De Peueraar 17, januari 1992

Auteur: Ellen de Waard e.a.

De gemeente Leiden wil per 1 januari 1993 een nieuw woonruimte-verdelingssysteem in werking laten treden. In het onderstaande artikel wordt globaal uitgelegd waarom de gemeente dit wil en wat zij er van verwacht. Deze voorgenomen wijziging werd enkele weken geleden, met grote juichverhalen over alle voordelen in verschillende Leidse kranten gepresenteerd. Maar de gemeente wil de burgers de kans geven om mee te spreken over dit plan. Twee Peueraars doken alvast in de materie en plaatsen enkele kanttekeningen en vraagtekens bij het nieuwe systeem. Het is echter ook voor ons op dit moment niet allemaal even duidelijk hoe dit systeem uiteindelijk zal uitpakken (mede omdat er nog kleine aanpassingen mogelijk zijn) en wat de effecten zullen zijn voor de verschillende groepen woningzoekenden. Opgemerkt dient te worden dat wij in dit artikel met name op de Leidse actualiteit ingesprongen zijn, maar dat wij het plan voor een nieuw woonruimte-verdelingssysteem in een breder, landelijk kader zien. Er zijn namelijk heel wat veranderingen gaande op het gebied van huurwoningen. Zo wordt de individuele huursubsidie beperkt, de huren mogen de komende 3 jaar met 5% per jaar omhoog; er wordt door de overheid steeds meer geld vrij gemaakt voor de bouw van koopwoningen ten nadele van de bouw van huurwoningen; en een groeiend aantal mensen is een steeds groter deel van haar inkomen kwijt aan het betalen van kale huur. In het onderstaande artikel gaan we niet in op alle veranderingen, omdat ze bij ons niet allemaal zoveel vraagtekens oproepen. Naar onze mening springt een ding duidelijk naar voren bij het bestuderen van het nieuwe systeem: voor mensen met de laagste inkomens zal het (nog) moeilijker worden om passende woonruimte te krijgen!

Achtergronden huidige systeem

Aangezien de woningnood vlak na de Tweede Wereldoorlog in Nederland groter was dan ooit is in 1947 besloten dat iedereen die woonruimte wilde hebben een woonvergunning van het gemeentebestuur nodig had. Vanaf 1975 zijn kamerbewoners en kopers of huurders van duurdere woningen daarvan vrijgesteld.

Net als in andere gemeenten is in Leiden door dit vergunningenstelsel het woonruimte-verdelingssysteem ontstaan. Het doel hiervan is "dat de vrijkomende woningen goed en doelmatig verdeeld worden" ¹, aldus de folder waarin in grove 'lijnen het nieuwe plan uitgelegd wordt. Daartoe zijn er allerlei afspraken gemaakt tussen de gemeente en de woningbouwverenigingen in Leiden. Maar helaas verloopt niet alles altijd even makkelijk.

Op het moment is het in Leiden zo dat iedereen die voor een woonvergunning voor een huurwoning in aanmerking komt, zich in kan laten schrijven als woningzoekende. De gegevens van alle woningzoekenden zitten in 1 woningzoekendenbestand. Het puntensysteem is bedacht om te bepalen in welke volgorde deze mensen een woning aangeboden krijgen. Zo krijg je punten voor elke maand dat je ingeschreven staat; en extra punten als je om een of andere reden (bijvoorbeeld een medische of sociale reden) sneller aan de beurt moet komen dan anderen.

De Directie Woonruimtezaken heeft echter de afgelopen jaren geconstateerd dat het systeem van "extreme rechtvaardigheid" ² ook grote nadelen kent. Daarbij worden de volgende nadelen genoemd:

• De doorstroming van de ene woning naar de andere is niet goed geregeld. Dat wil zeggen mensen die een andere gemeentewoning willen hebben komen niet erg snel in aanmerking daarvoor omdat het systeem deze doorstromers niet veel extra urgentiepunten toekent. Doorstroming is belangrijk omdat op deze manier de wat goedkopere woningen sneller vrij zouden komen en daar is grote vraag naar.
• Door allerlei oorzaken heeft inmiddels een grote groep woningzoekenden veel urgentiepunten. Omdat er echter bijna nooit snel een adequate woning beschikbaar is, heeft het begrip urgentie haar betekenis verloren.
• Het systeem kan niet makkelijk inspelen op maatschappelijke veranderingen. Er zijn bijvoorbeeld aparte toewijzingsregels ingevoerd voor woningen voor ouderen en voor nieuwbouwwoningen. Dit maakt het systeem er echter niet overzichtelijker op.
• Om allerlei redenen worden aangeboden woningen vaak geweigerd. Binnen het huidige systeem is het moeilijk om aan te geven wat voor soort woning men wil hebben. Door de weigeringen wordt de wachttijd weer langer voor deze en alle andere woningzoekenden.

Maar niet alleen het systeem zelf zorgt voor problemen, aldus de gemeente Leiden in haar folder. Zo is het aantal woningzoekenden in Leiden de laatste jaren verdubbeld, onder andere doordat jongeren steeds vroeger zelfstandig willen gaan wonen en er steeds meer vraag is naar woningen voor alleenstaanden.

Dit is echter maar 1 kant van het verhaal. "Sinds enige tijd wordt er vanuit de Rijksoverheid een andere rol van de woningbouwverenigingen bepleit. In plaats van een passieve moet de corporatie een actieve rol bij de volkshuisvesting gaan spelen. Dit proces van verzelfstandiging veronderstelt een zeker terugtreden van de overheid." (bladzijde 5 van de inspraaknota). Dit terugtreden van de overheid is een algemene landelijke trend. Alhoewel de gemeente eindverantwoordelijk blijft voor volkshuisvesting in Leiden, krijgen de woningbouwverenigingen meer de vrije hand.

Voorstel voor een nieuw woonruimte-verdelingssysteem

Globaal komt het nieuwe plan er op neer dat de woningzoekende zelf actief moet zijn bij het vinden van woonruimte. De woningen die vrijkomen worden in een speciale "woningkrant" aangeboden. In die advertenties staat aan welke eisen de woningzoekende moet voldoen om voor die woonruimte in aanmerking te komen. Eisen zoals de leeftijd, het inkomen en het aantal personen. Degenen die geïnteresseerd zijn in een bepaalde woning moeten zelf reageren, op zo'n advertentie. Als meerdere mensen aan de eisen voldoen wordt er geloot wie de woning mag hebben. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de zogenaamde starters, doorstromers en vestigers. Starters zijn mensen die geen zelfstandige woonruimte in Leiden achterlaten, zoals jongeren die op zichzelf gaan wonen. Doorstromers doen dit wel. Zij willen voor een andere gemeentewoning in aanmerking komen. De vestigers zijn mensen die niet in Leiden wonen maar dat wel willen omdat ze bijvoorbeeld hier werken.

Binnen deze 3 groepen wordt ook een bepaalde volgorde aangebracht. Als verschillende mensen aan de eisen voldoen dan zal bij de starters de leeftijd de doorslaggevende factor worden; bij de doorstromers wordt gekeken wie er het langst in de huidige woning gewoond heeft; en bij de vestigers zal de reistijd van belang worden. Als dit geen uitweg biedt dan wordt er geloot wie de gelukkige is.

Daarmee vervalt het huidige puntensysteem. Mensen die nu ingeschreven staan hebben dus in principe even veel of weinig kans als mensen die dat nu niet zijn. Er is alleen een uitzondering gemaakt voor mensen die om een heel dringende reden moeten verhuizen; zij komen nog wel in een apart registratiesysteem. Het streven is deze mensen binnen 6 maanden aan een passende woning te helpen. Wanneer zij deze echter weigeren vervalt hun urgentieverklaring en moeten zij net als iedereen reageren op advertenties. De genoemde voordelen:

• Als belangrijkste voordeel wordt genoemd het feit dat er nu een duidelijk onderscheid komt tussen mensen die echt heel dringend een andere woning nodig hebben en andere woningzoekenden. De 2 groepen zitten niet langer in een bestand. Echt urgenten krijgen een woning aangeboden; de rest zoekt zelf.
• De keuzevrijheid wordt vergroot. Je kiest bewust voor een bepaalde woonruimte, en op het moment dat het je uitkomt. Het aantal weigeringen moet daarmee drastisch verlagen.
• De doorstroming zal verbeterd worden. Je hoeft niet langer ingeschreven te staan om op een advertentie te reageren.
• Op deze manier zijn bepaalde groepen makkelijker te bereiken. Bepaalde woningen worden alleen bestemd voor mensen met een bepaald inkomen en ouder dan 55 jaar.
• Tenslotte is voor iedereen duidelijk hoe de woningen verdeeld worden omdat de eisen per woning bekend gemaakt worden.

Voordat het systeem definitief in werking zal treden zal er een mogelijkheid zijn tot inspraak. Na definitieve goedkeuring van de plannen wordt er eerst een proefperiode van waarschijnlijk een jaar ingevoerd.

Vraagtekens en kanttekeningen

Na al dit feitelijke materiaal willen we nu eens kijken of dat wat beloofd wordt ook bewaarheid kan worden. Het eerste dat opvalt is dat het uitgangspunt is dat een gemeentelijke instelling het recht heeft om woonruimte te verdelen. Hierachter zit ongetwijfeld het denkbeeld dat de overheid als "neutrale, onafhankelijke partij" rechtvaardigheid moet doen gelden. We weten echter dat dit niet strookt met de feiten. (Partij-)belangen en machtsverhoudingen bepalen politieke keuzen. Dit komt ook duidelijk naar voren bij het bestuderen van dit nieuwe woonruimte-verdelingssysteem.

Wie de moeite neemt om ook de inspraaknota te lezen ziet dat de gemeente nog veel meer redenen geeft voor het veranderen van het systeem dan die in de pers en de folder gepresenteerd worden. Niet alleen de nadelen van het huidige systeem van woonruimteverdeling zijn van invloed geweest.

Op dit moment zijn er beleidsplannen om de mogelijkheden voor Individuele Huur Subsidie (IHS) te beperken en voor sommige groepen helemaal af te schaffen. De IHS was destijds ingesteld omdat veel mensen met een laag inkomen geen goede woonruimte konden verkrijgen in verband met de woningnood en door woekerprijzen in de particuliere woonruimteverhuur sector. De overheid kende daarom IHS toe aan mensen die te hoge woonlasten hadden in verhouding tot hun inkomen en door de gemeente niet aan goedkopere passende woonruimte geholpen konden worden.

Na het al jarenlang gevoerde beleid van bezuinigingen wordt nu ook de IHS aangepakt. Dit betekent voor vele mensen dat zij de huur van hun huidige woonruimte steeds moeilijker kunnen opbrengen en genoodzaakt worden naar goedkopere huizen te verhuizen. Naast dit feit is het ook nog eens zo dat er bezuinigd wordt op de uitgaven voor sociale woningbouw en de huren de komende jaren fors zullen stijgen. Deze feiten zorgen er voor dat de concurrentie op de goedkope woonruimten-markt steeds sterker wordt. Meer mensen moeten steeds minder woningen gaan bevechten. Het feit dat het in het nieuwe systeem nu wel mogelijk wordt om van een duurdere naar een goedkopere woning te verhuizen is uiteraard ingegeven door de verslechterde economische positie van bepaalde groepen mensen. Wij plaatsen daarom ook onze vraagtekens bij het 'voordeel' van het nieuwe plan dat er meer keuzevrijheid zou zijn. De keuzevrijheid wordt alleen vergroot voor mensen die het kunnen betalen!

Gezien het bovenstaande kan niet gesteld worden dat de overheid een onafhankelijke partij is. Nee, de overheid kan alleen functioneren binnen de door de politiek gemaakte keuzen en uitgezette beleidslijnen. In de inspraaknota valt dan ook op dit punt een tegenstrijdigheid te ontdekken. Op bladzijde 8 staat dat er verwacht wordt dat door het advertentiesysteem de doorstroming bevorderd wordt en er uiteindelijk meer woningen met een lage huurprijs vrij zullen komen. Op bladzijde 12 van dezelfde nota staat echter dat door de terugstroming van een duurdere naar een goedkopere woning "een potentieel nog grotere groep wordt 'aangewezen' op de relatief beperkte voorraad aan goedkope(re) woningen. Gelet op de te verwachten ontwikkelingen op het gebied van de huren ende inkomens zal deze groep woningzoekenden inderdaad groeien... meer concurrentie voor de voorraad goedkope woningen met zich meebrengt"!

Met name de hierboven geschetste problematiek is voor ons reden om het nieuwe systeem te bekritiseren. Zoals altijd worden de mensen met de laagste inkomens opzij geduwd ten behoeve van de rijkeren. Bij gebrek aan financiële middelen zullen zij elkaar bevechten op de woningmarkt en veelal terecht komen in de oudere, vaak minder goede woningen van de gemeente. Maar er zijn aan de hand van dit nieuwe systeem wel meer politieke prioriteiten af te lezen. Door bezuinigingen op het gebied van het minimumloon en van de tegemoetkoming in de studiekosten van jongeren en studenten zal het ook niet verbazingwekkend voor de meesten zijn dat ook op de woningmarkt jongeren flink in hun bewegingsvrijheid beperkt zullen worden. Als binnen het nieuwe systeem de leeftijd van de starters als het criterium zal worden, dan zullen steeds meer jongeren gedwongen thuis moeten blijven wonen.

Tot slot

Alhoewel wij erkennen dat een aantal genoemde voordelen van het nieuwe systeem wel degelijk kunnen werken, zoals het feit dat je een bewuste keuze maakt voor een bepaalde woning op het tijdstip dat het jou uitkomt, hebben we wel onze twijfels over de hooggespannen verwachtingen. We kunnen ons voorstellen dat je door loting meerdere keren achter het net zult vissen en door pure pech alsnog langer moet wachten dan nu het geval zou zijn. Dan zul je wel terugverlangen naar het systeem van "extreme rechtvaardigheid": dan weet je tenminste dat je aan de beurt komt. Want daar is nu geen garantie voor.

Ook vragen wij ons af hoe het aantal urgente woningzoekenden drastisch verminderd kan worden. We nemen aan dat de groep met medische of sociale urgentie niet kleiner zal worden. En alhoewel de 'gewone' doorstromers niet meer tot de urgenten zullen behoren, zal het aantal mensen dat op de advertenties kan reageren daarmee alleen maar groter worden.

Het lijkt ons duidelijk dat het nieuwe systeem het de mensen met de laagste inkomens nog moeilijker zal maken. We roepen iedereen op te protesteren tegen deze sociale onrechtvaardigheid! Dit lijkt de zoveelste poging van Lubbers en co. om een onderklasse in stand te houden. We adviseren iedereen om van een van de twee inspraakmogelijkheden gebruik te maken. Maar we realiseren ons dat van werkelijke inspraak in Leiden weinig sprake is. Zoals ook uit het zwartboek van de Club van Boze Buurtverenigingen blijkt, legt de gemeente protesten van burgers meestal naast zich neer. Inspraak over de woonruimteverdeling is alleen mogelijk op 7 gespecificeerde punten die verwoord worden in de inspraaknota. Het lijkt ons van belang om op vele manieren te protesteren tegen de voorgenomen veranderingen. Het is volgens ons dan ook zinnig en noodzakelijk om de acties in een breder landelijk kader te plaatsen en tegen de achtergrond van alle veranderingen die plaats (zullen) vinden op het gebied van huurwoningen. We zijn uiteraard bereid oproepen en dergelijke in de Peueraar te plaatsen. De Peueraar zal je op de hoogte houden van de ontwikkelingen.

Bronvermelding

1. Folder: "Welke woning voor wie? Praat mee over een nieuwe aanpak om woningen in Leiden te verdelen".

2. Inspraaknota: Herziening van de woonruimte-verdeling in Leiden, november 1991.

Promotor: onafhankelijk politiek maandblad, nr. 37 (20 mei 1991).

Terug