De Peueraar 35/36, juli/augustus 1993

Auteur: De Invalshoek

Onderstaande open brief ontvingen wij van De Invalshoek. Hij is in eerste instantie gericht aan mensen van GroenLinks, mensen die gekozen hebben voor de zogenaamde 'parlementaire weg' naar veranderingen. De Invalshoek zet grote vraagtekens bij haalbaarheid en praktijk van deze weg en vraagt de GroenLinksers om daarop te reageren. De brief gaat in het bijzonder in op de positie van mensen die vrijwilligerswerk doen en mede door GroenLinks-bestuurders de loonslavernij in gedwongen worden.

"Beste mensen,

Met deze brief richten we ons tot GroenLinks Leiden. Zowel tot de leden, het bestuur, als de raadsfractie en de wethouder Sociale Zaken en Milieu. Het is een open brief omdat we met jullie de discussie aan willen gaan over de toekomst van linkse politiek, zowel binnen- als buitenparlementair. Het is een kritische brief, simpelweg omdat we veel kritiek op jullie hebben. Met name op hoe jullie functioneren in de gemeentelijke overheidsstructuren. Onze kritiek richt zich dan ook vooral op de mensen van GroenLinks die daarin actief zijn, maar we willen de discussie niet tot hen beperken en ook de rest van GroenLinks aanspreken. Iedereen kan dus voor zichzelf bepalen in hoeverre zij/hij wordt aangesproken door de door ons gebruikte term 'jullie'.

In gesprekken nemen jullie onze kritiek vaak niet serieus. "Moeten we dan allemaal maar machteloos worden" is een typerende uitspraak waarmee jullie aangeven hoe serieus jullie buitenparlementaire politiek nemen. Het is een veeg teken van arrogantie en een ontkenning van de mogelijkheden en noodzakelijkheid van buitenparlementaire politiek als basis voor structurele veranderingen.

Als laatste in deze inleiding rest ons nog te zeggen dat deze brief voornamelijk ingaat op een specifiek probleem. Deze brief richt zich vooral op het thema arbeid/werkloosheid. Een thema dat op dit moment van groot belang is voor het voortbestaan van buitenparlementaire structuren. Na een algemene beschouwing gaan we in op de specifiekere gevolgen van de hedendaagse ontwikkelingen voor de Leidse regio. Het thema arbeid/werkloosheid is, wat ons betreft, een exemplarisch voorbeeld van de politieke verhoudingen en ontwikkelingen van de laatste jaren. Uiteraard zoeken we ook zelf naar oplossingen voor de problemen waar we tegenaan lopen. We willen jullie echter ook op jullie verantwoordelijkheid wijzen.

Het zal ook jullie niet geheel ontgaan zijn dat de druk op werklozen om aan het werk te gaan sterk is vergroot. Het doet er niet meer toe wat iemand wil, wat iemands wensen zijn ten aanzien van werk, werkomgeving en maatschappelijke relevantie van het werk. Het gaat erom werklozen aan het werk te krijgen, zo plat is de realiteit. Werkloosheid is een individueel "probleem", je bent eigenlijk een enorme sukkel als je nog geen baan hebt en een luie lapzwans als je niet achter de lopende band wilt werken. En luie lapzwansen moeten worden gekort op de uitkering op hetzelfde moment dat er elders 3000 mensen op straat worden geschopt. Een uitkering is geen recht meer, je moet ervoor op de knieën voor arrogante medewerkers van de Sociale Dienst die elkaar opjutten om zoveel mogelijk 'klanten' kwijt te raken. Ze hebben daar een speciale cursus voor gehad.

Het zal jullie ook niet ontgaan zijn dat jongeren het helemaal wel kunnen schudden. Voor hen wacht het Jeugd Werk Garantieplan dat nauwelijks garantie biedt, zeker niet op een baan die je leuk vindt. En als je niet wilt, dan krijg je geen cent. Arbeid of honger is het motto, hoewel dat natuurlijk niet zo wordt uitgesproken. Voor de uitvallers van dit systeem zijn alvast de strafkampen van Lubbers bedacht. Tucht en stokslagen zijn het zoveelste 'taboe' dat door rechts doorbroken wordt. Voor het geval dat diefstal een beter alternatief is dan de geestdodende dwangarbeid van het Jeugd Werk Garantieplan.

Of neem nu de verkapte afbraak van minimumloon en arbeidsrechten: de banenpool. Uiteraard zijn er mensen die zo graag willen werken dat ze dat op de koop toenemen. Maar feitelijk worden met de banenpool die baantjes opgevuld die de afgelopen tien jaar in één van de vele bezuinigingsronden zijn verdwenen. Die worden nu goedkoop opgevuld met mensen die geen ander uitzicht hebben of worden gedwongen de arbeidsvoorwaarden van de banenpool te accepteren. Zonder CAO, zonder pensioenopbouw, etcetera. Het lijkt wel een complot.

Het is vrij algemeen bekend dat volledige werkgelegenheid voor de toekomst een gecreëerde illusie is. Volledige werkgelegenheid heeft in de jaren '60 een dusdanige loondruk veroorzaakt dat het kapitaal zich gedwongen zag een tegenoffensief te ontwikkelen: de langdurige structurele crisis. Een crisis die feitelijk een herstructurering van de economie inhield die tot heden ten dage aan de gang is. Structurele werkloosheid is in dat proces een noodzakelijkheid, alleen: de aard van die werkloosheid is aan het veranderen. De tweedeling tussen werklozen en werkenden komt steeds meer op losse schroeven te staan. Flexibiliteit en de afbraak van sociale rechten zijn daarin de toverwoorden. De opkomst van tijdelijke baantjes, uitzendwerk, part-time werk, het op meerdere plaatsen inzetbaar zijn, en thuiswerk, gecombineerd met massa-ontslagen in het reguliere werk, en de arbeidsdwang op werklozen geeft de richting aan waarin de herstructurering plaatsvindt. Naast een relatief bevoorrechte groep van mensen met een vaste baan en een groep van geheel kanslozen wordt een nieuwe klasse gecreëerd die met name opgevuld zal worden door die groepen in de samenleving die toch altijd al de minste kansen hadden; vrouwen, migranten, langdurig werklozen. Mensen zullen van hot naar her moeten rennen, van het ene baantje in het andere, zonder al te veel rechten, zonder al teveel uitzicht op een betere toekomst. En vooral ook, zonder al teveel mogelijkheden om zich te organiseren. Voor jou tien anderen is in dat opzicht in het flexibele circuit de enige realiteit. De toenemende druk op werklozen moet in dat kader bezien worden.

We willen jullie daarop wijzen omdat we van jullie nauwelijks een kritisch geluid horen en al helemaal geen analyse van de ontwikkelingen. Dat verbaast ons toch nog wel enigzins. De druk op werklozen betekent tevens een druk op buitenparlementaire, autonome en alternatieve structuren. Deze functioneren immers voor een belangrijk deel dankzij het recht op een uitkering. Binnen deze structuren wordt al jaren ervaring opgedaan met alternatieve vormen van arbeid, zelfbeschikking, horizontale organisatievormen, etcetera. Daarmee vormen ze voor links een belangrijke broedplaats voor ideeën over mogelijke veranderingen in de samenleving. Toch ook voor GroenLinks geen onbelangrijk gegeven.

Naast deze meer politieke structuren komt ook het vrijwilligerswerk op zich, dat vaak door GroenLinks hoog gewaardeerd wordt, meer en meer onder druk te staan. Werk dat varieert van fietsles aan migrantenvrouwen, ondersteuning van ('illegale') vluchtelingen, de gezondheidszorg, milieu-organisaties, en ga zo maar door, wordt meer en meer ondergeschikt gemaakt aan de status van "de betaalde baan". In plaats van dat dit werk betaald gaat worden, krijgen mensen te maken met een denigrerende behandeling bij de Sociale Dienst en kortingen op de uitkering als ze niet elk willekeurig baantje willen aannemen. Uitkeringsgerechtigden worden verplicht zich in te schrijven bij commerciële uitzendbureau's zodat de continuïteit van vrijwilligerswerk wordt ondermijnd. Vrijwilligerswerk wordt door deze ontwikkelingen weer teruggedrongen naar de traditionele verhoudingen, wat neerkomt op vrouwen die vanuit een financieel afhankelijke situatie van de man dit soort taken onbetaald uitvoeren. Jullie kopen (als het goed is) je boeken bij linkse boekhandel Manifest. Een vrijwilligerscollectief waarvan het voortbestaan afhankelijk is van de mogelijkheid voor mensen om vrijwilligerswerk te verrichten.

Hetzelfde geldt voor ons, De Invalshoek. Naast onze eigen politieke projecten, vervult ons centrum een belangrijke functie in de Leidse buitenparlementair-politieke praktijk met faciliteiten als vergaderruimte, werkruimte, een links-politiek archief, de mogelijkheid tot het houden van een spreekuur, postadres, en niet te vergeten: doordat bij ons informatie binnenkomt van buitenparlementaire groepen, zowel landelijk als internationaal. Informatie over acties, discussies, de politieke situatie, etcetera. Daarmee bieden we ondersteuning aan een groot aantal groepen die op verschillende terreinen actief zijn. Dat gaat van studentengroepen, de wereldwinkel, een vrouwengroep, een kraakspreekuur, een links maandblad, kraakgroepen, een voedselcoöperatie, tot zelfs aan GroenLinks toe die soms bij ons de mogelijkheid benut om op kringlooppapier te kopiëren. Daarnaast zijn we een aanspreekpunt voor mensen die politiek actief willen worden. Al dit soort zaken staan op het spel doordat er verwoede pogingen door de Leidse Sociale Dienst worden gedaan om ons in baantjes te proppen die zelfs jullie waarschijnlijk tot principiële werkweigeraars zouden maken. Tegen militaire dienst kun je nog gewetensbezwaren hebben, bij werk in zinloze, milieuvervuilende en uitbuitende industrieën kun je dat wel schudden. Mensen die zeggen alleen te willen solliciteren op maatschappelijk zinvol en aanvaardbaar werk krijgen kortingen om hun oren van 20 procent voor een maand tot drie maanden 100 procent. Dat hou je niet lang vol, dan moet je wel.

Jullie leveren een wethouder die verantwoordelijk is op dit gebied. "Natuurlijk is er arbeidsdwang" (Hans de la Mar, 16 mei 1993, tegen een werkloze op de themamiddag over ondersteuning van 'illegale' arbeiders). Een van ons kreeg bij de Sociale Dienst het volgende te horen: "In Leiden gaan we met de druk op werklozen zelfs verder als in veel andere gemeenten. Je zal wel GroenLinks stemmen maar je wethouder staat daar volledig achter. Er is regelmatig overleg tussen de Sociale Dienst en de wethouder. De wethouder zegt letterlijk: "We willen in Leiden niet meer controleurs, maar mensen die niet willen werken, pak die maar hard aan. En als ze bezwaar maken tegen een korting dan komen ze voor de commissie die ik voorzit. Ik kan ze wel hebben." Dat zal die wel niet zo hard tegen z'n achterban verkondigen, maar tegen ons zegt die dat wel" (april 1993, medewerker van de Sociale Dienst).

In een, op zich te waarderen, protestbrief aan de gemeenteraad (over de voorgenomen bezuinigingen van het kabinet Lubbers-Kok) die jullie eind april 1993 verstuurden, komen we ook al van die vreemde uitspraken tegen. "Voor deze groepen jongeren blijft geen enkele zelfstandige inkomstenvoorziening over. Deze groepen krijgen op deze manier nog minder vertrouwen in de samenleving". GroenLinks dat als belangrijkste zorg heeft dat mensen hun vertrouwen in de overheid (want daar gaat het toch echt om en niet om de samenleving) niet verliezen? Een gezond wantrouwen naar de overheid lijkt ons toch toe te juichen.

We willen jullie op deze zaken wijzen, omdat het onze realiteit is. Jullie presenteren jezelf als Groen en Links, een alternatief in stemmenland. Je zult begrijpen hoe wij daar over denken. Van een alternatief mag je, wat ons betreft, toch wel wat anders verwachten. Een ander beleid, een andere stellingname op z'n minst. We willen dat jullie consequenties trekken uit de politieke ontwikkelingen. Uiteraard horen we ook nog wel zinnige dingen uit jullie hoek, bijvoorbeeld in de vorm van vragen in de gemeenteraad. Maar jullie hebben op de grote politieke en economische ontwikkelingen geen invloed, dat horen we ook uit jullie mond. Jullie rommelen ook maar wat binnen de marges, dat is onze conclusie. Jaren terug besloten jullie deel te gaan nemen aan de bestaande machtsstructuren. Ongetwijfeld goedbedoeld, om van binnenuit te kunnen veranderen, maar deelname corrumpeert (vaak). Jullie verwijten ons onze onmacht om politieke ontwikkelingen te sturen. We hebben een andere keuze gemaakt, dat wel. We hebben echter dezelfde macht als jullie: vragen stellen, aankaarten en that's it! Maar jullie lijken het verleerd te zijn om kritisch naar jezelf te kijken en zijn oppervlakkig geworden in analyse en stellingname (tegen)over de ontwikkelingen. Jullie hebben je zelfs, zo lijkt het, geïdentificeerd met je positie binnen het systeem in plaats van met het doel dat je wilt bereiken. Jullie zijn geen alternatief meer. Jullie zitten gevangen in raadsvergaderingen, overleggen en commissies. Hoe vaak we sinds ons bestaan niet van jullie te horen hebben gekregen: "Ja, maar daar hebben we geen invloed op, daarvoor moet je niet bij ons zijn". En daarmee is het voor jullie afgelopen, daar denken jullie vervolgens niet meer over na. En daar ligt nu precies ons probleem met jullie: jullie leggen je neer bij jullie onmacht.

Voor ons begint het daar pas. Vragen hebben we te veel en antwoorden te weinig maar onze inzet blijft gevoed door de noodzaak om structurele veranderingen af te dwingen. De marges van de parlementaire democratie bieden daarvoor nauwelijks mogelijkheden en zullen dat in de toekomst steeds minder gaan doen. Het zal er volgens ons om gaan te werken aan een tegenmacht van onderop met een anti-patriarchale, anti-racistische en anti-kapitalistische inzet. Dat moet je niet zien als een soort statisch gebeuren zoals "het natuurlijke revolutionaire karakter van 'de' arbeidersklasse". Je moet dat volgens ons meer zoeken in de mogelijkheid dat verschillende deelbewegingen en belangenstrijden zich op bepaalde momenten verenigen op gezamenlijke strijdpunten en daar genoeg kracht (macht) in kunnen ontwikkelen om door te breken. Basisdemocratie, zelfbeschikking, gelijkwaardigheid en solidariteit zullen daar belangrijke begrippen in zijn die ook al in het hier en nu omgezet zullen moeten worden in een praktijk.

Zo'n tegenmacht ligt niet voor het oprapen, inderdaad. Maar dat geldt op dit moment voor elk te benoemen links perspectief. Voor elke te zetten stap zal ruimte bevochten moeten worden, zowel in de hoofden van mensen als op praktisch en organisatorisch gebied. Een concrete vraag aan jullie is hoe jullie je tot zo'n perspectief verhouden, wat jullie daar aan kunnen en willen bijdragen.

Gerard van Hees schreef een reactie op dit stuk.

Terug