De Peueraar 21, mei 1992

Auteur: Eric Krebbers

Hoe vaak zit er nu iemand in een film gezellig te kleppen met zijn of haar oma? In hoeveel films proberen mannen en vrouwen hun vast opgelegde rollen te doorbreken, met behulp van politieke strijd, om vervolgens te proberen als echte mensen met elkaar om te gaan? Hoe vaak zijn hoofdpersonen radicaal-links? Of feministisch? Hoe vaak weigeren filmhelden in een auto te stappen vanwege de natuurvernietiging? Hoeveel veganisten zijn er te zien geweest op het witte doek?

Ja goed, ik kom terzake. Ik herken vaak maar er weinig van mezelf in de filmhelden die ons voorgeschoteld worden. Ik kam me niet identificeren zoals dat heet. Ik erger me regelmatig aan van die rond scheurende, vleesetende en melk drinkende, maar zelden schijtende of pissende, en vooral stereotype acteurs en actrices.

Naar mijn ervaring zijn er nauwelijks hoofdrolspelers in films die een leven leiden zoals ik of iemand in mijn omgeving. Hoe komt dat? Waarom word ik, worden "ons soort mensen", geboycot door de filmmakers? Zijn we niet spannend of inspirerend genoeg? Welnee, er zijn wellicht helemaal geen filmers die op al die fronten zelfstandig na kunnen denken. Ja, een feministische of anti-racistische film, dat lukt nog wel, maar met beide thema's tegelijk rekening houden, dat wordt al snel te moeilijk, laat staan als je er dan ook de natuurvernietiging in zou moeten betrekken! Maar, stel er zou toch zo'n film gemaakt worden (mag ik al vast reserveren?), stel dat de rijken er genoeg geld voor zouden willen geven. Dat is niet waarschijnlijk natuurlijk, want wie betaalt er nu zijn eigen critici? En zonder steun van de rijken is het vrijwel onmogelijk je van een zo duur medium als film te bedienen. Maar stel dat het lukt, dan nog is je film nergens te zien. De distributie-kanalen en bioscopen zijn voor een behoorlijk deel in handen van grote multinationals en die vertonen geen kritische film. Die zijn tevreden met de wereld zoals die is, lekker winstgevend!

Niet alleen laat de filmindustrie ons soort mensen weg, ze ontkent ook een groot deel van de realiteit. Ze vertoont een schijnwereld. Letterlijk natuurlijk, maar ook in die zin dat de meeste films de Westerse schijnrealiteit van de consumptiemaatschappij verkopen. Ik noem dat een schijnrealiteit omdat de geportretteerde levenswijze alleen al milieutechnisch een doodlopende straat is, en niet echt kan blijven bestaan. Van een wegrijdende auto wordt meestal de snelheid, het gevoel van vrijheid en mobiliteit in beeld gebracht. Zelden of nooit wordt je aandacht gevestigd op de toch echt ook aanwezige benzinedampen en dooie egels langs de weg. Een belangrijk deel van de realiteit wordt door de filmindustrie stelselmatig onderdrukt. Dat tekent de ideologische functie ervan en de artistieke armoede en lafheid van de filmers. Want naar mijn idee is de maatschappelijke functie van een kunstenaar om de schijnrealiteit te doorbreken en te laten zien hoe de wereld echt is of had kunnen zijn als wij er niet zo'n zooitje van hadden laten maken. Kunstenaars moeten aan het denken zetten, wakker laten schrikken, boeien, opzien baren en inzicht geven. Is liefde voor de realiteit een eigenschap die bij filmers niet voorkomt? Kennen zij geen liefde voor de mens? Sommigen wel. Johan van der Keuken is er daar een van. In zijn nieuwste film "Face value" laat hij de mensen zien zoals hij ze tegenkomt, echt, een beetje klunzig en onzeker, met mooie en minder mooie kanten. Van der Keuken maakt documentaires, geen speelfilms. Hele mooie. Ik heb er twee van gezien. In "I love $" bekijkt hij de wereld van het geld. In onvergetelijke beursscene's registreert hij de hebzucht van de handelaren en tegelijk een wereldomvattend uitbuitingssysteem. In "Het oog boven de put" gaf hij een onopgesmukt beeld van India. En dan nu dus Face value oftewel "op het eerste gezicht" of "zoals de dingen zich voordoen".

Waar de meeste filmers zich conformeren aan de officiële schijnrealiteit van het Westen, daar zet Van der Keuken alle zeilen bij om die te doorbreken. Hij filmde in heel Europa gezichten van mensen en dagelijkse gebeurtenissen. Van der Keuken in De Filmkrant: "Het wordt een stukje geschiedenis van Europa van dit moment. Handgemaakte geschiedenis van al die schijnbaar onbetekenende mensen die aan het oog van de camera voorbij gaan. Ik wil op de eerste plaats de diversiteit van het Europese gezicht laten zien." Hij filmde franse fascisten, Tsjechische zigeuners, zwarte dames in Brixton, dronkelappen, kinderen, kortom doorsnee-Europeanen. Door veelvuldig gebruik van close-ups valt de (politieke) omgeving weg en blijft het naakte individu over. Inclusief onzekerheden, maar zonder woorden, zonder verdediging, zomaar puur de mens. Zijn film krijgt daardoor een mooi soort evenwicht. Enerzijds signaleert hij overal in Europa racisme en onderdrukkende structuren, anderzijds heeft hij oog voor de mens die zo zijn of haar deuntje mee neuriet in het grotere geheel. Een bijzondere documentaire, maar of je veganisten te zien krijgt?

Terug