd woningen van uitkeringsgerechtigden binnen, op zoek naar “signalen” die zouden moeten wijzen op veronderstelde fraude. De uitkeringsinstantie beschikt over nog een ander middel om uitkeringsgerechtigden op de huid te kunnen zitten. In 2011 heeft het UWV “sociaal-medische beoordelingen” verzorgd voor twaalf gemeenten. “Zij gebruiken onze reïntegratieadviezen om hun klanten uit de Wet Werk en Bijstand in beweging te krijgen, bij voorkeur richting de arbeidsmarkt.” Ook is het UWV vorig jaar in het noorden van Nederland begonnen met een pilotproject in het kader van de Wet Werken Naar Vermogen. Bovendien adviseert men de Sociale Verzekeringsbank. De bedoeling achter al deze projecten is om zoveel mogelijk uitkeringsgerechtigden uit de uitkering te jagen en klaar te stomen voor veelal laagbetaald flex- en uitzendwerk.

In schril contrast met de stoere peptalk en schaamteloze opdeborstklopperij van het UWV staan de negatieve bevindingen van de Nationale Ombudsman in een rapport over de uitkeringsinstantie. Volgens het rapport presteert het UWV “te vaak slecht” en beschouwt de Raad van bestuur van de uitkeringsinstantie de Nationale Ombudsman als “een lastige bijkomstigheid”. “Het devies van het UWV lijkt te zijn dat het zelf wel uitmaakt wat de kwaliteit van de dienstverlening moet zijn. Vaak blijft de Raad van bestuur schermen met de afwerende uitspraak dat het om miljoenen gevallen gaat en dat het slechts in enkele gevallen misgaat. De Nationale Ombudsman stelt van zijn kant dat in vergelijking met andere bestuursorganen het UWV een klachtpatroon toont dat wijst op structurele problemen”, aldus het rapport. Helaas levert de Nationale Ombudsman vooral procedurele kritiek, en maakt men geen bezwaar tegen het regime van repressieve disciplinering en tegen de intimiderende schending van de privacy van veel uitkeringsgerechtigden.

Harry Westerink