De Peueraar 22, juni 1992

Auteur:


(films)

Het doodde de wolken

"Het ,doodde de wolken" is een film van het collectief ReRun, dat met een busje het land door reist om alle vertoningen mee te maken. In Leiden komen ze in het LVC op 4 en 5 juni. Ik heb de film zelf nog niet gezien en heb daarom deze maand een artikel uit het blad NN overgenomen, waarin veel informatie over deze tweeënhalf uur durende film. Het is de enige recensie waarin niet staat dat "de film gelukkig niet moralistisch is". Want dat zou toch vreselijk zijn.

Precies 500 jaar geleden zette Columbus voet aan wal in de Nieuwe Wereld. Het was, zoals bekend, het begin van een enorme slachting onder de Indiaanse bevolking, maar ook de aantasting van een cultuur die duizenden jaren in evenwicht met haar omgeving had geleefd. Nu de gaten in de ozonlaag vallen en er in 2050 niet neer geskied kan worden in de Alpen, groeit de belangstelling voor de visie van traditionele volkeren op de natuur. In tegenstelling tussen de "ideale toestand" waarin zij leefden en de rampspoed die ons boven het hoofd hangt is het toch nog niet gemakkelijk om zelf positie te kiezen. Hoe te strijden tegen de problemen van deze tijd zonder door het machteloze gevoel te worden overvallen dat het slechts een druppel op een wel heel gloeiende plaat oplevert? Hoe iets in je eigen leven te veranderen zonder te vervallen in een romantisch terug-naar-de-natuur verlangen? Hoe bewust te worden van de complexe problematiek die ons omgeeft zonder in in een ongeneselijke depressiviteit te vervallen? De film probeert deze vragen op een originele manier te benaderen. Het is een tweeluik waarin de gebeurtenissen vanuit twee culturen vertrekken: de mondelinge en niet materialistische cultuur van de Aboriginals in Australië en de Westerse cultuur die haar geschiedenis in woord en beeld vastlegt.

Celebration of a nation

De "bicentennial", de viering van 200 jaar (blank) Australië in 1988, was de aanleiding om met een camera naar dit continent te vertrekken. De eerste blanke kolonisten (Nederlanders!) waren in 1606 door de oorspronkelijke bewoners met succes verjaagd. Enkele doden vielen er te betreuren, maar het continent werd nog 180 jaar met rust gelaten. De plaats waar de gehavende ontdekkingsreizigers de kust moesten verlaten noemden zij Kaap Keer Weer.

En ze keerden weer. Kapitein Cook "ontdekte" in 1788 Australië opnieuw. Het land werd ingericht als strafkamp voor dieven, armlastigen en criminelen die Engeland liever kwijt dan rijk was. De Aboriginals kregen achtereenvolgens te maken met ontsnapte en vrijgelaten misdadigers, missionarissen, antropologen, toeriste en mijnbouwmaatschappijen. Avonturiers mochten tot in de eerste helft van deze eeuw op Aboriginals jagen zoals ze dat op kangeroes ook deden.

Dit alles weerhield de Australische regering er niet van om een grootscheeps nationaal feest te organiseren. Op dezelfde dag dat de landing van Kapitein Cook in kostuum werd nagespeeld, kwamen Aboriginal groepen in oude auto's, busjes en te voet naar Sidney om te protesteren in een rouwmars. Voor hen viel er weinig te vieren. Ze waren inmiddels verdreven van hun grond en hun cultuur was gemangeld tussen het evangelie, het onderwijs, de uitkeringen en de drank. De tolerantie voor de Aboriginal cultuur is inmiddels wel zover toegenomen dat de regering belang hecht aan het behoud van enkele tradities. De Aboriginals oefenen immers een grote aantrekkingskracht op de toeristen uit en het toerisme is inkomstenbron nummer 1 voor Australië. De gebeurtenissen rond de bicentennial waren even internationaal in het nieuws. De talloze media-teams die in Australië rondliepen straalden de beelden van het feest en de protesten naar de hele wereld door. In Nederland werd nog gedemonstreerd bij de ambassade van Australië. Daarna was het weer voorbij.

In het eerste deel van de film vertelt Galarwuy Yuenepingu over de binding die de Aboriginals met het land hebben. Het respect dat noodzakelijk is om de grond met rust te laten, zodat de grond in staat blijft om de mensen die erop leven te verzorgen. "De mineralen die de bodem bevat zijn de botten van de aarde", zegt hij. "Als die mineralen gedolven worden, zijn het onze botten die eruit gehaald worden." Waar Westerse mensen torens bouwen om hun aanwezigheid op het land te benadrukken, daar leren Aboriginals hun kinderen geen sporen op het land achter te laten. Het verhaal van Yuenepingu wordt afgewisseld met andere verhalen. Het zijn vertellingen die al honderden jaren doorverteld worden van ouders op kinderen. Ze gaan over het ontstaan van de dingen, over de kring van het leven. De film is er het bewijs van dat de verhalen zich makkelijk laten registreren. Ze zijn echter niet zo eenvoudig te vertalen en langzamerhand dringt het tot de kijker door dat ze voor ons als buitenstaander misschien wel onmogelijk te begrijpen zijn.

Objectieve kennis?

Het tweede deel van de film brengt ons terug naar Europa. Het herinnert ons aan de ogen waardoor wij de zaken bekijken. Onze geschiedenis is al zo lang op schrift gesteld. Het Woord was het uitgangspunt van onze moderne Westerse cultuur. En inmiddels heeft het woord het moeten afleggen tegen het beeld. Toch was ook het leven in Europa tot enkele eeuwen geleden bepaald door een verbondenheid van de mens en de natuur. De natuur had lange tijd nog een religieuze betekenis, zodat er in tijden van oogst aan de heidens goden geofferd moest worden. De kerk stelde paal en perk aan deze heidense gebruiken, maar haar absolute macht over het leven op aarde was niet van lange duur. Onderzoekers als Galileï en Bacon deden het kerkelijke wereldbeeld op haar grondvesten schudden. Bacon pleitte als eerste in de zeventiende eeuw voor een nieuwe wetenschap. Hij wilde de mensen van alle mythen en bijgeloof "bevrijden". Om dat te kunnen bereiken moest de natuur ontzield worden en stukje bij beetje ontleed. De nieuwe wetenschappelijke methode moest het impulsieve en persoonlijke uitschakelen om een objectieve kennis over het universum te verkrijgen. Zo zou de feilbare mens uit eindelijk een onfeilbare wetenschap kunnen produceren. Ongemerkt raken we steeds verder verwijderd van traditionele culturen zoals die van de Aboriginals. Zij waren de primitieven die lager op de ladder stonden. Sterker nog, in het begin van deze eeuw dacht men bij de oorspronkelijke bewoners van Australië de ontbrekende schakel uit de evolutietheorie te hebben gevonden. Nog steeds bevinden zich in Londen 3.000 schedels van Aboriginals, die om die reden gemeten en geregistreerd werden. Nakomelingen van deze Aboriginals doen al jaren tevergeefs een beroep op teruggave bij de Engelse regering om hun voorouders op hun geboortegrond te kunnen begraven.

De breuk

Terwijl Europa zich aan het begin van de twintigste eeuw zowel technisch als cultureel hoog ontwikkeld waande, kwamen er opeens kinken in de kabel. De Eerste Wereldoorlog brak uit. En twintig jaar later was er alweer de tweede, die nog gruwelijker was dan de eerste. Van alle technische uitvindingen die er in de tussentijd waren gedaan, werd in de Tweede Wereldoorlog op grote schaal gebruik gemaakt. Tanks, bommenwerpers, gaskamers, raketten en onderzeeboten waren verantwoordelijk voor een wijze van oorlogvoering die nog nooit in de geschiedenis vertoond was. Toch werden die uitwassen maar zelden in verband gebracht met de technische vooruitgang. Zelfs werd de atoombom geprezen als juiste middel ter beëindiging van de oorlog. In de jaren die volgden stond er weer een nieuw spektakel op stapel. Een bundeling van wetenschap en techniek maakte de kolonisatie van de ruimte mogelijk, met als bekroning de landing op de maan. Hierdoor leek een waarlijk objectieve kennis van het universum binnen handbereik te komen. Het enthousiasme van het deel van de wereldbevolking dat op dat moment aan de beeldbuis gekluisterd zat was enorm. Het vertrouwen in de techniek kreeg een nieuwe dimensie. Het zicht op de prijs van de vooruitgang wordt nog steeds vertroebeld door "fantastische" ontdekkingen op medisch gebied, de enorm gegroeide mogelijkheid tot reizen, het geboden amusement en alle gebeurtenissen die in een onophoudelijke informatiestroom aan ons voorbijtrekken. Ergens in het tweede deel van de film verwoordt de Franse filosoof Ellul de kritiek op de technische vooruitgang. Hij spreekt van een allesbepalende techniek. Maar, wat is techniek en wat is de positie van de mens in de moderne maatschappij? Zijn wij het aanhangsel van een grote machine geworden? Deze vragen lopen als een rode draad door de hele film... een soort van poëtische zoektocht naar de betekenissen van het moderne leven.

De makers

Het ReRun collectief presenteerde zes jaar geleden de film "Het is de aarde die huilt". In die film ontdekken vier Amerikaanse Indianen Europa, 500 jaar nadat Columbus Amerika ontdekte. Zij constateren tot hun schrik dat Nederland steeds meer op de VS gaan lijken. "Het is niet zo dat wij alle wijsheid in pacht hebben", zegt Bill Wahpepah, een van de vier Indianen, aan het einde van de film, "we willen alleen dat jullie weten dat er nog andere wijsheden op deze wereld bestaan die de moeite van het overwegen waard zijn." In zekere zin is "Het doodde de wolken" een vervolg op deze film.

Terug