Nieuwsbrief voor de Leidse regio 4, december 1990

Auteur: Ellen de Waard

Op 24 november is in Leiden het Vrouwengezondheidscentrum Hara geopend. Hara betekent "centrum van kracht". Het VGC is opgericht vanuit kritiek op een seksistische en puur medische benaderingswijze van gezondheidsproblemen van vrouwen.

Het benoemen van psycho-somatische klachten als zijnde "vrouwenkwaaltjes", die met een kalmeringsmiddel verholpen dienen te worden is tekenend voor de huidige gang van zaken. Ook het feit dat vragen, problemen en ervaringen van vrouwen in ziektetermen vertaald worden is kenmerkend voor de medische wereld. Processen die bij het leven horen, zoals depressie (rouw) na het wegvallen van een geliefd persoon en onvruchtbaarheid worden gemedicaliseerd. Daarmee wordt de verantwoordelijkheid voor het eigen lichaam door zogenaamde deskundigen volledig overgenomen.

Daarnaast is er een totaal gebrek aan aandacht voor sociale en politieke factoren die problemen met betrekking tot de gezondheid kunnen bepalen en of in stand houden. Hara ziet gezondheid dan ook niet als een puur lichamelijke kwestie. Gezondheid is het geheel van geestelijk en lichamelijk welbevinden.

Geschiedenis

Om meer inzicht te krijgen in het hoe en waarom van de huidige situatie in de medische wereld zal ik kort een en ander vertellen over de geschiedenis van de geneeskunde van ongeveer de Middeleeuwen tot nu. Veel mensen weten niet dat het van oudsher vrouwen zijn geweest die zich met gezondheidskwesties bezig hielden.

Vrouwen hadden de taak voor zieken, kinderen, ouderen en kraamvrouwen te zorgen. De kennis over ziekte, leven en dood werd van moeder op dochter overgedragen. Aangezien zorgen en genezen een taak van vrouwen was, waren er nauwelijks mannelijke genezers. Vrouwen zochten zelf allerlei kruiden en maakten daar medicijnen van. Veel van deze vrouwen stonden vanwege hun vaardigheden in hoog aanzien in hun eigen gemeenschap.

Deze kruidengenezeressen waren een doorn in het oog van de kerkelijke autoriteiten. Aan vrouwen was binnen het Christendom een ondergeschikte positie toebedeeld. Dat zij over de mysteries van het leven en de dood leken te beschikken moest dan ook wel het werk van de duivel zijn. Daarmee begon de heksenjacht op vrouwen die zich met "geheimzinnige dingen" (althans in de ogen van die mannen) bezig hielden. Met name oudere, alleenstaande vrouwen werden het slachtoffer van de waanzin van de kerkelijke dienaren. Het is onbekend hoeveel vrouwen het slachtoffer van deze heksenjachten geworden zijn, maar het wordt geschat op enige miljoenen.

In de afgelopen eeuwen werd het vrouwen op allerlei manieren onmogelijk gemaakt zich met de geneeskunde en de processen van zwangerschap en geboorte bezig te houden. Mannen namen de plaats van vrouwen in. Omdat deze mannen geen eeuwenoude kennis overgedragen gekregen hadden, moest er een nieuw soort genezer gecreëerd worden. De zogenaamde dokter werd meer en meer iemand die zijn eigen patiënten niet kende en zich ver boven hen verheven voelde. Het verzamelen en verwerken van kruiden tot zalfjes, poeders en andere geneesmiddelen werd niet meer door de geneesHEER zelf gedaan, maar door een andere vreemde (de latere apotheker). De dokter kwam steeds verder af te staan van de leefwereld van zijn patiënten en dat is nu nog zo.

In het begin van de 60-er jaren opende Betty Friedan met haar boek "De mystieke vrouw" vele mensen de ogen. De gezondheidsklachten van vrouwen werden al jaren, zo niet eeuwen, denigrerend "vrouwenkwaaltjes" genoemd. Betty Friedan noemde de "ziekte-zonder-naam" het "huisvrouwensyndroom", waarmee zij aantoonde dat er een directe relatie bestaat tussen gezondheidsproblemen van vrouwen en hun maatschappelijke positie. En alhoewel de theorie veel bijval kreeg kun je stellen dat er in de mentaliteit van de geneesHEREN nauwelijks iets veranderd is. Nog steeds worden vrouwen niet serieus genomen en met een recept weggestuurd.

Wat doet Hara?

Het is dan ook toe te juichen dat er in Leiden eindelijk een vrouwengezondheidscentrum is gekomen. In het VGC werken alleen vrouwen, betaald en onbetaald. Op het moment is er een huisartsenpraktijk gevestigd met twee vrouwelijke huisartsen. (Zij nemen overigens ook mannen aan.) Verder gaan er in januari enkele cursussen van start, onder andere een massagecursus, een assertiviteitstraining en een natuurgeneeskundecursus, en er bestaat de mogelijkheid voor vrouwengroepen om een ruimte te huren. Ook zullen er themaochtenden en -avonden gehouden worden met betrekking tot vrouw en gezondheid. Eenmaal in de week is er een koffieochtend. Op maandag- tot en net vrijdagochtend kan iedereen binnenlopen voor advies en informatie. Er is een kleine bibliotheek en andere documentatie. Tevens bestaat er de mogelijkheid gebruik te maken van audio-visuele middelen. Voor sommige activiteiten wordt een vergoeding naar inkomen gevraagd, andere zijn gratis.

Vele vrouwen hebben zich jarenlang ingezet om een VGC in Leiden te krijgen. De officiële opening was dan ook een feestelijke aangelegenheid: een soort reünie van allerlei vrouwen uit de vrouwenbeweging. De vrouwenkoren met hun feministische liederen brachten een sfeer van herkenning, strijdbaarheid en samenhorigheid teweeg.

Het was prettig om te constateren dat er een aantal allochtone vrouwen werkzaam (betaald en onbetaald) is bij Hara. De huisartsenpraktijk schijnt goed aan te slaan in de wijk zelf, waar veel zwarte en migrantengezinnen wonen.

Kritische kanttekeningen

Toch is het te hopen dat het VGC niet dezelfde fout maakt als vele andere vrouwenhulpverleningsinstanties. In bijvoorbeeld de geestelijke gezondheidszorg zie je dat er toch weer een deskundige-leek (machtige-onmachtige) relatie ontstaat. Bovendien worden vrouwen nauwelijks gestimuleerd om met hun ervaringen de strijd aan te binden met de maatschappij die seksistische en racistische normen en waarden uitdraagt. En dat maakt de mensen pas echt ziek! Ook bestaat er het gevaar dat Hara, net als andere vrouwenorganisaties, volledig binnen de huidige machtsstructuren ingekapseld wordt. Dit betekent dat veranderingen alleen zo ver doorgevoerd kunnen worden als toegestaan wordt door de machthebbers. Van structurele veranderingen ten gunste van minder-machtigen is dan absoluut geen sprake.

Hopelijk kan Hara bijdragen aan maatschappelijke veranderingen en wordt zij het centrum van kracht dat zij voor ogen heeft!

Terug