De Peueraar 31, maart 1993
Auteur: Harry Westerink
Van Sharpeville naar Schengen
Achtergronden van 21 maart
Ondanks dat de BOA is opgeheven zal ook dit jaar het bloedig gesmoorde protest tegen de pasjeswetten in Zuid-Afrika in 1960 herdacht worden. Dit stuk begint met wat er in 1960 is gebeurd, gaat verder met de pasjeswetten in Nederland en eindigt met wat er dit jaar in Leiden gebeurt op 21 maart.
Zuid-Afrika 21 maart 1960
De pasjeswet hield in die tijd in dat alle Afrikanen van 16 jaar en ouder altijd hun pasboek moesten tonen als een agent of een andere ambtenaar daarom vroeg. In het pasboek stonden dingen als naam, woonplaats, werkgever en bevolkingsgroep. Via dit pasboek konden de ambtenaren nagaan of je je belasting wel betaald had, en of je wel gerechtigd was om te zijn waar je was toen de controle werd gehouden. Dit laatste hing af van de bevolkingsgroep waar je toe behoorde, iedere groep had eigen gebieden (en de blanken het beste). Je mocht uit "jouw" gebied gaan, als je kon aantonen dat dat moest voor je werk. Om langer dan 3 dagen weg te gaan was er een meldplicht. De straf op het niet bij je hebben van je pasje, of het je op de verkeerde plek bevinden, was een boete of een celstraf van enkele weken. Ieder jaar werden zo'n 100.000 mensen hierdoor opgepakt en veroordeeld zonder een serieuze rechtszaak. De pasjeswetten waren vooral bedoeld om de ruimtelijke rassenscheiding te handhaven: te voorkomen dat Afrikanen gingen wonen in de uitgebreide krottenwijken bij de blanke steden. Deze krottenwijken groeiden snel door de toestroom van Afrikanen die illegaal de thuislanden waren ontvlucht om te ontsnappen aan de arnoede aldaar. Bij razzia's was de pasjeswet bijzonder handig, mensen konden gestraft worden voor waar ze zich bevonden, of omdat niet aangetoond kon worden dat ze zich mochten bevinden waar ze zich bevonden.
In het blad "Azania vrij" staat over het protest op 21 maart: "Het protest was een onderdeel van een vreedzame campagne tegen de pasjeswetten. Sobukwe, president en mede-oprichter van het Pan Afrikanistisch Congres, riep de Afrikanen op hun passen thuis te laten en zich massaal bij de politie aan te geven. De leiders gingen voorop onder het motto: Geen borg, geen verdediging en geen boete. Op deze manier zou het onderdrukkende systeem ontwricht worden. De campagne sloeg aan en alarmeerde het systeem. In Sharpville, Langa en andere plaatsen schoot de politie meedogenloos 83 mensen dood. Een massale opstand brak uit. Het regime werd op de rand van de afgrond gebracht. Voor het eerst werd de noodtoestand afgekondigd en werd het leger ingezet. Het buitenlandse kapitaal nam grootscheeps de benen en alleen door interventie van de Amerikaanse banken overleefde het regime de ernstigste crisis in haar bestaan. Het PAC en het ANC werden tot verboden organisaties verklaard. Sobukwe en vele anderen werden gevangen gezet.
De bevrijdingsbeweging nam de wapens op. Internationaal kwam een campagne op gang om het apartheidsregiem te boycotten. De Verenigde Naties riepen 21 maart uit tot internationale dag tegen rassendiscriminatie."
Uiteindelijk is de pasjeswet in 1986 afgeschaft. Zwarten met een verblijfsvergunning konden voortaan grond en woningen kopen in bepaalde delen van blank Zuid-Afrika. Inwoners van de nog niet onafhankelijke thuislanden zouden hun Zuid-Afrikaans staatsburgerschap terugknjgen en de gedwongen verhuizingen zouden stopgezet worden. Dit laatste is onder de noodtoestand wel gebeurd.
Nederland 1993
Misschien lijkt het je logisch dat de herdenking van 21 maart aandacht schenkt aan de pasjeswet (legitimatieplicht) in Nederland. Dat zou helemaal niet zo gek zijn als je bedenkt dat minister Hirsch Ballin 13 juli 1992 een wetsvoorstel identificatieplicht heeft ingediend bij de Tweede Kamer. Iedereen wordt verplicht om, als er door de politie om gevraagd wordt, te zeggen wie hij is en de juistheid daarvan aan te tonen. Voor Nederlanders is dat het paspoort en in bepaalde, gevallen het rijbewijs. Vreemdelingen moeten gebruik maken van hun verblijfspapieren. Het is de bedoeling dat in de volgende gevallen de identificatieplicht gaat gelden:
De meeste van deze gevallen hebben te maken met het verblijf van illegalen in Nederland. Het moet hun onmogelijk gemaakt worden hier te wonen, te werken, of gebruik te maken van collectieve voorzieningen.
In dit verband zou op 21 maart ook aandacht geschonken kunnen worden aan de opzet van een computernetwerk dat Gemeentelijk Basis Administratie moet gaan heten. Instanties als belastingdienst en sociale dienst zullen hiervan gebruik gaan maken om te controleren of illegalen geen gebruik maken van collectieve voorzieningen. Dales, minister van Binnenlandse Zaken, wil dat meer gegevens van allochtonen (dan alleen land van herkomst) bekend worden. Zo moeten ze in de toekomst de vraag beantwoorden tot welke bevolkingsgroep ze zich rekenen. Het Centraal Bureau van de Statistiek wil met behulp van dit gemeentelijke netwerk één grote centrale persoonsregistratie met gegevens van alle burgers van Nederland opzetten. Dit zou nodig zijn om goede statistieken te maken. Zo zijn er nog andere registraties te bedenken die landelijk opereren of zelfs internationaal, te denken valt bijvoorbeeld aan het Schengen Informatie Systeem. In het kader van de Europese eenwording wordt ernaar gestreefd de interne grenzen op te heffen. Als alternatief voor de grenscontroles zou er dan een algemeen persoonsbewijs, een Europees paspoort, plus bijbehorende legitimatieplicht moeten komen.
Om meer vaart te zetten achter de invoering van de identificatieplicht brengt het CDA bij monde van Van Weezel januari 1992 een koppeling aan tussen het ratificeren van het Schengenverdrag door de Tweede Kamer en de invoering van een identificatieplicht. Dit is volgens Van Weezel nodig om Nederland in de pas te laten lopen met de andere Schengen-landen (België, Duitsland, Frankrijk, Italië en Luxemburg). Nederland heeft als enige bij ondertekening van het verdrag geen identificatieplicht. Dit zou kunnen betekenen dat Nederland een vluchtland wordt voor allerlei types van laag allooi, vindt Van Weezel.
En zo zijn we dan weer terug bij Zuid-Afrika. Er komen pasjes om tegen te gaan dat illegale migranten de armoede ontvluchten en ergens gaan wonen waar de witte mensen wonen. Ook in onze pasjes komt te staan tot welke bevolkingsgroep je je rekent. En ook hier zijn de pasjes handig bij razia's. Je zou bijna zeggen, wat is het verschil met de pasjeswet in Zuid-Afrika?
Leiden 21 maart 1992
Dit jaar heeft het MUlti-cultureel Initiatief Leiden (MUIL) de organisatie van de 21 maart herdenking op zich genomen. Het MUIL is een samenwerkingsverband van De Invalshoek, Meldpunt Discriminatie, Vereniging Cultureel Werk, PRoject Ondersteuning Migrantenorganisaties In Leiden en Vluchtelingenwerk. Het MUIL heeft besloten om dit jaar de fakkeltocht te organiseren, daar de BOA door haar subsidie-stop dat niet meer kan doen en het toch een belangrijke Leidse traditie is. Er is voor gekozen de fakkeltocht op 18 maart te houden omdat er op 21 maart een landelijke demonstratie is (14:00 op de Dam in Amsterdam).
Er wordt geprobeerd om dit jaar iets meer te doen dan alleen een fakkeltocht. Hiervoor worden actieve Leidse groepen gevraagd te spreken, voor, tijdens en na de fakkeltocht. Deze groepen kunnen spreken over hun ervaringen in Leiden met onder andere de politie, de Vreemdelingendienst, de gemeente en bedrijven. Het is de bedoeling de toespraken te houden bij het begin, bij de Vreemdelingendienst en op het einde. Waarschijnlijk zullen de Turkse Arbeidersvereniging, de HTIB, en de organiserende groepen ook spreken. Verder is nog niet duidelijk wie er zullen spreken. Het is de bedoeling om door een geluidswagen en trommels het geheel levendig en strijdbaar te houden. Het begint allemaal om half 8 's avonds op 18 maart voor de Hooglandse kerk.
Na de fakkeltocht zullen er vanaf 21:00 in het LVC activiteiten zijn ter herdenking van 21 maart. Er is een forumdiscussie met als thema "Discriminatie in en rond voetbalwedstrijden". Vertegenwoordigers van de KNVB, de Nederlandse sportfederatie, bestuurders van Leidse clubs en spelers zullen hierover discussiëren. Vanaf 22:00 zal er een band zijn, Colorfull Concept. Daarnaast zullen er verschillende films in de filmzaal zijn. Het lijkt ons belangnjk dat er veel mensen naar de herdenking van 21 maart gaan. Zodat er een luid en duidelijk protest is tegen het wereldwijde racisme, waarvan de legitimatieplicht slechts een van de vele aspecten is.