De Peueraar 37, september 1993
Auteur: Eric Krebbers
De Leidse kranten stonden er bol van. Het Leidsch Dagblad presteerde het zelfs om drie achtereenvolgende dagen een hoofdartikel over het circus te plaatsen. Foto's met door de stad lopende rijen olifanten schreeuwden je toe. Leiden moest opgezweept worden om tussen 22 en 25 juli het "American Circus" te gaan bezoeken. Het circus van de Amerikaanse familie Togni maakt een tournee door Nederland van 26 juni tot 3 oktober.
Met name de olifanten trekken nogal wat bekijks. Zo kopte het Leidsch Dagblad op 21 juli "Politie-escorte voor olifanten van circus". Een speciale trein bracht de vijftien olifanten die cipierdompteur Flavio Togni gevangen houdt naar het NS-complex aan de Haagweg. Vandaar werden ze gedwongen om naar de Groenoordhallen te lopen. Heel wat mensen kwamen zich vergapen aan deze droeve processie.
Helaas gaan zowat alle toeschouwers voorbij aan het feit dat dieren net als mensen een persoonlijkheid hebben en gevoelens kennen als angst, pijn en vreugde. Het dier heeft net als de mens recht om in zijn of haar waarde gelaten te worden. Slechts door het zien van deze dieren als gevoelloze dingen is het mogelijk te genieten van dit soort slavenkaravanen.
Verzet
In Leiden is er tegen deze wantoestanden voorzover ik weet niet geprotesteerd. Op 27 juli in Den Haag en op 10 augustus in Rotterdam was er echter bij het circus wel verzet. Het Anti-Diergebruik-Komitee (ADK) was met zo'n dertig mensen met spandoeken aanwezig. Die deelden vrijkaartjes uit voor een groot "dierenleedspektakel". Het ADK vindt het gebruik van dieren in circussen ontoelaatbaar, omdat deze dieren onnatuurlijke kunstjes moeten doen die hen zijn aangeleerd middels wrede methoden. Daarnaast zijn deze dieren hun hele leven op reis. Bij verre reizen worden de dieren blootgesteld aan extreme klimaatveranderingen. Ze leven in te kleine hokken die niet kunnen voldoen aan hun behoeften. Olifanten worden 23 uur per dag in die hokken opgesloten en zijn vaak ook nog geketend hetgeen enorme wonden en littekens aan hun poten veroorzaakt. Het "American Circus" heeft behalve olifanten ook tijgers, paarden, koeien, varkens, beren, jaguars, jachtluipaarden, bavianen, geiten, een neushoorn en een wasbeertje in de show. Als extra attractie worden al deze dieren in gevangenschap tentoongesteld in een zogenaamde "dierentuin".
Olifantshaken
Hoe worden dieren in circussen behandeld? Om de dieren zover te krijgen dat ze doen wat de cipiers willen wordt systematisch de wil van de dieren gebroken, onder andere door het onthouden van voedsel en water. Zij vertonen daardoor verschijnselen van onder andere stress. Ze verliezen het contact met de realiteit. Ze laten emoties als angst zien en stereotiep gedrag zoals steeds weer hetzelfde rondje lopen, haren uittrekken, overdreven krabben, heen en weer schommelen. Dit gedrag is verwant aan extreem zenuwachtig gedrag bij mensen die ook lange tijd opgesloten hebben gezeten in monotone ruimten, en die niet hebben kunnen genieten van normale sociale contacten met soortgenoten. Dieren die in vrijheid een winterslaap zouden houden, zoals de beren, worden gedwongen het hele jaar wakker te blijven. Trainingsmethoden zijn vaak wreed: er wordt gebruik gemaakt van zwepen, scheppen, pijpen, elektroshocks en stokken met ijzeren punten. Deze half kromme scherpe metalen haken, olifantshaken genoemd, worden gebruikt om de olifanten een bepaalde richting op te laten gaan of een bepaalde houding in te laten nemen. Hierbij wordt deze haak voornamelijk gebruikt op de slurf en poten (kniegewricht). Het is een wijdverbreid misverstand dat olifanten een dikke onkwetsbare huid hebben. De haak wordt juist op de gevoelige plekken gebruikt. Het is trouwens tekenend dat de ster van het circus, Flavio Togni, in de vele interviews die hij de afgelopen tijd heeft gegeven met geen woord heeft gerept over deze haken. Dat ze wel degelijk gebruikt worden blijkt uit de foto die een van de mensen van het ADK gemaakt heeft. De cipier hield de haak even net niet voldoende verborgen in zijn hand.
Over het "breken" van dieren
De 'dresseur' Osterberg (die 21 jaar lang voor vele circussen dieren heeft 'getraind') zegt over het 'breken' van dieren het volgende: "Met weerhaken die zich diep in de huid boren worden olifanten gedresseerd. Met kettingen en katrollen worden ze gewelddadig gedwongen te zitten. De gemoedelijke zoogdieren worden met mokers in de knieholten geslagen zodat ze gaan liggen. Elektroshocks voor africhting zijn de normaalste zaak van de wereld. Elektriciteit uit twaalf zaklampbatterijen maakt ieder dier gewillig." Olifanten die gedwongen worden op hun kop te staan, lopen vaak snel een hernia op.
Circussen halen trouwens nog steeds dieren uit het wild waarbij in sommige circussen de nagels en tanden van de tijgers uitgetrokken worden. Het komt ook voor dat "gebruikte dieren" doorverkocht worden aan laboratoria of "wildranches" alwaar ze worden neergeschoten door plezierjagers. Van deze laatste feiten is niet bekend of het "American Circus" er ook aan mee doet.
De zweep als symbool
De zweep van de dompteur staat symbool voor heersen van de mens over de dieren en de natuur. Het circus is voor kinderen een opvoeding in deze traditie. Het dier wordt neergezet als dom en wild terwijl de dompteur wordt voorgespiegeld als een (vaak mannelijke) held die het hoofd koel houdt en de zaak controleert. Leidsch Dagblad journalist Hans Koenekoop schrijft op 23 juli in zijn verslag zonder enige morele verontwaardiging over een avondje circus: "De olifanten ruiken de piste, de zweep van hun meester Flavio Togni roept." Een andere observatie van de journalist, ditmaal over de tijgers: "Hun verzorgster prikt af en toe een stok tussen de spijlen. 'Shankar, go home', schreeuwt ze. Alsof het beest ver van huis is." Door de diervijandige hersenspoeling, die wij allemaal ontvangen hebben, lijkt hij daadwerkelijk niet te kunnen beseffen dat die tijger - hij spreekt even later zelf van een Bengaalse tijger - niet in die kooi hoort maar heel ver weg in het oerwoud (voorzover dat er nog is natuurlijk). Even verderop zegt hij: "Het is opvallend hoe goed de grijze kolossen gehoorzamen".
Romantische productieschema's
Het romantische beeld dat veel mensen nog steeds van het circus hebben wordt zorgvuldig gecultiveerd. In werkelijkheid zijn circussen strak georganiseerde op winst gerichte bedrijven. Journalist Wim Koevoet op 22 juli in het Leidsch Dagblad: "Achter de schermen van het "American Circus" gaat het om productieprocessen, schema's, logistiek en efficiency". Geld verdienen over de ruggen van de in slavernij gedompelde dieren.
Gelukkig zijn steeds meer mensen in staat zich in andere diersoorten in te leven. In Scandinavië en in meer dan 90 gemeenten in Engeland (waaronder Londen) zijn circussen met "wilde dieren" verboden. Een eerste kleine stap in de richting van de bevrijding van alle dieren. Er zijn nog steeds honderden circussen in West Europa, waarvan twaalf Nederlandse. In ons land gaan helaas nog steeds een paar miljoen mensen per jaar naar het circus. De Dierenbescherming heeft al in 1989 de Nederlandse gemeenten geadviseerd circussen met in het wild levende dieren geen vergunning meer te verlenen voor het opzetten van hun tenten. De gemeente Leiden heeft daar dus geen gehoor aan gegeven.
Met dank aan de persmap van het ADK.