De Peueraar 35/36, juli/augustus 1993

Auteur: Eric Krebbers


(Boekrecensie)

Welzijnsimperialisme

Een aantal jaar geleden liet de Amerikaanse president precies tijdens het acht uur journaal Lybië bombarderen. Vorig jaar begon de operatie 'Restore Hope' van het Amerikaanse leger met een invasie op het strand van Somalië. De Westerse pers was al op het strand aanwezig met alle mogelijke moderne faciliteiten waar persmensen maar van kunnen dromen. Zo wordt tegenwoordig politiek gemaakt: met spektaculaire beelden tijdens 'prime time'. Iedereen wordt zo dag in dag uit overspoeld met feitjes die met elkaar wedijveren om de aandacht van de kijkers en lezers. Voetbaltoernooien en massamoorden wisselen elkaar razendsnel af.

Een jaar of wat geleden heb ik besloten om die reden geen tv meer te kijken en heb toen mijn beeldbuis aan de wilgen gehangen. De krant lees ik nog maar mondjesmaat. Voornamelijk de koppen. Over het algemeen maakte ik me nog slechts boos bij het zien van tv-beelden, en dan niet alleen vanwege de enorme hoeveelheid ellende overal, maar voornamelijk vanwege de stompzinnig rechtse berichtgeving die ik op die manier door mijn strot geduwd krijg. Een hele reeks feitjes die zich voordoen schijnbaar zonder dat ze enig verband met elkaar hebben. Natuurlijk liggen daar ideologische keuzen van de tv-makers aan ten grondslag. Zij zijn met handen en voeten gebonden aan reclamemakers en machtige belangengroepen.

Zo heb ik tot nu toe nauwelijks wijs gekund uit de situatie in Somalië. Wie hebben er welke belangen? Wie zijn nu die machtige krijgsheren daar? Hoe komt het dat de situatie zo is geworden zoals hij nu is? Vaak komen dit soort vragen in de commersiële media wel even aan de orde. Meestal worden er dan antwoorden gegeven in de trend van stammenoorlogen, nationalisme, en niet genoeg macht bij de centrale overheid. Dit soort antwoorden bevredigt mij nooit zo. Komt dat nationalisme dan zomaar uit de lucht gevallen? En die stammenruzies? Zijn de mensen daar met zijn allen helemaal gek geworden? Ik denk het niet. Meestal zitten achter dit soort conflicten heel duidelijke machtsspelletjes. Machtige elites die overal aanwezige gevoelens van onmacht kanaliseren in de richting van nationalisme en stammensolidariteit omdat dat hun belangen op dat moment ten goede komt. Westerse machthebbers spelen daarbij zeker geen onbeduidende rol, vandaar wellicht de geringe aandacht van de media hier voor werkelijk zinnig achtergrondnieuws.

Uitgeverij Ravijn heeft onlangs het boekje "Welzijnsimperialisme" uitgegeven. Daarin gaat Hans Alles in op de achtergronden van de conflicten in Somalië, zoals het clansysteem, de kapitalistische wapenhandel, de strijd tussen de imperialistische grootmachten, de door het rijke Westen gedomineerde VN, enzovoorts.

Hij schrijft over de Somalische clans en de veiligheid die het lidmaatschap van een clan biedt. Het clansysteem leidt zowel tot verdeeldheid als tot gezamelijkheid. Aan de ene kant is er veel concurrentie tussen de clans onderling over zaken als het gebruik van waterputten in geval van droogte, aan de andere kant hebben de clans veel gemeen en voelen de leden zich onderdeel van een groter verband van clans.

Somalië is jarenlang speelbal geweest in de handen van de grootmachten. De strategische ligging bij de Rode Zee zal daaraan niet vreemd geweest zijn. Hans Alles laat zien hoe het land eerst volgepompt werd met wapens, dan weer door het Westen, dan weer door het Oostblok. Na het einde van de koude oorlog werd het land 'vergeten' en dictator Barre niet meer gesteund. De buitenlandse machten hielden hem tot dan toe de hand boven het hoofd omdat hij hun belangen goed behartigde. Barre speelde verdeel en heers met de diverse clans door het stammenchauvinisme te bevorderen. Toen hij de macht verloor, na een lange oorlog, sprongen plaatselijke machthebbertjes in het machtsgat dat hij achterliet. De enorme wapenvoorraden kwamen hen goed van pas.

Nu is de VN dus bezig met een interventie die door de VS begonnen is. Hans Alles laat zien dat het positieve imago van de interventie (Restore Hope) onterecht is. Onder het mom van deze mooie term worden het Westers staatsmodel en het Westerse economische stelsel hernieuwd opgedrongen. Hij laat zien dat dit hernieuwde VN-kolonialisme nu al plaatsvindt in onder andere Irak, Angola, El Salvador, De Westelijke Sahara, Cambodja, Bosnië en Kroatië. De VN functioneert nu in de praktijk als een overkoepelende kolonialistische politie-agent. De grote Westerse mogendheden gebruiken op deze manier de VN, die ze vrijwel volledig beheersen, om hun koloniale praktijken opnieuw vorm te geven.

De misdaden van de oorlogsheren van de verschillende bendes in Somalië worden daarbij gebruikt als rechtvaardiging van het Westerse ingrijpen. Dat blijkt eens te meer nu VN-militairen onlangs zelf aan het moorden zijn geslagen.

Toch heb ik ook op dit boekje wel enige kritiek. Hans Alles redeneert wat mij betreft toch te vaak vanuit de 'gevestigde denkkaders'. Hij gaat er ook van uit dat een sterk centraal gezag veel beter zou zijn dan de benden die het land nu teisteren. Een citaat: "Lange-termijnoplossingen mogen niet het karakter hebben van een nieuwe vorm van kolonialisme, bijvoorbeeld door een langdurig VN-mandaat op te leggen dat de lokale leiders buitensluit."

Ik zou zelf liever eens een verhaal lezen over Somalië waarin niet de leiders maar de gewone mensen centraal staan. Mensen die vroeger net zo door de regering onderdrukt werden als nu door de benden. Hoe kijken die mensen aan tegen regeringen? Uit de ontelbare rapporten van Amnesty is gebleken dat mensen van regeringen niet veel méér goeds te verwachten hebben dan van de minder erkende en gevestigde bendes. Hans Alles denkt in zijn boekje wat mij betreft ook teveel mee met de autoriteiten in Nederland, althans zo komt het op mij over. Wat zouden hulporganisaties moeten doen, en wat de Nederlandse staat, om daar te kunnen helpen zijn de vragen die hij in sommige passages lijkt te willen beantwoorden. Is een interventie beter dan geen interventie? Vanuit radicaal-links perspectief kom je uiteindelijk in moeilijkheden met dit soort vragen. Als je kiest voor een interventie hoe ga je dan bijvoorbeeld om met dienstweigeraars uit de interventiemacht? Nee, in plaats van wel of niet troepen sturen zeg ik: opheffen dat Nederlandse leger. Betere vragen zijn volgens mij: hoe bereik je dat de Nederlandse staat en het Nederlandse bedrijfsleven niet langer profiteren van dit soort ellende? Hoe steunen we basisbewegingen die er daar vast ook wel zijn?

Afgezien van dit soort kritiekpuntjes is het toch een nuttig boek. Het lezen van boekjes als "Welzijnsimperialisme" bespaart mij het moeizame doorworstelen van hele jaargangen Volkskrant.

Welzijnsimperialisme, Nieuwe orde in Somalië, Hans Alles. Uitgeverij: Ravijn, ƒ 10,00.

Terug