In actie tegen racisme op school: “Individuele en collectieve druk opbouwen om Zwarte Piet weg te krijgen”

Afgelopen woensdag hield een Doorbraak-activist tijdens onze bijeenkomst van en voor ouders tegen Zwarte Piet in Nijmegen een inspirerend praatje over zijn succesvolle strijd tegen het Zwarte Piet-racisme op de school van zijn zoon. Hieronder een bewerking van het praatje van de Turks-Nederlandse ouder.

Een tijd geleden besloot ik om het Zwarte Piet-racisme op de school van mijn kind te gaan aanpakken. Thuis had ik mijn zoon uitgelegd wat er fout is aan de Zwarte Piet-figuur. Dat probeerde ik te doen op een manier die voor hem begrijpelijk was. Ik had hem verteld dat zwarte kinderen worden gepest met Zwarte Piet. Ze worden uitgescholden en het doet hen pijn dat ze worden vergeleken met Zwarte Piet. Voor hen is Zwarte Piet niet leuk. Hij leek wel te snappen wat ik bedoelde. Maar terwijl ik bezig was om hem dat uit te leggen, werd hij op school steeds geconfronteerd met de racistische karikatuur, alsof het de normaalste zaak van de wereld was. De school werkte mij dus tegen in mijn streven om mijn kind een besef van racisme mee te geven. De school belemmerde mij dus in mijn opvoedtaken.

Daarom schreef ik een brief naar de directeur van de school van mijn zoon. In die brief kon ik rustig mijn betoog houden en mijn argumenten op een rijtje zetten. En ik kon daarbij de punten noemen die onderstrepen waarom de Zwarte Piet-figuur racistisch is. Bovendien kon ik aangeven wat ik veranderd zou willen zien en waarom ik dat wil. Ik wil ervoor zorgen dat de school mijn kind een omgeving biedt die vrij is van racisme.

Ik bracht in de brief de volgende punten aan de orde:

• Mijn kind en alle andere kinderen moeten leren wat racisme is. Ze moeten ook leren dat racisme fout is.
• Alle kinderen moeten leren om kinderen met een andere huidskleur of een ander uiterlijk te respecteren.
• Leerkrachten moeten er zelf ook bewust van worden wat racisme is en wat de verschrikkelijke gevolgen van racisme zijn.
• Scholen en het schoolpersoneel moeten niet langer overwegend of helemaal wit zijn.
• Op scholen werkt racisme van het ene kind naar het andere kind als een vorm van pesten. Pesten kan soms levenslange schade toebrengen aan kinderen en moet worden voorkomen.

In de brief stelde ik tenslotte: “Als de school weigert om in te gaan op mijn verzoek om de Zwarte Piet-figuur uit te bannen, dan zal ik mijn kind thuis houden op 5 december en hem dus niet naar het Sinterklaasfeest sturen. Ik zal dan ook geen financiële bijdrage aan het feest leveren.”

Ik besefte dat ik met deze stellingname in principe het risico liep dat ik een leerplichtambtenaar op bezoek zou kunnen krijgen. Ik kan een boete krijgen, omdat ik mij niet houd aan de leerplicht door mijn kind op 5 december thuis te houden. Vroeger kregen ouders tegen Zwarte Piet inderdaad wel eens een boete, als ze hun kind thuis hielden op 5 december. Maar de laatste tijd lijken de leerplichtambtenaren zich koest te houden. Ze zien de kwestie nu meer door de vingers, is mijn indruk, zeker ook omdat de kracht en invloed van de beweging tegen Zwarte Piet is toegenomen.

Het sturen van een brief is wel een begin, maar er moet meer gebeuren om de zaak tot een goed einde te brengen. Vaak komt er een moment dat ouders de gelegenheid krijgen om hun verzoek mondeling toe te lichten. Het is dan van groot belang dat ouders hun argumenten helder en overzichtelijk paraat hebben, zoals:

• Zwarte Piet is een racistische karikatuur van mensen van Afrikaanse herkomst. Dat wordt bevestigd door allerlei instanties, zoals de anti-racisme werkgroep van de VN, het College voor de Rechten van de Mens en de Kinderombudsvrouw.
• Er is een diepgaande maatschappelijke verandering aan de gang op het gebied van de Zwarte Piet-figuur. Steeds meer mensen vinden dat die figuur moet worden aangepast. Op steeds meer plekken (op de werkvloer, in het onderwijs, in winkelbedrijven, enzovoorts) verdwijnt Zwarte Piet en wordt die figuur vervangen door een andere Piet.
• Scholen hebben de plicht om kinderen een omgeving te bieden die vrij is van racisme.
• Zwarte kinderen en volwassenen worden vooral tijdens de Sinterklaasperiode gepest en vernederd door de aanwezigheid van Zwarte Piet en doordat Zwarte Piet wordt gebruikt als middel om hen te discrimineren en te stigmatiseren.
• Scholen moeten luisteren naar zwarte kinderen en zwarte ouders. Scholen moeten horen welke nare ervaringen zwarte kinderen en zwarte ouders hebben met de Zwarte Piet-figuur.
• Het Sinterklaasfeest dient een feest voor alle kinderen te zijn. Dat is het nu niet, vanwege de aanwezigheid van de Zwarte Piet-figuur. Daardoor wordt een bepaalde groep kinderen uitgesloten van het feest.
• De samenleving verandert voortdurend, dus ook de veronderstelde tradities van die samenleving. Als het Sinterklaasfeest met de Zwarte Piet-figuur al een traditie genoemd moet worden, dan is het in elk geval een traditie die moet worden aangepast. Want een racistische traditie behoort te verdwijnen.

Het is opvallend dat ik met mijn briefactie al snel resultaat wist te boeken. Op school zag ik dat de tekeningen en foto’s met Zwarte Piet erop, die daar eerst waren te zien, in een mum van tijd waren verwijderd. En ik kreeg de gelegenheid om met de school een gesprek aan te gaan over de kwestie. De schoolleiding bleek bereid om mee te werken en wilde Zwarte Piet zelf ook uitbannen. Maar deze medewerking werd bemoeilijkt door de tegenstand van witte ouders die zich uitspraken tegen verandering van Zwarte Piet. Op hun beurt dreigden zij hun kinderen thuis te houden als Zwarte Piet zou worden aangepast.

Hoe dan ook, ik kreeg van de school de toezegging dat het Sinterklaasfeest op school voortaan zou plaatsvinden zonder Zwarte Pieten erbij. Andere scholen die onder dezelfde scholengemeenschap vallen, zouden ook worden gevraagd om de verandering door te voeren. Gelukkig bleken er ook genoeg ouders te zijn die duidelijk aangaven dat ze het geen probleem vonden als Zwarte Piet zou worden aangepast.

Het schoolbestuur vroeg aan het bedrijf dat Sinterklazen en Zwarte Pieten verhuurt om voortaan een Sinterklaas zonder Zwarte Pieten aan de school te leveren. Dat weigerde het bedrijf. Het kwam erop neer dat de school het hele pakket kon krijgen (Sint en Piet) of helemaal niets. Hoewel de school mij tegemoet wilde komen, bleek het Sinterklaasfeest met Zwarte Pieten van dat jaar al te zijn geregeld. Dat proces kon niet meer worden teruggedraaid, zo kreeg ik te horen. Omdat de racistische karikatuur dus nog steeds bij het feest zou zijn, hield ik mijn kind op 5 december thuis. Ook weigerde ik om een financiële bijdrage voor het feest te betalen.

Mijn conclusie luidt dat er in elk geval individuele actie nodig is om scholen te dwingen tot een verandering van de Zwarte Piet-figuur. Het is wel moeilijk voor ouders om die strijd in hun eentje te voeren. Daarom is collectieve actie, dus met meer ouders tegelijk, nog beter. Het is ook belangrijk om erop te wijzen dat kinderen de dupe kunnen worden van eventuele tegenwerking door de school of door witte ouders. Er zijn voorbeelden bekend waarbij ouders en hun kinderen totaal werden genegeerd, geïsoleerd en weggepest. Maar in het geval van mijn zoon heeft de strijd succes gehad. Ik ben blij dat ik voor hem een overwinning heb weten te boeken. Ik ben benieuwd hoe het Sinterklaasfeest van 2017 op de school van mijn zoon eruit gaat zien. Want in geval van toezeggingen om de Zwarte Piet-figuur af te schaffen geldt altijd: eerst zien, dan geloven.

Bewerkt door Harry Westerink