De Peueraar 37, september 1993
Auteur: Petra Schultz en Eric Krebbers
Sociaal-democratie in crisis
De sociaal-democratie. Een stroming binnen het socialisme die een eeuw geleden een gematigder weg insloeg en ging proberen de samenleving via de parlementaire weg te veranderen. Daarbij accepteerde men de kapitalistische economische ordening. De sociaal-democraten behaalden successen en stelden zich tegelijkertijd op als felle voorvechters van de gevestigde orde. Feministen, anti-militaristen, krakers, anti-apartheidsactivisten en radicale vakbondsleden hebben dat door de jaren heen aan den lijve ondervonden.
Waarom dan toch een artikel over de PvdA in dit blad? De partij heeft, net als radicaal-links, geen antwoord op de economische hervormingen die al een tijdje aan de gang zijn. In de regering zien de sociaal-democraten geen andere mogelijkheden dan het netjes uitvoeren van door rechts geëiste bezuinigingen, zoals die op de WAO. De achterban voelt zich massaal door de partij in de steek gelaten, nu allerlei bevochten verworvenheden weer afgebroken worden, en stapt uit de PvdA. Betekend dat het einde van de sociaal-democratie? Vanuit de partij zelf is er ook veel kritiek, en zijn er veel mensen die wat anders willen, mensen die nadenken over nieuwe vormen van sociaal-democratie. Daarbij verschillen mensen aan de basis van de PvdA nogal eens van mening met de top. Aangezien radicaal-links op dit moment ook niet bol staat van de nieuwe ideeën en strategieën die kunnen leiden tot het socialisme leek het ons geen slecht idee om eens een kijkje te nemen achter de schermen van de PvdA. Wat valt er voor ons te leren uit de crisis van die partij? We zullen ingaan op recente initiatieven van mensen in de partijtop, zoals Felix Rottenberg, om de sociaal-democratie uit het dal te halen. Initiatieven zoals het Team '94 die ook aan de PvdA-Leiden niet geruisloos voorbij zijn gegaan. We hebben in dit artikel delen van een gesprek met het Leidse PvdA-raadslid Nasi Demirbas verwerkt. Hij stelt zich bij de volgende verkiezingen niet opnieuw verkiesbaar, en geeft openhartig kritiek op de huidige pogingen van de partij een nieuwe koers te varen. Desondanks zal hij de partij niet verlaten. Een reportage, met als centrale vraag: heeft de sociaal-democratie nog kans van slagen in deze tijd van Europese Eenwording?
Rottenberg's realisme
Partijvoorzitter Rottenberg: "De problemen binnen de PvdA worden veroorzaakt door het naïeve en optimistische verkiezingsprogramma van '89. De partij heeft te lang in de oppositie gezeten, maar is nu ze regeringsverantwoordelijkheid heeft een stuk reëler geworden. Alleen de achterban is nog niet zo ver." De problemen met de achterban denkt hij op te lossen door de verantwoordelijkheid voor het niet nakomen van de verkiezingsbeloften af te schuiven: "Er is te veel fraude, te veel misbruik, er zijn teveel illegalen."
Naci Demirbas: "Dit wordt ingegeven door de komende verkiezingen. Er wordt geconstateerd dat de partij haar traditionele aanhang in de oude wijken aan het verliezen is. Deze probeert men terug te krijgen door de propaganda van extreem-rechts op een andere manier over te nemen. Dat is een grote fout. Je vraagt je af of je nog kan uitgaan van de goede bedoelingen van Rottenberg en van de ideeën die hij binnen de PvdA belichaamt. Politieke partijen houden rekening met de grootste groep stemmers. Weinig Turken en Marokkanen zijn genaturaliseerd. Daarom zijn er weinig die landelijk en provinciaal stemrecht hebben verkregen. Ze kunnen geen eigen kandidaat stellen of op een dergelijke manier druk uitoefenen. Wat Bolkestein zegt is cultuurracisme. Dat moet een keer gezegd worden. Niemand zegt dat, ook GroenLinks niet. Racisme heeft vele gezichten. Niet alleen "Alle buitenlanders eruit!" roepen is racisme. Dat roepen is het stomste wat je als racist kan doen. Een hele cultuur wordt zwart gemaakt, zonder dat mensen er iets van weten. Mensen kijken niet naar de geschiedenis, waarom vrouwen bepaalde kleren dragen of 5 meter achter hun man aan lopen, of waarom er vrouwenbesnijdenis is. Dat laatste gebeurt trouwens niet in Nederland. De verschillen tussen culturen worden misbruikt, in deze boot stappen ook vooraanstaande sociaal-democraten in. Dat kan ik ze niet vergeven. De PvdA heeft zich als een onnozel kind mee laten voeren door de discussie die Bolkestein begon. Dat de partij zoekt naar een nieuwe identiteit kan, mag dit niet betekenen. Als je het sociologisch bekijkt houdt het zoeken naar een nieuwe collectieve identiteit in, dat je kijkt hoe anderen zijn, waarbij je die anderen duidelijk en negatief omschrijft. Aan de hand daarvan kan je dan je vervolgens jezelf - positief - omschrijven. De PvdA heeft hier niet goed over nagedacht. Je moet goed naar Bolkestein luisteren. Als hij zegt dat hij voor integratie is, zal niemand hem tegenspreken. Je moet even langer naar hem luisteren naar hóe die integratie plaats moet vinden. Ik ben geen moslim, maar de vijandigheid die er nu tegenover moslims is kan ik niet verdragen. Er is een campagne in het Westen tegen de islam. Eerst werd Saddam bewapend tegen Khomeiny, nu kan dat niet meer. De Sovjet-Unie is niet langer het grote gevaar. De politiek draait zich nu van de Sovjet-Unie af, terwijl mensen af en toe iets liefdadigs organiseren. Daar walg ik van. Ondertussen blijft de politiek zoeken naar een gemeenschappelijke vijand. Nu is de islam dat. Mensen op straat worden hierdoor beïnvloed. Nederlanders hebben het gevoel dat er steeds meer niet-Nederlanders komen."
In de Partijgenoot, het Leidse PvdA-blad, schreef PvdA-raadslid Bordewijk: "De PvdA heeft van 1989 op 1990 gigantisch verloren en dat komt echt niet omdat van het ene op het andere jaar de partijcultuur zoveel minder aantrekkelijk is geworden. Het probleem is eenvoudig, dat de PvdA nu zij in de regering zit een heel ander beleid voert dan men zou mogen verwachten op grond van de partij in de oppositie." Rottenberg zegt daarentegen dat de partij gered is met een nieuwe cultuur. Deze komt in het kort op het volgende neer: de partij moet in gewoon Nederlands gaan praten, de vergaderzalen verlaten en open discussie-avonden in het land organiseren. De politiek moet dichter bij de mensen gebracht worden door extraverte politici. Volgens Rottenberg moet de huidige partijkliek verdwijnen om plaats te maken voor de nieuwe partijcultuur.
Demirbas: "Ik ben het ermee eens dat de huidige kliek moet verdwijnen. Maar aan dit idee wordt nu weinig inhoud gegeven. Het blijven slogans. De komende verkiezingen worden door de antiekstukken van de partij voorbereid, zoals Marcel van Dam. Het lost ook niets op om alleen mensen te vervangen. Je moet het niet spelen op de persoon. Van nieuwe, op dit gebied onervaren mensen, kun je niet verwachten dat zij alles kunnen. Er moet gelet worden op inhoudelijkheid, bij je ideeën moet je mensen zoeken die die uit kunnen voeren."
Inhoudelijke veranderingen met een zachte "g"
Op zich prima dat politici gewoon Nederlands gaan praten en discussie-avonden in het land organiseren. Maar hoe ze ermee omgaan is minder. In Leiden hadden we ook zo'n open discussie-avond, dat was in Minerva toen Ritzen van Onderwijs in de belangstelling stond. Iedereen uit de zaal die iets te zeggen had mocht dat in rap tempo achter elkaar doen. De PvdA-ers bekeken dan wel waar ze op in gingen, van enige discussie was geen sprake. Dit alles brengt geen inhoudelijke veranderingen met zich mee. Met het oog op de verkiezingen worden er allerlei oplossingen aangedragen. Een daarvan is Team '94, een groep mensen die de partij dichter bij de mensen moet brengen. Ook Leiden heeft een Team '94. Wat bijvoorbeeld betekent dat er bestuursleden gezocht worden die "echte Leidenaars" zijn want "de fractievoorzitter praat notabene met een zachte "g"! Dit Team is een plannetje van Rottenberg om door middel van wat oppervlakkige veranderingen mensen de indruk te geven dat er wat verandert binnen de PvdA. In Leiden pakte dit niet zo goed uit omdat het bestuur geen vertrouwen had in het Team. Het Leidsch Dagblad kopte "Scheuring binnen de PvdA". Waarna de rijen zich weer sloten en bestuur en Team een persbericht sturen "dat ze in dialoog zijn".
Demirbas: "Team '94 draait om het verlies van de PvdA. Een aantal suggesties zijn technisch gezien wel goed. Bij ideeën als dat politici meer over de markt moeten lopen, of niet met een zachte "g" moeten praten krijg ik pijn in mijn geweten. Er zijn politiek ideologische antwoorden nodig om het vertrouwen van mensen in de partij terug te winnen. Je moet dingen eerst algemeen definiëren, dan plaatselijk en het verband daartussen. Zonder dat is de rest een illusie. Mensen leven in pijn over de WAO, hoe de PvdA zich opstelde tijdens de Golfcrisis, tijdens de illegalendiscussie en het minderhedendebat. Dát is belangrijk. Ter Veld is weg en Wallage voert op een handigere manier maatregelen door die in essentie hetzelfde zijn. Dat maakt indruk op de mensen die straks gaan stemmen. Niet of de PvdA-wethouders zich leuk aankleden en hun haar veranderen."
Naast Team '94 zijn er ook andere PvdA-ers aan het denken over de verkiezingen, zij komen met het plan om één kieslijst te vormen met Groen Links. Dit wordt ingegeven door ideeën als "GroenLinks is toch niet zoveel linkser meer dan de PvdA" en "Zo krijgt deze lijst een duidelijk progressief gezicht, en wordt minder met de landelijke PvdA geassocieerd dan een exclusieve PvdA-lijst." De zich links noemende partijen in Leiden hopen dan de grootste fractie in Leiden te vormen. Laurier van GroenLinks stelde vast dat dit was ingegeven door electorale overwegingen en betwijfelde of de fracties inhoudelijk naar elkaar toe zijn gegroeid.
Demirbas: "Ik ben wel voor een goede samenwerking met D66 en GroenLinks. Het is belangrijk om grote bewegingen te creëren, en het CDA eens in de oppositie te krijgen. Maar daarmee los je de problematiek ín de PvdA niet op. Ik ben tegen de motieven die nu een rol spelen om met GroenLinks een kieslijst te vormen. Er is altijd verzet geweest tegen samenwerking, maar als het slecht gaat met de PvdA kan het opeens wel. Dat is niet zuiver. De kiezer is niet dom, die kan daar wel doorheen prikken."
Tot hier en... weer verder
Veel mensen die binnen de PvdA actief zijn hebben kritiek op de partij. Ze zeggen dat het zo eigenlijk niet kan. Een aantal Leidse PvdA-ers en Jonge Socialisten schreven Ter Veld een brief dat als ze enig sociaal gevoel had, ze haar bezuinigingsplannen in moest trekken en wijzigen. Ondanks de kritiek zegt zelden iemand "tot hier en niet verder", uiteindelijk stopt bijna niemand met een bestuursfunctie er ook werkelijk mee. Het Leidse PvdA-raadslid Paul Borderwijk geeft daarvoor als reden dat ze de partij niet willen laten afpakken door Kok en consorten.
Demirbas: "Ik blijf wel binnen de PvdA actief, om te schrijven en zo een bijdrage te blijven leveren aan de participatie van migranten. Welk alternatief is er binnen het politieke landschap? Ik zie het niet. Iedereen in de partij wordt belast door wat Kok, Kosto en Rottenberg doen. Het werkt zo binnen een partij dat iedereen aangesproken wordt op wat de top doet. Dat verandert niet meer zo snel. Ik kan er met veel pijn mee leven. Ik stop met het gemeenteraadswerk omdat 8 jaar gemeenteraadswerk lang genoeg is. Al die dingen die je steeds maar ziet terugkomen. Het systeem werkt niet goed. De scheiding tussen de politiek en de ambtenaren is niet duidelijk. Het verschil in verantwoordelijkheden is niet goed verdeeld. In Leiden is de politiek dorps, achterlijk. Ik bedoel daarmee dat het kortzichtig is, de samenhang tussen dingen wordt niet duidelijk gezien. Uren wordt er door de politici gepraat over kleine zaken, als de kleur van de klinkers in de een of andere straat. Ze doen of er niets belangrijkers is. Terwijl dit toch onder de verantwoordelijkheid van de ambtenaren zou moeten vallen. In het begin had ik andere verwachtingen. Ik dacht dat je als gemeenteraadslid meer kon veranderen. Dat kan niet, zeker niet in je eentje, niet in mijn positie. Die is niet te vergelijken met de positie van een autochtoon. Je wordt altijd als een ander, een vreemde gezien. Als een voorstel door een Nederlander wordt gedaan wordt daar anders op gereageerd dan als ik een voorstel doe. Je moet alles steeds maar weer uitleggen, en anderen overtuigen van wat je vindt. Dat lukt natuurlijk niet altijd. Sommige mensen zijn het sowieso niet met je eens. Anderen in theorie wel maar als het over een concreet plan gaat willen ze het toch niet realiseren. Ik denk dat het Nederlandse politieke systeem nog niet rijp is voor de participatie van minderheden. Op papier zegt men "bla, bla bla, integratie is belangrijk". Maar door het socialisatieproces dat mensen meemaken is de werkelijkheid anders. Nederland heeft de kiesrechtkwestie slim gespeeld. Het stemrecht voor de plaatselijke verkiezingen is geregeld, maar dat is slechts een zoethoudertje. Het betekent niets als mensen verder niet mogen stemmen. Over de gemeentelijke participatie zal ook verder nagedacht moeten worden. Dit concept is niet werkelijk ingevuld. Ook de zelforganisaties van migranten hebben dit niet verder uitgewerkt. Ze hebben wel de wens landelijk te stemmen, maar dat wordt plaatselijk niet van inhoud en strategie voorzien. Er is te weinig kader om daar theoretisch en abstract over na te denken. Ik wil over deze zaak een boek schrijven. Alleen stemrecht geven en verder niets doen is net als geld geven aan hongerende kinderen. Je koopt er je geweten mee af, verder niet. Hoewel de intensie goed is helpt het niet zo veel."
De PR van de bezuinigingen
De PvdA zou beter eens echt voor mensen op kunnen komen, in plaats van stuk voor stuk allerlei bevolkingsgroepen die toch al weinig geld hebben als klaplopers af te schilderen en zo nieuwe bezuinigingen te 'rechtvaardigen'. Terwijl de werkelijke reden van de bezuinigingen de economische herstructurering is, zoals die tot uiting komt in de Europese eenwording. Er wordt gedaan alsof WAO-ers, mensen geen betaald werk hebben, studenten en illegalen ons land naar de afgrond helpen. Ook de mensen met een betaalde baan zijn niet veilig voor de economische herstructurering waar de PvdA aan meewerkt. Er komen steeds meer 'flexibele banen', banen zoals uitzendwerk waar de eerder bevochten rechten 'automatisch' niet meer gelden. Een Tweede Kamerlid van de partij vindt dat er ook maar eens gekeken moet worden naar de hoogte van het minimumloon. Dat heet "het minimumloon individualiseren", met andere woorden niet meer uitgaan van het kostwinnersbeginsel. Op het moment dat eraan te verdienen valt begint de PvdA over de man-vrouwverhoudingen. Over de dubbele belasting van vrouwen wordt met geen woord gerept. Dit alles schijnt belangrijk te zijn voor het vergroten van de werkgelegenheid. De partij kiest voor "werk boven inkomen". Men verklaart steeds opnieuw het "aan het werk helpen" van werkelozen belangrijker dan het opkomen voor een redelijk inkomen voor iedereen. Op deze manier is de sociaal-democratie de personeelschef van het kapitaal geworden, gewapend met sollicitatie- en arbeidsplicht. Terwijl er niet eens genoeg werk is voor iedereen, schijn je vreselijk lui te zijn als je geen betaald werk hebt. Over de gevolgen van al die milieu-vervuilende arbeid wordt niet gesproken. Of over al het onbetaalde vrijwilligerswerk dat veelal door vrouwen gedaan wordt. Ook de Leidse Jonge Socialisten doen mee de idylle rondom de arbeidsdwang. Ze hebben handtekeningen ingezameld voor het uitbreiden van het JWG (Jeugd Werk Garantie plan). Ze denken dat het JWG op dit moment onvoldoende arbeidsplaatsen creëert om alle werkeloze jongeren aan het werk te krijgen en pleiten voor banen voor jongeren in het bedrijfsleven.
Demirbas: "Wat er nu met de PvdA gebeurt is het gevolg van een langdurig proces. Dat heeft ook te maken met internationale ontwikkelingen. De wereldorde is veranderd, de Sovjet-Unie is uit elkaar gevallen, waardoor er een migratiegolf van mensen is die naar het Westen willen. Elders in de wereld zijn er veel regionale conflicten, er was de Golfoorlog. De ontwikkelingen in Duitsland zorgen ervoor dat mensen hier ook meer met het vreemdelingenvraagstuk bezig zijn. Men zegt wel dat wat in Duitsland gebeurt hier niet kan gebeuren. Terwijl hier ook vreemdelingenhaat is, 30 tot 40% van de migranten wordt hier buiten het arbeidsproces gehouden. Dat is ook geweld, in Duitsland is het aantal werkelozen onder migranten nauwelijks hoger dan onder de autochtone Duitsers. Er is sprake van een groeiend aantal niet-productieve mensen. Volgens velen kan de verzorgingsstaat deze lasten niet meer dragen. Door al deze ontwikkelingen is het Westen de laatste 3, 4 jaar steeds meer onder druk komen te staan. Dat een Franse sociaal-democratische topman zelfmoord pleegt is niet zo maar. Ook de Nederlandse politieke partijen worden door al deze ontwikkelingen, bewust of minder bewust, beïnvloed. De PvdA zoekt naar een nieuwe identiteit. De sociale vernieuwing is het startsein geweest van het terugtrekken van de verzorgingsstaat. Het is zo naïef om te denken dat je de levensstandaard van mensen verhoogt door ze hun eigen straat schoon te laten houden. In feite is de sociale vernieuwing een manier om mensen zo in hun denken te beïnvloeden dat ze de verantwoordelijkheid van de staat niet meer verwachten. De PvdA zou het lef moeten hebben om te zeggen wat sociale vernieuwing werkelijk inhoudt. Het houdt niet in dat gemeenten werkelijk meer verantwoordelijkheden krijgen. Ze krijgen geen werkelijke verantwoordelijkheden, en geen geld om de verantwoordelijkheden die ze krijgen uit te voeren."
Nieuwe cellen, meer politie
De gemeenten krijgen wel politieversterking, en er komen ook meer cellen. Wat dan ook socialisme mag zijn, dit is het niet.
Demirbas: "Een socialistische regeringspartij is ook nu nog mogelijk. Het ligt eraan welke keuzes je maakt. Als je ervoor kiest op te komen voor de minder bedeelden kan het nog steeds. De Europese Eenwording had nobele doelstellingen toen het bedacht werd. Toen was het de bedoeling om daardoor onafhankelijk te worden van de Verenigde Staten. Als je kijkt wat de Europese Eenwording nu betekent, dan zie je veel meer nadelen dan voordelen. En de voordelen die er zijn, zijn niet van groot belang. Of goederen door het verminderen van de belasting tussen landen goedkoper worden is maar de vraag. Het kapitalisme werkt niet zo dat prijzen omlaag gaan als ze omlaag kunnen, omdat bedrijven winst willen maken. De mensen die nu makkelijker de grens over komen, hadden daarmee in het verleden ook niet zoveel moeite. Daarentegen zal Europa voor de mensen buiten Europa steeds meer een fort worden. Al zullen deze mensen hierheen blijven komen zolang er regionale conflicten zijn. Gewone mensen hier in Europa worden er ook niet beter van, door de harmonisatie van de sociale voorzieningen gaan zij erop achteruit. Terwijl er meer werkloosheid zal komen omdat bedrijven makkelijker naar landen kunnen die voor hun goedkoper zijn. Een socialistische partij zou deze ontwikkelingen moeten keren. Als het zo door gaat is Europa straks een supermacht. Dat is in socialistisch opzicht niet wenselijk. Supermachten zijn niet sociaal."
Bronnen: