Nieuwsbrief voor de Leidse regio 4, december 1990

Auteur: Eric Krebbers


(filmrecensie)

Deze maand wil ik 6 films bespreken aan de hand van een heel ouderwets thema, namelijk ethiek. Nee, dat is niet de snackbar om de hoek. Het is de leer van het goed leven En dan niet alleen voor jezelf goed leven, maar voor de gemeenschap en zelfs voor de hele aarde.

Voordat het kapitalisme om de hoek kwam kijken speelde de ethiek, het proberen bewust te kiezen voor goed handelen, een grote rol in het dagelijks leven. Men probeerde zijn of haar leven te beschouwen als een kunstwerk, een levenswerk dat steeds goed en mooi en in harmonie diende te zijn. Vaak deed men dat voor God, maar toch ook vaak vanuit een niet-autoritair bepaald geweten. Dat wil zeggen vanuit een zekere logica dat wat goed voor je omgeving is ook goed voor jezelf is. Men diende zó te handelen dat het grotere geheel waarvan men deel uit maakte bevestigd en versterkt werd. Nu, in de tijd van het kapitalistisch individualisme, leeft vrijwel iedereen ten koste van anderen en de aarde. Goed leven is nu leven zoals de grootste leiders, veroveraars en moordenaars: het lijkt alleen nog maar te gaan om rijkdom en vooral macht.

In Woody Allen's film "Crimes and misdemeanours" wordt dit thema briljant uitgewerkt. Een rijke man laat een moord plegen (de eerste moord in een film van Woody Allen) waardoor hij zijn zekerheid in zijn leven totaal verliest. Als doden zomaar kan, dan is ook je eigen leven niet meer zeker, en wat heeft het leven dan nog voor zin. Het doden gaat zo in tegen elke ethiek dat zijn hele wereldbeeld op z'n kop komt te staan en hij krijgt problemen met zijn geweten, zijn geloof. De komische en serieuze elementen in Allen's vorige films komen hier samen in een meesterwerk, dat je eenvoudig weg moet gaan zien. Woody Allen's film grijpt terug op oude idealen in de vorm van een humanisme dat nog bestond in de tijd van de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring. Deze humanistische ethische idealen leven nog steeds in de Amerikaanse cultuur, verscholen onder het fascistische gebrul van de elite aldaar.

De leerlingen van een eliteschool laten zich door oude dichters die deze idealen uitdragen inspireren tot een opstand tegen het autoritaire gezag in de film "Dead poets society". Hun leraar brengt hen in contact met hun eigen wortels waardoor zij het enge individuele egoïsme overstijgen. Helaas gaat dit gepaard met een portie geest vernauwend sentimentalisme.

In de anti-apartheidfilm "A dry white season" laat de blanke hoofdrolspeler zich ook leiden door zijn gevoel voor goed en kwaad en dat heeft een totale isolatie van zijn met oogkleppen gewapende sociale omgeving tot gevolg. De strijd tussen goed en kwaad vindt dus behalve in je hoofd ook plaats tussen mensen en groepen. In het epos "Novecento" volgen we de strijd tussen links en rechts in Italië van 1900 tot aan de Tweede Wereldoorlog in de vorm van een strijd tussen 2 jongens die op hetzelfde landgoed geboren zijn. Een uur of 6 wereldgeschiedenis.

Een zelfde strijd vind je in "Dr. Strangelove", een satire van Kubrick waarin een gek geworden (?) generaal atoomraketten op Rusland afvuurt. Een film waarin letterlijk iedereen slecht is, en waar, de wereld verworden is tot het toneel van een machtsspel voor 2 personen is "Dangerous liaisons" Stephen Frears maakte tot nu toe geëngageerde films over het Thatcherisme. Het is mij een raadsel wat hij bedoelt "met deze film waarin hij het machtsdenken in de tijd vlak voor de Franse revolutie verheerlijkt.

Tot slot nog een waarschuwing. Pas op voor het 3 uur durende meesterwerk "Stalker" van Tarkovsky, een film zonder ethiek, ja eigenlijk totaal zonder inhoud. Ik ben zelf na 2 uur in opperste verwarring afgevoerd en tob nog steeds af en toe over dat totale gevoel van leegheid... Al deze films draaien in Het Kijkhuis.

Terug