De Peueraar 9, mei 1991
Auteur: Eric Krebbers
Het vakantie-vluchten
Het hier volgende stuk is een kritiek op de Westerse gewoonte (ver) op vakantie te gaan. Het toont aan dat deze gewoonte nooit weggelegd kan zijn voor iedereen, en daarmee een elitair gebeuren is. Het is natuurlijk niet de bedoeling de oprechte interesse in andere culturen en andere landstreken af te kraken. Wel wil ik eens ter discussie stellen of we het recht hebben deze interesse automatisch om te zetten in een reis.
Het woord toerisme stamt uit 1811. Het was toen een elitaire (Engelse) aangelegenheid, en dat is het op wereldschaal bezien nog steeds. Absoluut bekeken echter neemt het fenomeen vakantie tegenwoordig een waanzinnige vlucht. Meer en meer mensen gaan tegenwoordig steeds vaker op vakantie. Dan heb ik het natuurlijk wel over de mensen uit het rijke Westen.
Om te beginnen eens wat cijfertjes. Er zijn maar een paar miljoen Nederlanders die niet op vakantie gaan, en dat zijn denk ik voornamelijk bejaarden (een groeimarkt voor de reisindustrie, let wel!), gehandicapten en minder fortuinlijke landgenoten zoals gevangenen, patiënten, et cetera. De rest gaat minstens 1 maal per jaar, en soms vaker. Denk aan de wintersport en weekeindjes naar Parijs, Praag en Londen.
Van alle georganiseerde reizen is tegenwoordig 5 procent naar de Derde Wereld. En dat zijn dan alleen de reizen die georganiseerd en daarmee geregistreerd zijn. Veel Nederlandse vakantiegangers reizen ongeorganiseerd. Dat noemt men avontuurlijk. Dit zijn voornamelijk mensen tussen de 19 en 35 jaar afkomstig uit de hogere regionen van de samenleving met een HBO- of universitaire opleiding. Deze groep valt in tweeën uiteen. Studenten die lang en met weinig geld reizen, en yuppies die kort en met veel geld reizen. Wellicht zijn dit dezelfden voor en nadat ze afgestudeerd zijn.
De reis-industrie
Rondom het vakantie-vluchten is een hele industrie verrezen. In Leiden, bijvoorbeeld, vind je alleen al 39 reisbureau's en sinds kort zelfs een reisboekhandel. Om de omvang van deze industrie-tak te kunnen vatten reken ik even voor hoeveel mensen bijvoorbeeld Thailand bezoeken. Thailand is een nieuw populair vakantieland dat jaarlijks door ongeveer 8 miljoen Westerlingen bezocht wordt. Die komen voornamelijk per vliegtuig van zo'n beetje de andere kant van de wereld (VS en Europa). Op het vliegveld van Bangkok moet om deze stroom te verwerken dag en nacht, het hele jaar door, om het kwartier een vliegtuig landen met 250 nog witte toeristen. De prijzen van deze reizen liggen rond de 2500 gulden. En dan is Thailand nog goedkoop. China komt op zo'n 5.000 tot 6.000 gulden. Indirect was het belang van deze industrie van vliegtuigbouwers, vliegtuigmaatschappijen en reisorganisaties goed te peilen tijdens de Golfoorlog toen hun leed enorm was. De kranten stonden vol met berichten over verliezen doordat toeristen niet meer hun vakantievlucht durfden te boeken uit angst voor terrorisme.
Rechten
En nu we het toch over geld hebben: de hoeveelheid geld die iemand bezit bepaalt de rechten die iemand heeft. Als je rijk bent dan heb je het recht om in een vliegtuig te stappen en de andere kant van de wereld te bezoeken. Als je geen geld bezit moet je dat niet proberen, de geüniformeerde wetsdienaren zullen je Schiphol uit knuppelen. Je hebt dan het recht eenvoudig niet. Iedereen begrijpt en accepteert dit en je ziet dat de meeste mensen handelen naar de wetten die dit rechtssysteem beschermen. In de rest van dit artikel drie gevolgen van dit rechtssysteem voor het toerisme.
1. Westerse rechten
Wij rijke mensen uit de 'Eerste Wereld' hebben meer rechten dan de mensen uit de Derde Wereld. Wij kunnen over het algemeen mits we genoeg verdienen de 'Derde Wereld' gaan bezoeken. Omgekeerd hebben de mensen in de Derde Wereld dat recht niet. Je ziet dan ook nooit een groep toeristen uit Ruanda die, met fototoestellen gewapend, een gestropdaste zakenman lastig vallen met vragen als: "Are you local? Can I take your picture?". Iedereen in de Westerse wereld, van links tot rechts, lijkt het eens te zijn met dit rechtssysteem. In ieder geval maakt iedereen er vrolijk gebruik van.
De tederheid van de Westerse mens kent echter geen grenzen. Veel toeristen geven geld, aalmoezen en fooien aan de plaatselijke Derde Wereld-bewoners. Heel terecht wezen een paar wereldreizigers mij er op dat dat best een paar procent van hun vakantie-uitgaven kan zijn. En dan komt een deel van hun gewone uitgaven ook nog in handen van plaatselijke bedrijfjes. Okee, het is niet te voorkomen dat de meeste uitgaven via Westerse hotelketens, plaatselijke McDonald's en vliegtuigmaatschappijen weer terugvloeien in de dikke Westerse buidels. En zorgen de toeristen niet voor werkgelegenheid? En dat onze welvaart en daarmee onze vakantie-uitgaven in de eerste plaats bijeen geroofd zijn in 500 jaar kolonialisme, ja, wat kunnen wij toeristen daar aan doen? We geven gewoon nog een extra fooi.
Misschien dat al die bezoeken aan de Derde Wereld de solidariteitsbeweging weer wat oppeppen. Dat kan een voordeel zijn. Je kan de ellende nu, als je dat wil, met eigen ogen gaan zien, en leren dat je respect moet opbrengen voor de mensen daar. Als we terug zijn sluiten we ons aan bij het desbetreffende landen-comité als we tijd hebben, want we moeten wel hard werken om geld te verdienen om het recht te verwerven volgend jaar nog eens te gaan kijken. Je vergeet het anders zo snel hè?
Overigens zien de meeste toeristen de misstanden liever niet. Ze hebben betaald voor, en daarmee recht op, een rustige vakantie. Vaak is dat niet makkelijk. In veel Derde Wereldlanden in een guerrilla-beweging actief die het voor ons zo gunstige rechtssysteem bestrijdt. Neem nu Guatemala, een veel gekozen reisbestemming in Midden-Amerika. Een daar rondreizende kennis was het niet ontgaan dat de fabrieken er als concentratiekampen uitzagen, maar veel gedachten maakte hij er niet aan vuil. Politiek gaat hem niet aan. Natuurlijk zijn die kampen er om onze multinationals met hun fabrieken beter in de gelegenheid te stellen om gebruik te maken van de spotgoedkope Guatemalteekse arbeider. Bepaalde streken waar het verzet hiertegen groot is, zoals in de Ixmil-driehoek, worden daarom ook gemeden door de reisgezelschappen. Mijn kennis vond het verder een rustig land met ingetogen mensen, hetgeen niet vreemd zal zijn aan het feit dat er gemiddeld zo'n 5 hoofden ontdaan van ogen, lippen en oren op stokjes teruggevonden worden per dag. Het werk van door het Westen, en met name de VS en Israël, betaalde, getrainde en beheerste doodseskaders, die het voor ons zo gunstige rechtssysteem bewaken. Zou het trouwens toeval zijn dat de meeste toeristische routes door Latijns Amerika de paden volgen die de Spaanse veroveraars 5 eeuwen geleden baanden?
2. Recht op natuurvernietiging
Rijke mensen hebben meer recht op de grondstoffen van de aarde, en mogen meer vervuilen. Het rijke kwart van de wereldbevolking gebruikt 80 procent van de grondstoffen. En een Amerikaan vervuilt bijvoorbeeld 280 keer zoveel als iemand in Kenia of Nepal. We twijfelen er niet aan of we daar het recht toe hebben. We betalen toch voor die grondstoffen?
We ontzeggen de mensen in de Derde Wereld de vervuiling en de verspilling van de grondstoffen. Stel je voor dat iedere aardbewoner zoveel gebruikte als de gemiddelde Westerling. Nee, ons gebruik van de natuur kan slechts voortduren bij de gratie van het feit dat de andere aardbewoners er het recht niet toe hebben.
Neem nu het RIVM-rapport "Zorgen voor morgen" .1 Volgens dit rapport moet de uitstoot van kooldioxide en stikstofoxiden met 80 procent omlaag om 2O procent van de bossen gezond te houden. Als je de hoeveelheid stoffen die dan nog wel in de natuur gedonderd mogen worden eerlijk over de wereldbevolking zou verdelen, dan zou een Nederlander meer dan zijn deel gebruikt hebben met een retourvlucht naar het Griekse eiland Kreta. Deze Nederlander zou dan vervolgens het hele jaar niet meer in een auto mogen stappen, of überhaupt iets gebruiken of kopen waarbij bij het produceren afvalstoffen vrij komen.
Gelukkig voor ons heeft driekwart van de wereldbevolking het recht niet om veel te vervuilen of te reizen. Waarmee er voor ons kennelijk nog niet genoeg over blijft. Die vakantie hebben we nodig, dan die bossen maar dood. Ook het nageslacht lijkt rechteloos.
3. Recht op vakantie na gedane arbeid
Vakantie hebben we nodig. De snelheid van leven in een Westerse economie is waanzinnig, en zonder vakantie hielden waarschijnlijk niet veel mensen het vol. We lijken niet vrij om uit deze eeuwig versnellende race naar meer te stappen. Je moet meedoen. Je kan alleen eens per jaar, of als je belangrijker werk hebt vaker, vluchten. Vluchten naar de natuur, de vrijheid, de rust. Nu we niet meer bij machte zijn de rust in ons eigen leven te behouden, en we de controle kwijt zijn, is de enige uitweg de vakantie. De tijdelijke vlucht naar bijvoorbeeld de ongerepte Derde Wereld. De wereld van Bounty, Bacardi, Love Boat en de diverse sigarettenreclames wordt ons aangeboden door het systeem dat ook wel snapt dat dit leven niet vol te houden is, en er zo ook nog wat aan kan verdienen.
Een citaatje uit het dagboek van een reiziger: "Mijn hele tijdsbesef verandert gedurende deze reis. Ik herinner mij de momenten dat ik in Utrecht de trein naar Amsterdam miste en daar zo van baalde. Terwijl die nota bene 4 keer per uur gaat en niet langer dan 25 minuten duurt. Vandaag kwamen we om elf uur aan op het busstation. De bus naar Nazca (Peru, red.) bleek pas om half 5 te vertrekken. Ach, een beetje in de zon zitten op de Plaza des Armes, met een papaya-sapje in de hand... ik kan me vervelendere dingen voorstellen." 2
Uitgerust thuis gekomen zal deze reiziger hoogst waarschijnlijk weer mee gaan draaien in ons haastige leventje, niet bij machte zijn leven zelf vorm te geven. De rest van het jaar droomt hij niet van een revolutionaire omverwerping van ons dolgedraaide kapitalistische circus, maar van zijn volgende vakantie-vlucht.
Een vlucht overigens die een illusie is. De wereld van het avontuur, bedacht rond 1875 door Thomas Cook, bestaat bijna niet meer, ook al doet de volgende advertentie ons graag anders geloven: "Papoea Nieuw Guinea, actieve rondreis door het laatste Terra Incognito, voor reizigers op zoek naa ongerepte schoonheid van cultuur/natuur, van regenwoud en traditioneel Papoea muziek en dansfestijn. Begeleiding antropoloog. ƒ 7950,-."
De toeristen maken met hun eigen aanwezigheid alles kapot. Er worden vliegvelden, wegen en hotels aangelegd en de hele Derde Wereld wordt omgevormd tot een groot Disney World. Een grote leugen ten dienste van gefrustreerde Westerlingen, op zoek naar het echte leven dat ze thuis dagelijks vertrappen. Want we moeten niet vergeten dat iedereen in het Westen, van rechtse yuppen tot linkse actievoerders een in feite onmogelijk haastig bestaan leiden.
Alternatieven
Mensen die serieus geïnteresseerd zijn in andere "exotische" culturen zouden bijvoorbeeld kunnen beginnen veel meer romans te lezen die mensen in die culturen zelf geschreven hebben. Je kan films gaan zien, en praten met mensen uit die culturen die in Nederland leven. In onze multi-etnische samenleving is heel wat "exotisch" te beleven voor wie het wil zien.
Daarnaast biedt de "Nederlandse cultuur" ook veel verrassingen. Ons land is lang niet zo saai of homogeen als menigeen denkt. Je moet alleen kunnen opbrengen om te genieten van kleine verschillen, accenten, bouwstijlen, enzovoorts. Soberheid en genieten van subtiele dingen is iets wat vaak belachelijk gevonden wordt in onze maatschappij die aaneen hangt van steeds snellere en grote kicks. Ik stel voor: kijk eens wat vaker naar luchten boven weilanden en loop eens door de duinen. Ga fietsen en kamperen of ruil je woning voor een tijdje met iemand die aan de andere kant van het land woont. En verdiep je eens in de geschiedenis van je eigen landje.
Dit alles zou je kunnen motiveren te gaan strijden voor het behoud van wat er nog is aan natuurschoon, authentieke bouwstijlen, leefwijzen. Het hoeft je weinig te kosten. Je Je hoeft minder te werken, minder te verzuipen in het dagelijks gehaast van de loonslavernij. Minder haast, minder vluchtneigingen, meer tijd om te leven, meer gezelligheid, en meer tijd voor politieke strijd en revolutionaire gedachten. En, niet geheel onbelangrijk, deze manier van leven kan voor iedereen bereikbaar zijn. Je bent dan meer deel van de oplossing dan van het probleem. Het is beter genieten van het leven als je het leven van anderen niet onmogelijk maakt.
Bronnen