De Peueraar 34, juni 1993

Auteur:


(Boekrecensie)

Schipbreukelingen, een dialoog uit de kelders van de dictatuur

Als gevolg van de machtsovername in Uruguay door militairen, worden in 1973 negen leiders van de Uruguayaanse verzetsbeweging "Tupamaros" gevangengenomen en door het leger en de militaire bevelhebbers tot gijzelaars verklaard.

Zij waren gijzelaars, omdat zij ter dood gebracht konden worden als er "buiten" acties door de bevolking ondernomen zouden worden. Twee van deze gijzelaars schreven na hun jarenlange verblijf en na hun vrijlating in 1985 dit boek. Tijdens hun verblijf in afgelegen kazernes, ieder in totale afzondering van alle anderen, beloofden de auteurs elkaar, (die met elkaar in contact wisten te blijven door middel van klopsignalen) dit verhaal en deze feiten naar buiten te brengen, mocht een van hen het einde van deze gruwelijke reis niet halen.

Het boek is, zoals de ondertitel al aangeeft, in dialoogvorm geschreven, en verhaalt over de reis die de auteurs langs 45 kazernes gemaakt hebben. Na verloop van tijd vond er weer een overplaatsing plaats naar een andere kazerne, met andere, nog smallere, kerkers. Dit zijn de feiten, maar dit boek biedt veel meer dan een verslag van hun gijzelaarsbestaan. "Schipbreukelingen" is een boek vol met gruwelijkheden, humor, ironie, poëzie, maar vooral vol met een bewonderingswaardige hoeveelheid doorzettingsvermogen. Er wordt een uiteenzetting gegeven over de vele situaties waarin de uitdrukking "pech gehad" gebruikt wordt; er wordt beschreven hoe het begrip "de vrouw" door de soldaten gehanteerd wordt, als ze over hun echtgenotes praten; door het hele boek heen volgen we de strijd die Pepe (een van de andere gijzelaars) moet voeren om zijn roze piespot te behouden, en bovenal de ontroerende reis van het schelpje.

Ik wil op al deze voorbeelden die ik hier heb aangehaald niet verder ingaan, omdat ik hoop dat het nieuwsgierig maakt, en ik zou willen dat iedereen het zou lezen. Er wordt in het boek vooral over gebeurtenissen verteld. "Maar het grootste deel van het verhaal zou eigenlijk moeten bestaan uit totale stilte. Want dat is het kenmerk van deze lange periode: alomvattende, absolute stilte. Het is het grote NIETS, waar niets gebeurt, we zouden er een uitdrukking voor moeten vinden... Het is verveling en onzekerheid. Ik weet niet hoe ik uitleggen moet wat het betekent om meer dan tien jaar in omstandigheden te zitten waarin niets gebeurt... Het ging er niet alleen om de dagen en maanden voorbij te laten gaan. Je moest minuut na minuut afleggen, vanaf het moment van ontwaken tot je de matras weer kreeg en zelfs 's nachts. Het was een constante strijd tegen de minuten omdat elke volgende minuut precies gelijk aan de voorgaande was."

Maar na lezing heb je het gevoel er niets van begrepen te hebben. Alles is zo moeilijk voor te stellen en te bevatten. Die verbazing is het grootst als je je probeert voor te stellen hoe het hen gelukt is te overleven.

Hoewel het optimisme en de levenslust in onvoorstelbare hoeveelheden in "Schipbreukelingen" aanwezig is, vind je af en toe toch twijfel aan een goede afloop: Mauricio Rosencof schreef voor Fernandez Huidobro ter gelegenheid van zijn eerste verjaardag in totale afzondering het volgende gedichtje:

En als dit
mijn laatste gedicht was
opstandig en triest
versleten, maar heel
slechts een woord
zou ik schrijven:
Companero

Soms klonk er dus een boodschap van de gevangene in de kerker ernaast. Met het contact dat ze met een geïmproviseerd morse-alfabet konden opbouwen, veroverden ze het recht op een stem dat men hen ontnomen had.

Galeano heeft de proloog voor dit boek geschreven, waarin hij zegt dat ze als "klimop aan de muur" aan het leven vastgeklampt, hun waardigheid als mens konden redden van een systeem dat hen in de waanzin had willen drijven en in levenloze dingen wilde veranderen.

Na lezing overheerst bij alle gevoelens uiteindelijk de mateloze bewondering. Niet alleen voor het onvoorstelbare doorzettingsvermogen en voor de prachtige manier waarop zij hun reis hebben opgeschreven. Maar vooral omdat het hen gelukt is om een zeer indrukwekkende aanklacht te schrijven tegen een systeem dat heel Uruguay in een land van doofstommen had willen veranderen, waarbij solidariteit op elke bladzijde de belangrijkste plaats inneemt.

Schipbreukelingen, een dialoog uit de kelders van de dictatuur, Mauricio Rosencof en Eleuterio Fernandez Huidobro. Uitgeverij: Ravijn ƒ 39,95.

Terug