De Peueraar 28, december 1992

Auteur: Ellen de Waard


Migrantenvrouw in het nauw

Er is in de Peueraar al eerder geschreven over de eenwording van Europa. In dit stuk 'willen we dit proces vanuit een groep bekijken die nog niet eerder aan bod is gekomen: de migrantenvrouwen die door mishandeling in een vrouwenopvangcentrum terecht zijn gekomen. We vroegen ons af of het door Europa '92 voor hen ook moeilijker wordt om in Nederland te blijven. Om dat te weten te komen, en een heleboel andere dingen rond de verblijfsvergunningen van deze vrouwen, zijn we gaan praten met Hanneke Kallenberg van vrouwenopvangcentrum Cassandra.

Kun je iets vertellen over de regels rond het verblijfsrecht in Nederland voor de vrouwen die bij jullie komen?

"Ja, maar dan heb ik het voornamelijk over vrouwen uit Tunesië, Turkije, Egypte en Marokko, de landen waar arbeiders vandaan werden gehaald om hier te gaan werken, de voormalige wervingslanden dus. De vrouwen die hier komen hebben vaak een man die al langer in Nederland woont. Omdat hij hier werkt heeft hij een zelfstandige verblijfsvergunning. Zij heeft een afhankelijke verblijfsvergunning. Als ze minimaal 3 jaar getrouwd is geweest, waarvan minimaal 1 jaar aantoonbaar in Nederland, dan heeft ze recht op een tijdelijke verblijfsvergunning voor 1 jaar, huisvesting en een uitkering. In een jaar tijd moet ze ervoor zorgen dat ze in haar eigen onderhoud voorziet. Vroeger kregen vrouwen met kinderen onder de 12 jaar altijd ontheffing van deze arbeidsplicht, nu gebeurt dit in een stuk minder gevallen.

De vrouwen die hier komen zijn vaak nog geen 3 jaar getrouwd. Ze verliezen hun verblijfsvergunning zodra ze niet meer bij hun man wonen. Hierdoor is een vrouw vrijwel gedwongen in een mishandelingssituatie te blijven, tot de 3 jaar vol zijn. Als een vrouw hier komt en ze is nog geen 3 jaar getrouwd moet je haar het idee ook voorleggen terug naar haar man te gaan. Het is vreselijk dat je het moet doen, maar het is wel een van de mogelijkheden waaruit een vrouw zelf haar keuze zal moeten maken. Dat een vrouw tot deze keuze gedwongen wordt is in strijd met het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen. Het is het gevolg van een onhumanitair beleid. Terwijl mishandeling een strafbaar feit is wordt het zo in de hand gewerkt.

Een vrouw heeft recht op een zelfstandige verblijsvergunning na 5 jaar getrouwd te zijn in Nederland of als ze door betaald werk in haar eigen onderhoud voorziet.

Een vrouw die ervoor kiest, voor de 3 jaar voorbij zijn, bij haar man weg te gaan, kan een procedure beginnen op humanitaire gronden. De beslissing hierover kun je afwachten in Nederland, dat is geen recht maar ik heb nog niet anders meegemaakt. Je krijgt nooit op één grond verblijfsrecht, het is een combinatie van redenen. Deze kunnen zijn: aangifte gedaan hebben van mishandeling, of een doktersverklaring hierover, zodat er iets concreets is over de mishandeling, banden met de Nederlandse samenleving hebben, wat moeilijk aantoonbaar is (het maakt wel uit als je hele familie hier woont), part-time werk, kinderen hebben die hier opgegroeid zijn maakt ook uit, vooral als deze naar school gaan, dan zijn ze hier al heel erg ingeburgerd. Een andere reden om op humanitaire gronden verblijfsrecht te vragen is dat er grote problemen te verwachten zijn bij terugkeer naar het land van herkomst. Dit kun je moeilijk zeggen van Turkije, omdat daar meer vrouwen scheiden. Bij Marokkaanse vrouwen is wel aantoonbaar dat er grote problemen volgen na de terugkomst. Soms doet justitie onderzoek in het land van herkomst om erachter te komen wat de situatie van de vrouw zou zijn als zij terugkeerde. Wij geven zelf alleen reële aantoonbare argumenten aan justitie voor de procedure rond het verblijfsrecht, anders geef je een vrouw valse hoop op haar kansen hier te blijven. En kun je haar niet helpen bij het voorbereiden op een eventuele terugkeer. Het kan lang duren voor duidelijk is of een vrouw Nederland moet verlaten. Deze procedures kunnen 5 jaar duren. De lengte ervan geeft geen enkel recht op verblijfsrecht."

Zijn deze procedures per gemeente verschillend?

"Nee, deze zaken gaan naar het ministerie van Justitie in Den Haag."

Hoe is de positie van vrouwen die uit de vrouwenhandel stappen?

"Deze vrouwen zijn hier vaak op een toeristenvisum gekomen, wat 3 maanden geldig is, soms zijn ze hier gekomen door adoptie of een schijnhuwelijk. Bij aangifte van vrouwenhandel vervalt de verblijfsvergunning van vrouwen met een schijnhuwelijk omdat een schijnhuwelijk dan aantoonbaar is. Na aangifte van vrouwenhandel krijgt een vrouw een gedoogvergunning waardoor ze in Nederland kan blijven tot het proces tegen de vrouwenhandelaren voorbij is, omdat ze nodig is als getuige. Maar zelfs als ze aangifte doet en getuigt blijft het moeilijk om aantoonbaar te maken dat het om vrouwenhandel ging. Na het proces wordt een vrouw bijna altijd teruggestuurd naar haar land van herkomst omdat ze hier om economische redenen is gekomen. Soms, als ze hier al lang is, mag ze op humanitaire gronden blijven."

Hoe is het verblijfsrecht voor kinderen?

"Formeel mogen in Nederland geboren kinderen in Nederland blijven, maar dat zegt niet veel omdat het geen grond is voor verblijfsrecht van de moeder. Als een legaal in Nederland verblijvende vader bezoekrecht heeft gekregen zegt dat ook niets over het verblijfsrecht van moeder en kind. Het bezoekrecht wordt onuitvoerbaar als moeder en kind teruggestuurd worden. Volgens justitie moeten ouders dat maar zelf regelen. Door de korte periode die vrouwen die in Cassandra komen in Nederland zijn, hebben wij meestal met baby's te maken. Voor kinderen met moeders uit de vrouwenhandel ligt het weer anders, zij zijn illegaal in Nederland en bestaan volgens de boeken niet."

Wordt het in verband met de Europese eenwording moeilijker voor de vrouwen die in een vrouwenopvangcentrum terecht komen om een verblijfsvergunning te krijgen?

"Ja, bijvoorbeeld de regel dat je na 1 jaar een zelfstandig inkomen moet hebben wordt aangescherpt. Vroeger was die regel er wel, maar ging het in praktijk soepeler. Dat 'betekent dat vrouwen bijvoorbeeld in een visfabriek moeten gaan werken, ook als ze nog jonge kinderen hebben waar ze alleen voor moeten zorgen. Het strenger worden merk je ook aan de Sociale Dienst. Sinds 1 januari is deze meer een controleur op het hebben van een verblijfsvergunning geworden, als je die niet hebt krijg je geen geld. Dit hangt samen met het koppelen van het fiscaalnummer aan de verblijfsvergunning; zonder deze twee dus geen uitkering of werk. Dit is een politiek van het mes op de keel zetten en hopen dat mensen dan uit zichzelf verdwijnen. De Leidse Sociale Dienst voert naar onze doelgroep een sociaal beleid. Maar nu geven zij ook minder inrichtingskosten als er onduidelijkheid is over hoe lang een vrouw nog in Nederland mag blijven. De Sociale Dienst van Amsterdam bijvoorbeeld deed dat al eerder. De vrouwen moeten een uitkering aanvragen in hun stad van herkomst, daarom kun je hier alleen gezamenlijk als opvanghuizen iets mee. Je kunt moeilijk als Leids opvanghuis met de Sociale Dienst Amsterdam om de tafel gaan zitten."

Hoe gaan de gezamenlijke opvangcentra om met de problemen rond verblijfsvergunningen?

"De federatie van vrouwenopvangcentra, Blijf van mijn Lijf- en FIOM-huizen en een aantal migrantenorganisaties vormen een lobby voor een zelfstandige verblijfsvergunning voor vrouwen. We zeggen allang dat alle vrouwen een zelfstandige verblijfsvergunning moeten krijgen, we zijn tegen deze geïnstitutionaliseerde vorm van afhankelijkheid. Een zelfstandige verblijfsvergunning en economische zelfstandigheid zijn voorwaarden om zelfstandig in een relatie te staan. Zeker in geval van mishandeling zouden vrouwen een zelfstandige verblijfsvergunning moeten krijgen. Omdat vrouwen anders gedwongen worden in een bedreigende situatie te blijven."

En hoe gaat Cassandra om met de problemen rond verblijfsvergunningen?

"Wanneer een vrouw dat wil kan zij zich in Leiden aanmelden bij de Vreemdelingendienst. Wij zien onszelf niet als een verlengstuk van de vreemdelingendienst, en controleren niet of een vrouw wel een geldige verblijfsvergunning heeft. Wij zijn een opvanghuis voor vrouwen die mishandeld zijn, ongeacht de verblijfsstatus. Wij zouden ook illegale vrouwen opvangen. Alle vrouwen krijgen een lening van ons, die ze terugbetalen als ze een uitkering krijgen. Als een vrouw geen verblijfsvergunning krijgt is het haar keus of ze Nederland verlaat of illegaal hier blijft. Op beide keuzes bereiden we vrouwen voor.

Voor het terugkeren naar het land van herkomst kan een kortstondige opleiding nuttig zijn, als naaister bijvoorbeeld. Maar ook voor een korte cursus moet je Nederlands leren. Waar vrouwen weinig gemotiveerd voor zijn als de kans groot is dat ze het land uitgezet worden. De vrouwen zijn vaak met niets anders bezig dan het wel of niet in Nederland kunnen blijven. Ze zijn vaak door de onzekerheid depressief, wat slecht is voor hun geestelijk en lichamelijk welzijn. Ze slikken hun emoties in, zoals vrouwen vaak doen, slikken kalmerende middelen en hebben weinig aandacht voor hun kind(eren). Ze zijn met niets anders bezig ,dan de verblijfsvergunning, waardoor het moeilijk is om aandacht te besteden aan de problemen waardoor een vrouw in Cassandra is gekomen. Of na te denken over hoe het moet als ze Nederland volgens de wet moet verlaten.

Als een vrouw wil terugkeren proberen we haar te helpen met het accepteren van de gevolgen daarvan. En we proberen te helpen bij het verbeteren van het contact met de familie die nog in het land van herkomst is. Dit is belangrijk omdat er geen sociaal stelsel is in het land waar ze naar terugkeert. Door van te voren contact met de familie te leggen, kan de familie alvast wennen aan het idee dat ze terugkomt en emoties als teleurstelling alvast wat kwijtraken. Zodat een vrouw daar niet ook nog eens mee te maken krijgt. Vaak heeft ze zelf ook al het gevoel dat het een schande is dat ze zo terugkeert. Deze gezinnen zijn vaak te arm om de vrouw te onderhouden, ze zal zichzelf financieel staande moeten houden.

Wij hebben zelf geen tijd om naast de directe opvang ook de publieke opinie te beïnvloeden over het zelfstandige verblijfsrecht. Het zou wel goed zijn als het wel gebeurde, maar dit hebben we uitbesteed. Een vrouw doet dit namens de vrouwenopvangcentra. Ze geeft interviews, neemt zitting in fora, overlegt met migrantenorganisaties en organiseert actiedagen en demonstraties. Het zou kunnen dat we in de toekomst zelf ook meer actie gaan voeren. Door de Europese eenwording zal de situatie nog nijpender worden. Nu merk je al dat er geprobeerd wordt van de opvangcentra steeds meer een controleur van de vrouwen te maken, iets wat we absoluut niet willen worden."

Vrouwen kunnen dus in Nederland blijven als ze geld hebben of een goed inkomen. Naar onze mening kun je dus spreken van klassejustitie, ben je het daar mee eens?

"Ja. Een Amerikaanse vrouw in dezelfde situatie zal minder gediscrimineerd worden, ook door de Vreemdelingendienst. Waarschijnlijk zal ze makkelijker werk kunnen vinden, beter opgeleid zijn, wat eigen geld hebben en dus makkelijker in Nederland kunnen blijven, ook illegaal. Wat ook met racisme heeft te maken. De eigen normen en waarden spelen ook bij ambtenaren een rol. Die kunnen ook zij er moeilijk buiten houden, als een vrouw voor een verblijfsvergunning komt. Iedereen heeft racisme geïnternaliseerd en dus zij ook."

Hoe denk je dat het opkomende racisme de positie van de vrouwen die Cassandra opvangt zal beïnvloeden?

"Het zal moeilijker worden om een verblijfsvergunning te krijgen, omdat er minder verblijfsvergunningen gegeven worden. Politici weten zich gesteund als ze een streng beleid uitvoeren. Voor een gedeelte is het klimaat waarbij het goed in de markt ligt om streng te zijn door de politici zelf gecreëerd, om electorale en economische redenen. Er wordt weinig gedaan om een ,\echt multiculturele samenleving van de grond te krijgen. Als men dat wel zou willen doen, dan zou het voor vrouwen en mannen minder moeilijk moeten zijn om hier te komen werken. Ik denk dat deze mensen allemaal een verblijfsvergunning zouden moeten krijgen. Dat mensen hierheen komen heeft te maken met een enorm ongelijke verdeling in de wereld van geld, inkomen en ontplooingsmogelijkheden. Iedereen heeft recht op goede voorzieningen. Wij hebben die gekregen ten koste van mensen uit andere delen van de wereld. Maar men is bang voor wat je moet doen om een echt multiculturele samenleving van de grond te krijgen. Eigenlijk zou er in Nederland voor iedereen goed onderwijs moeten zijn en er zou respect moeten zijn voor de waarden en normen van andere mensen. Maar daar wordt te weinig aan gedaan en dan is er opeens een voedingsbodem voor racisme."

Terug