De Peueraar 28, december 1992
Auteur: Eric Krebbers
Verslag van de Manifest-discussie
"Groeperingen binnen 'links' hebben altijd al verschillende posities ingenomen ten aanzien van de strategie om de socialistische ideeën te verwezelijken en ten aanzien van de interpretatie van deze ideeën. Tegenwoordig is de situatie echter ronduit onduidelijk. Biedt het socialisme (hier verstaan als een principieel anti-kapitalistische beweging strevend naar een economische ordening die wezenlijk anders is dan de huidige) nog iets als een 'gemeenschappelijk' perspectief voor links? Streeft links nog naar een maatschappij-organisatie die wezenlijk anders is dan de huidige? Of is dit een gepasseerd station? Zeggen begrippen als klassenstrijd, revolutie en de fundamentele tegenstelling tussen loonarbeid en kapitaal nog iets, of zijn dit inmiddels anachronismen waar we liever niet aan herinnerd worden?"
Boekhandel Manifest greep haar tiende verjaardag aan om over deze vragen een discussie te organiseren. In het forum zaten maar liefst 7 mensen, van diverse linkse groeperingen. Dat hadden er 8 kunnen zijn als de Jonge Socialisten hun toezegging mee te doen waren nagekomen. Wel aanwezig waren de Internationale Kommunistische Stroming (IKS), GroenLinks, de Socialistische Arbeiders Partij (SAP), politiek infocentrum De Invalshoek, Maandblad De Peueraar, de Partij van de Arbeid (PvdA) en de Socialistische Partij (SP). Een onwaarschijnlijk breed forum, dat bol staat van de politieke tegenstellingen. Toch vonden blijkbaar alle aanwezigen, inclusief het twintig koppige publiek, een discussie over socialisme ook in deze tijd nog van belang. De verslaggever van De Peueraar was die mening ook toegedaan en produceerde een uitgebreid artikel.
Het was helaas een vaak wat warrige discussie, hetgeen ongetwijfeld te maken heeft met de verschillende 'linkse talen' en stokpaardjes die de diverse mensen en groepen er op na houden. Dat er veelvuldig toch leuke dingen gezegd werden had volgens mij veel te maken met de vakkundigheid van de voorzitter (David), die er zorg voor droeg dat er een behoorlijke voortgang in zat en dat iedereen op zijn tijd aan het woord kwam. En dat was hard nodig, want zo nu en dan leek het recht van wie het hardst kan doorpraten te gelden. Hiermee hangt samen de vraag: hoe maak ik van een drie uur durende discussie een verslag? Moeilijkheid daarbij is ook dat De Peueraar er zelf partij in was. Nu bestaat een neutrale berichtgeving sowieso niet, maar het blijft moeilijk de nuances van andere linkse stromingen precies goed weer te geven. Ik heb gekozen voor een soort chronologisch verslag, zoals ik die zag door mijn Peueraar-bril. Ik zal echter aan het verhaal van mijn mede-Peueraar redactielid in het forum minder aandacht besteden. Voor zijn mening verwijs ik naar de rest van dit blad.
Voorzitter David begon met de opmerking dat hij niet de pretentie had dat deze discussie links in Leiden dichter bijeen zou brengen. Hij vroeg de sprekers namens zichzelf en niet namens de partijen of groepen te praten. Dat zou het allemaal wat eenvoudiger maken. Volgens David kan links kiezen uit de volgende drie posities ten opzichte van het socialisme:
Dit citaat is afkomstig uit de uitnodiging die de boekhandel verzond aan de diverse sprekers evenals het citaat waarmee dit artikel begon. Na deze inleiding kwamen de 7 aan het woord. De spits werd afgebeten door de
Internationale Kommunistische Stroming (IKS)
Richard van het IKS stelde dat hij de enige socialist was aan de tafel. Hij maakte een onderscheid tussen links en het socialisme. Alle andere groeperingen vertegenwoordigden voor hem de staat en dat noemt hij links. De staat is volgens hem ingezet tegen de historische belangen van de arbeidersklasse, tegen de klassestrijd en de revolutie. De taak van links is het om zeep helpen van de arbeidersstrijd door de arbeidersklasse te mobiliseren op valse thema's als vrouwenstrijd, anti-militarisme en milieustrijd. (Ofschoon hij later wel toegeeft dat milieustrijd bijvoorbeeld wel erg belangrijk is, maar dat het kapitalisme een oplossing ervan in de weg staat.) Links tracht volgens Richard de arbeidersklasse te controleren via onder andere de vakbonden die samenwerken met de bourgeoisie, de heersende klasse. Links probeert de armoede eerlijk te verdelen en de arbeidersklasse wijs te maken dat ze dezelfde belangen hebben als hun bazen. Dat heet corporatisme. Dat de crisis van links volgens hem nog niet compleet is, dat links nog bestaat dus, komt volgens hem omdat de bourgeoisie links nog nodig heeft. De arbeidersklasse is volgens hem nog te zelfbewust om te gaan geloven in de leiders van rechts. (In de jaren dertig was de arbeidersklasse in Duitsland verslagen na jaren van terreur en daalde dat zelfbewustzijn. Toen kon de bourgeoisie het facisme naar voren schuiven en de arbeiders mee krijgen. Men had links niet meer nodig. Nu is het nog niet zover, zegt Richard.) Hij heeft er geen behoefte aan om te praten met de linkse vertegenwoordigers van de bourgeoisie, maar zegt toch te willen blijven.
GroenLinks
Fractievoorzitter Cor Smit van GroenLinks noemt zichzelf socialist, maar stelt dat zijn partij zich beroept op meerdere tradities, waaronder de groene. Hij wil zich niet neerleggen bij het kapitalisme, maar is niet vies van een beetje markteconomie. Onteigening van de productiemiddelen is uit, maar meer zeggenschap op het gebied van de productie is wel noodzakelijk. Naast de strijd voor een grondige verandering van het kapitalisme zijn ook de milieustrijd, de internationale solidariteit en de vrouwenstrijd van belang. Hij is van mening dat de verschillen in loon, de machtsverschillen tussen de sexen en tussen Noord en Zuid door het kapitalisme gestimuleerd worden om verdeeldheid te zaaien. Gezamelijk verzet wordt zo veel moeilijker.
Socialistische Arbeiders Partij (SAP)
Sabine Kraus van de SAP maakt duidelijk dat de uitspraak van Rosa Luxemburg "Socialisme of de barbarij" heel letterlijk moet worden genomen. Er is nu geen socialisme en de barbarij viert hoogtij. Overal armoede, oorlog, stressvol werk, vrouwenonderdrukking en ongelijkheid. Natuurlijk wordt het kapitalisme een heel.klein beetje afgeremd door de democratie, maar op de essentiële punten, bijvoorbeeld de economie, heeft die democratie niets te vertellen. Helaas heeft het socialisme weinig voorbeelden van hoe het wel kan. Alle onrechtvaardigheden die ze noemde hangen samen met het kapitalisme. Het is niet mogelijk de vrouwenstrijd te winnen zonder het kapitalisme omver te werpen. Hetzelfde geldt voor de milieustrijd en het anti-imperialisme. Maar dat mag volgens Sabine niet betekenen dat je niet hier en nu op een hoop terreinen alvast iets zou kunnen bereiken. En dat zal ook wel moeten willen we overleven. Ze is daar trouwens pessimisties over. Je moet volgens haar goed tot je door laten dringen dat er tijdens ons leven geen revolutie meer zal zijn, anders raak je teleurgesteld. En word je of een bommengooier of een louter discussiërende yuppie, voegt Cor van GroenLinks toe, hetgeen Sabine beaamt.
Politiek infocentrum De Invalshoek
Harry Westerink legde uit dat het Politiek infocentrum een autonoom buitenparlementair ontmoetingscentrum is, waarin verschillende strijden als milieustrijd, vrouwenstrijd, anti-racisme, kraakstrijd, anti-imperialisme en anti-kapitalisme elkaar letterlijk ontmoeten. Allerlei groepen hebben er hun vergaderingen. Verder wordt er enerzijds informatie verspreid en worden er discussies georganiseerd, anderzijds wordt er actie gevoerd. Uitgangspunt van De Invalshoek zijn twee polen: anti-kapitalisme en anti-patriarchale strijd. Dat laatste wil zeggen dat iedere vorm van macht en hiërarchie.bestreden wordt. Die van kapitaal over arbeid, man over vrouw, wit over zwart, mens over dier en natuur, en hetero over homo. Belangrijke speerpunten zijn voor De Invalshoek de strijd tegen de Europese eenwording en het racisme.
De Peueraar
Het verhaal van Jeroen van De Peueraar sloot in grote lijnen aan bij dat van De Invalshoek. Beide zien het socialisme breder dan alleen anti-kapitalisme.
De Partij van de Arbeid (PvdA)
Ed van der Veen had het erg moeilijk iets over links, socialisme en de PvdA te zeggen. Hij stelt dat zijn partij vaak in verband wordt gebratht met de sociaal-democratie, het streven naar een kapitalisme met een menselijk gezicht. De partij wil macht verwerven om macht, kennis en inkomen te kunnen spreiden. Werkgelegenheid, onderwijs en solidariteit zijn de traditionele terreinen waarop de sociaal-democratie actief is. En dat is de partij nog steeds. In die zin zijn ze nog sociaal democratisch. Er leeft in de partij nog steeds het gevoel dat men socialistisch is. Op het feit dat de partij nu hard meewerkt de sociaal-democratische verwordenheden te verkwanselen had Ed niet veel meer te zeggen dan dat een regering van VVD en CDA het misschien nog wel erger gedaan had. Hij heeft het wel over plenzen water hij de wijn doen, iets waar hij het ook niet altijd mee eens is.
De Socialistische Partij (SP)
De partij van Cor Vergeer is zowel binnen als buiten de gemeenteraad actief. Buitenparlementaire acties hebben immers ook effect op wat er daar binnen gebeurt, zegt Cor. Hij wil een fundamentele omwenteling omdat je gelijkwaardigheid pas kunt verkrijgen als het geld en daarmee de macht eerlijker verdeeld is. Hoe het er na een omwenteling uit zal zien, daar valt nu nog niets over te zeggen, dat zal vorm moeten krijgen in de strijd van alledag. Overal ter wereld geyen de onderdrukten hun antwoord op de vraag of er een crisis van links is door voor het socialisme te strijden. Hier in Nederland is een revolutie niet aan de orde, die moet volgens Cor namelijk door de massa gedragen worden. Maar ook hier kan je strijden op alledaagse punten zoals leefmilieu, wonen en werkomstandigheden. Op de vraag van GroenLinkse Cor hoe hij over de vrouwenstrijd denkt antwoordt hij dat vrouwen geen overkoepelende gemeenschappelijke belangen hebben. Mevrouw Philips en de arbeidersvrouw worden veeleer bepaald door hun klassepositie. Nog voor hij dit antwoord kan geven roept zijn partijgenoot Daan Sloos door de zaal op z'n gebruikelijke mannen-onder-elkaar-manier: "Ja, Cor, hoe denk je over de vrouwen, ha, ha!"
De arbeidersklasse?
Na de pauze maakt Richard van de IKS nogmaals duidelijk dat alle groepen volgens hem stellen dat ze tegen het kapitalisme zijn en dan zeggen: "Maar.. het moet wel met kleine stapjes", of: "Maar het is hier toch ook weer niet zo slecht", of: "We zijn ook tegen mannen", of tegen "hiërarchieën" of "facisme". Allemaal afleidingen, zegt hij, van de hoofdzaak en dat is de vernietiging van de uitbuitingsverhoudingen. Op alle historische momenten koos links tegen de klassestrijd en voor de bourgeoisie, zoals bijvoorbeeld in de Eerste Wereldoorlog toen de arbeidersklasse van hen moest kiezen: of je verdedigt de ene of de andere bourgeoisie. Hij is de enige die de arbeidersklasse echt vertegenwoordigt, meent hij. Dat roept nogal wat vragen en irritaties op bij de rest van de forumleden en het publiek. "Hoe groot is je achterban dan, wie heb je meegebracht?" Sabine van het SAP vindt dat geen argument. Voortdurend in de rede gevallen ("ik ga nu uitpraten!!") legt ze uit dat het ook om de uitgangspunten gaat waar een partij voor staat. Het is niet zo dat degene die de meeste arbeidersaanhang heeft de beste is, want dat zou dan wel eens het CDA kunnen zijn, zegt ze. Trouwens, arbeiders, zijn dat de armen of iedereen in loondienst?
Nog socialisme na de muur?
Op de vraag van David of er na de ineenstorting van het 'reëel bestaande socialisme' in het Oostblok nog wel een streven naar socialisme mogelijk is antwoord iedere. Een volmondig ja. Groenlinkse Cor zegt dat iedereen zich op de voorbeelden daar heeft blindgestaard, terwijl Sabine er nooit in geloofd heeft. Cor roept daarop dat er wel veel van te leren is: weg met de hiërarchie en de loonarbeid. Andere Cor van de SP heeft ervan geleerd dat een eenpartij-staat onzin is, dat er geen dogma's mogen zijn, dat democratie onontbeerlijk is en dat socialisme pas kan als de massa's erachter staan. Harry van de Invalshoek voegt hier aan toe dat het laat zien dat je het feminisme nooit mag vergeten en dat we alle hiërarchieën zullen moeten afbreken.
Crisis in het kapitalisme?
Ed van de PvdA vindt dat het kapitalisme op de lange termijn geen oplossingen kan brengen, maar dat het op korte termijn wel het welvaartsniveau in bepaalde Derde Wereld-landen kan verhogen. En dat kan aantrekkingskracht uitoefenen op de mensen daar. Veel mensen in het Zuiden zien het socialisme niet meer zitten en dan verwatert het snel, meent hij. Hij ziet Korea en Indonesie als aantrekkelijke voorbeelden. Doordat er daar meer Westers kapitaal is binnengebracht is er meer welvaart ontstaan. En zonder honger is het voor de mensen daar ook makkelijker om te strijden tegen het kapitalisme. Dit verkooppraatje voor het kapitalisme riep veel weerstand op bij de anderen. Cor van Groen Links vraagt of hij het goed heeft begrepen, de verspreiding van het kapitaal als voorbereiding op de wereldrevolutie? Andere Cor zegt dat iedere kapitalist maar een doel heeft en dat is winst maken, de rest is flauwekul.
Als de vraag naar de producten van Indonesië en Korea wegvalt dan stort die zogenaamde welvaart weer direct in. Daarom is Latijns Amerika zo arm, daar zijn er al zo vaak dit soort ontwikkelingen geweest, zegt hij. Elke verbetering is bevochten door de arbeiders en niet gegeven door het kapitaal. Maar Sabine beaamt dat maar deels. De veranderingen in de richting van sociale zekerheid in het Westen vonden bijvoorbeeld ook plaats vanwege het simpele feit dat een goed gevoede arbeider harder werken kan. Richard meent dat landen als Korea alleen maar gegroeid zijn omdat het kapitalisme sterke landen nodig had voor haar omsingeling van het communisme.
En meer kapitalisme brengt ook meer onderdrukking, roept iemand uit de zaal. Cor van GroenLinks illustreert dat door te zeggen dat de vrouwen in Indonesië door de kapitalistische groei afhankelijker geworden zijn. SP-Cor zegt dat het kapitalisme op weg is naar zijn ondergang, hoewel sommige bedrijven juist enorm groeien. Maar als geheel stort het langzaam in. Harry van De Invalshoek benadrukt daarentegen juist dat het kapitalisme steeds weer nieuwe winstmogelijkheden zoekt. Werd eerst het Zuiden leeggeplunderd en gekoloniseerd, nu is het de beurt aan de innerlijke kolonisatie, door middel van de biotechnologie. Er gaan enorme winsten gemaakt worden op iets veranderde planten die eigendom worden van de biotech-bedrijven. Volgens Jeroen van De Peueraar ontstaan er op die manier steeds nieuwe tegenstellingen die steeds weer verzet oproepen. Verzet hoeft dus niet noodzakelijkerwijze van de arbeidersklasse afkomstig te zijn, maar kan ook ontstaan tegen, om maar wat te noemen, de pasjes-controle op straat die er straks komt, zegt Jeroen. Het gaat erom al dat verzet te bundelen. Cor van GroenLinks en Sabine zien dat mensen hun problemen helaas niet plaatsen in .\het grotere verband, en dat het op die manier zo ver kan komen dat armere mensen uit achtergestelde wijken krakers of zwarte mensen in elkaar gaan slaan, terwijl ze in feite dezelfde belangen hebben.
Links geïsoleerd en zonder perspectief?
0P dit punt was iedereen het met elkaar eens, met uitzondering van Richard van de IKS natuurlijk. Links moet meer samewerken en meer van dit soort discussies voeren over de gezamelijkheid en de verschillen, over socialisme. Dat gebeurt veel te weinig. De IKS wil niet samenwerken met de bourgeoisie. Op hem na vinden ze allemaal buitenparlementaire acties belangrijk en willen ze de nadruk leggen op gezamelijke concrete strijd tegen bijvoorbeeld de afbraak van de WAO, voor leefbare buurten en het milieu. Jammer dat op dit punt de discussie, vanwege de tijd, moest stoppen. Een belangrijke vraag, namelijk of parlementaire politiek zin heeft, is helaas niet aan de orde gekomen..De SP zei bijvoorbeeld dat buitenparlementaire acties belangrijk zijn vanwege de invloed die ze op het parlement hebben. Op zich heeft het zelf in de hand nemen van je leven in de vorm van directe acties dus blijkbaar volgens hen geen zin. En dat terwijl je wat mij betreft rustig met de IKS kunt stellen dat de staat door het kapitaal is ingezet om de uitbuitingsverhoudingen te bestendigen. Ook kan je je afvragen of het wel noodzakelijk is dat de mensen zich laten vertegenwoordigen door een klasse van beroepspolitici?
Als eindconclusie misschien de constatering dat het op zich al enorm verfrissend was dat alle aanwezigen met elkaar wilden praten over dit soort onderwerpen. Ik waande me even niet in deze tijd en op deze plaats in de wereld.