De Peueraar 38, oktober 1993
Auteur: Eric Krebbers
Binnenkort bestaat Voco De Lachende Lazuli drie jaar. De voedselcoöperatie is gevestigd in politiek informatiecentrum De Invalshoek, en verkoopt biologische en puur plantaardige producten tegen iets meer dan de inkoopprijs. Het driejarig bestaan is voor de medewerkers aanleiding voor een terugblik. Wat is er die drie jaar allemaal gebeurd? Werkt het idee van een voedselcollectief? Is het werk van de afgelopen drie jaar zinvol geweest en daaraan vastgekoppeld natuurlijk de vraag: gaan we ermee door?
In Peueraar nummer 5 schreef de Voco een beginselverklaring. We willen dit stuk beginnen met het in herinnering roepen van de toenmalige doelstellingen: "(1) We willen door middel van informatieverstrekking en discussies het bewustzijn van de machtsverdeling in de voedselwereld verhogen. 'Verhoging van bewustzijn' is niet het doel op zich, maar een vereiste om de strijd überhaupt te kunnen aanbinden met de machtsstructuren die menen het recht te hebben ons leven te bepalen. Ieder van ons is dan ook naast de Voco bezig met politieke strijd op allerlei andere terreinen, maar wél tegen dezelfde machten. Onze gezamenlijke politieke strijd is gericht op autonomie, dat wil zeggen we strijden om de macht over ons eigen leven terug te veroveren. Het gaat ons er dan niet om op den duur (toekomstfantasie, toegegeven...) de voedselproductiemiddelen te veroveren, maar om ze te doen verdwijnen en te vervangen door andere zelfgekozen productiewijzen. De huidige productiewijzen zijn immers een uitvloeisel van het machtsdenken over de mens en de rest van de natuur, waarbij alle leven tot object gemaakt wordt, geschikt voor uitbuiting. Denk maar aan legbatterijen en zwoegende vrouwen op plantages.
(2) Het andere doel is alternatieven voor de huidige productiewijzen te stimuleren, en wellicht zelfs helpen ontwikkelen. Met onze Voco willen wij dan ook juist ons voedsel betrekken van producenten die nu al trachten minder ten koste van mens en natuur voedsel te produceren. Wij proberen (hoe beperkt ook) een voorbeeld te zijn van hoe het ook kan. De Voco is voor ons een levend experiment, waarin wij steeds blijven leren en ons voedselpatroon blijven aanpassen aan onze vernieuwde inzichten. Al doende leert men." Tot zover het citaat.
Even een half jaartje meedraaien...
Wat is hier nu allemaal van terecht gekomen? Er is in drie jaar tijd voor 45 duizend gulden aan meer verantwoord voedsel verkocht. Daarmee is tevens de collectieve groothandel De Nieuwe Band gesteund. En zijn we deel geweest van het nog steeds groeiende netwerk van Voco' door het hele land.
Toen de Voco oktober 1990 begon waren we met 8 mensen. In de daaropvolgende twee jaar kozen velen het hazenpad en kwamen er mondjesmaat mensen bij met als gevolg dat de Voco nu al ruim een jaar meestal door twee mensen gerund wordt. Van veel van de mooie ideeën van gezamenlijkheid (coöperatie), van gezamenlijke strijd, is niets terecht gekomen; veel van de toenmalige Voco-oprichters zijn vaak op minder verheffende wijze simpelweg uit het politieke leven verdwenen. Het is maar de vraag of de doelstelling 'verhogen van het bewustzijn over de machtsverdeling in de voedselwereld' toentertijd werkelijk door iedereen zo serieus opgevat is. Bewustzijn verhogen en strijden tegen machthebbers doe je niet even een half jaartje om vervolgens weer eens wat anders te gaan doen. De vaak getoonde vrijblijvendheid van de medewerkers is wat ons overblijvers betreft funest geweest voor het ook maar doen van een poging in de richting van de doelstellingen. Veel meer dan het draaiende houden van het winkelgedeelte is nooit haalbaar gebleken. Plannen zat, maar de uitvoering liet door een gebrek aan menskracht en enthousiasme telkenmale op zich wachten.
Ondanks al deze demotiverende gebeurtenissen hebben we besloten om toch door te gaan. Hieronder willen we uitleggen hoe en waarom.
Discussies aanzwengelen en informatie geven
Behoudens de eerste maanden, toen de Voco echt leek te leven, zijn er nooit erg veel discussies gevoerd. Mensen hadden geen zin in vergaderen of kwamen niet opdagen bij vergaderingen. Ook naar buiten toe hebben we nooit veel discussies aangezwengeld. We hebben geen discussies gevoerd over het beleid van de EG, over de zin en onzin van bewust consumeren als machtsmiddel tegen vernietigende productiewijzen van voedsel, over individuele verantwoordelijkheid of over collectiviteit als noodzakelijke basis voor strijd.
We hebben naar aanleiding van deze malaise besloten als Voco nauw te gaan samenwerken met de redactie sociale ecologie binnen De Peueraar. Een van ons zit in deze redactie. Op deze manier hopen we meer informatie naar buiten te kunnen brengen en meer discussies te kunnen starten.
Verder willen we geen aparte Voco informatiestand meer, een plan dat na zo'n drie jaar op de plank gelegen te hebben nu maar eens de prullenmand ingegooid is. Er is een beter idee: we gaan actief op zoek naar brochures, folders en boeken over ecologische onderwerpen en zullen die aanbieden aan het archief van De Invalshoek. Zo hopen we de aandacht voor de sociale ecologie te vergroten.
Collectiviteit en kapitalistische relaties
Van een Voedselcollectief is dus nauwelijks sprake geweest de afgelopen drie jaar. Wél maken naar schatting zo'n twintig politiek actieve mensen, mensen die vaak in het politiek informatiecentrum komen, regelmatig gebruik van de Voco. Het gaat dan naast Invalshoekers om mensen van De Peueraar, boekhandel Manifest, vrouwengroep Loeder, het Kraakspreekuur, enzovoorts. In die zin wordt de Voco wel collectief gebruikt. Veel kopers zeiden het erg jammer te vinden als de Voco zou ophouden te bestaan. Men hecht blijkbaar veel waarde aan de Voco. Er heerst natuurlijk een heel andere sfeer dan in een winkel. De caissière van een supermarkt moet altijd gelijkmatig, neutraal en vriendelijk zijn - in onze ogen on-menselijk - omdat de verkoop niet onder menselijke emoties mag lijden. Het kapitalisme rekent met behulp van de walgelijk gestandaardiseerde glimlachen van het supermarktpersoneel af met een deel van het menselijke in ons leven. Bij ons is het gelukt de door het geld bepaalde klant/bediende relatie te doorbreken. Iedereen helpt zichzelf en rekent zelf af. De Voco is van iedereen. Voorzover wij kunnen nagaan wordt er nooit iets gestolen. De hele week door doen mensen inkopen, terwijl wij er het laatste jaar alleen nog 2 uurtjes op woensdagmiddag waren. Kwa vertrouwen is de Voco een bijzonder geslaagd experiment. Op dit moment weten alle mensen die De Invalshoek regelmatig bezoeken hoe "het werkt" en we hebben dan ook besloten niet meer als een soort winkelpersoneel aanwezig te zijn. We zorgen nog steeds voor de bestelling maar beschouwen de Voco voortaan van iedereen die er gebruik van maakt. We hebben dan niet méér mensen nodig, en houden zelf meer tijd over om ons op de discussie- en informatiekant te storten. De kopers spreken we toch wel; we maken immers naast ons Voco-werk deel uit van dezelfde politieke groepen als zij.
Op deze manier vormen we toch een alternatief voor de gevestigde orde. Tegelijk betekent dit dat we ambities in de richting van publiciteit naar méér mensen opgegeven hebben. De weinige publiciteit die we de afgelopen jaren hebben gemaakt heeft niet veel opgeleverd. Een handjevol mensen heeft ons weten te vinden, voornamelijk via een folder die we bij het MIC-punt hebben liggen. We hebben besloten verder te blijven draaien als min of meer 'interne' groep voor alle gebruikers van het informatiecentrum (De Invalshoek is tegenwoordig elke middag met uitzondering van de dinsdag en zondag van 2 tot 5 bereikbaar). Natuurlijk blijft in principe iedereen welkom.
We zien liever meer Voco's ontstaan dan dat we zelf nu zo nodig zelf moeten groeien. Groei betekent dat we meer met bewust consumeren bezig zouden moeten zijn en daar kiezen we nu niet voor.
Bijdragen aan acties
Iedereen betaalt in de Voco bovenop de inkoopprijs iets extra (een paar procent). Dat geld gebruiken wij om acties te steunen. We steunen mensen die verwikkeld zijn in alle mogelijke terreinen van maatschappelijke strijd. Wij zien de strijd tegen racisme en tegen seksisme verbonden met die tegen natuurvernietiging en specicisme (dierenonderdrukking). Zo ging er de afgelopen jaren onder andere geld naar de tijdschriften Konfrontatie en De Peueraar, een vijftal vrouwenacties, vier acties rond het thema vluchtelingen, een verkeersactie, de anti-McDonald's-karavaan en de Yorkshire Hunt-saboteurs, een vijftal anti-imperialistische acties, een flikkergroep, een studentenactie en een kraakkroeg. Het ging telkens om een bedrag van rond de vijftig gulden. In de toekomst willen we meer geld gaan geven aan groepen die strijden tegen de vernietiging van de natuur, of die de natuurvernietiging en dierenonderdrukking meenemen in hun strijd op andere terreinen. Het is wat ons betreft te vaak voorgekomen dat we geld gaven, bijeengebracht door mensen die bewust ecologisch consumeren, aan mensen die de (sociale) ecologie op zijn zachtst gezegd geen warm hart toedragen, mensen die überhaupt niet verder kijken dan hun eigen (deel)strijd. Het is ons de afgelopen jaren gebleken dat er toch nog erg veel van dit soort mensen zijn, zeker ook binnen radicaal-links in Leiden.
Idealen
Een discussie die wel regelmatig terugkwam bij de Voco was: welke producten verkoop je? Er waren steeds twee posities in die discussie. Sommigen wilden dat de Voco alleen honderd procent biologisch en veganistisch en verder ecologisch verantwoorde producten zou verkopen. Zodat je bij ons tenminste niet steeds 'op je hoede hoeft te zijn voor troep.' Anderen stelden daarentegen dat mensen dan allerlei minder verantwoorde producten gewoon elders kopen, en wijzelf ook. Wat heeft zo'n ideale Voco voor zin als we zelf niet naar die idealen leven? Er is nooit een definitieve keuze gemaakt in deze discussie.
Wel zijn vanaf het allereerste begin alle producten veganistisch geweest, dat wil zeggen puur plantaardig. Over de regel dat alle producten steeds 100% biologisch moeten zijn, dat wil zeggen gegroeid zonder gif, liepen de meningen uiteen. Biologisch-dynamische (BD) producten hebben we vrijwel volledig geweerd. Banken willen tegenwoordig alleen nog maar investeren in BD-boerderijen en nauwelijks in biologische (het voert te ver om hier nu verder op in te gaan). Boeren zijn gedwongen BD te produceren, terwijl ze niet achter de nogal dieronvriendelijke en rechtse ideeën ervan staan. Wij kiezen ervoor de biologische boeren te steunen, en daarmee ook hun diervriendelijkere methoden.
Er is ook steeds geprobeerd producten te verkopen in zo weinig mogelijk verpakkingsmateriaal. Het idee om geen producten te betrekken uit "foute" landen, zoals bijvoorbeeld Israël en Turkije, liep echter behoorlijk spaak. Alle landen, alle staten, schenden mensenrechten en onderdrukken hun burgers ter meerdere glorie van een, nu vrijwel overal kapitalistische, elite. Een poging om na te gaan of de producten dan tenminste afkomstig zijn van kleinschalige coöperatief bleek in veel gevallen vrijwel onmogelijk. Zeker als het om producten uit het buitenland gaat. Een reden temeer om te proberen producten van dicht bij huis te gebruiken, naast de negatieve milieu-effecten van het transport. Productinformatie is veelal zeer moeilijk te achterhalen, niet in de laatste plaats natuurlijk vanwege de uitwisselbaarheid van allerlei producten. Het is onder andere de nieuwe biotechnologie die dat mogelijk gemaakt heeft. Zo kan een bedrijf voor de ene partij margarine zonnebloemolie uit Frankrijk als basis gebruiken, en voor de andere palmolie uit Thailand. Allemaal naar gelang de prijzen op de markt. Grondstoffen zijn via deze nieuwe technologie immers gemakkelijk om te vormen.
Gezondheidsfreaks
We hebben besloten om te blijven streven naar een ecologisch zo verantwoord mogelijk aanbod. We verkopen producten die zowat iedereen onmisbaar acht en dan zo verantwoord mogelijk. Feit blijft dat vrijwel geen van alle producten in de Voco volledig aan onze idealen voldoet. We ontkomen er niet aan ook producten te verkopen die van buiten de regio komen, in plastic verpakt zitten, of waarvoor de werkelijke producenten (de natuur en de arbeiders) niet rechtvaardig behandeld zijn. Het is een illusie te denken dat het in een samenleving als de onze, die ecologisch gezien op sterven na dood is, mogelijk is om volledig te leven naar onze idealen. Zo is ook de afkeer te begrijpen die uit onze beginselverklaring sprak met betrekking tot mensen die slechts biologisch eten voor hun eigen gezondheid, de zogenaamde gezondheidfreaks: "Het gaat ons om politieke gezondheid, want hoe kunnen wij gezond leven als niet iedereen gezond leeft?"
We hebben de laatste jaren ook gemerkt dat er een aantal mensen is dat een aanzienlijk deel van de dag besteedt aan het heen en weer fietsen tussen de diverse natuurvoedingswinkels die de stad rijk is, om "dat-en-dat-product dat ecologisch nog beter is" te scoren. Tijd die wat ons betreft beter besteed kan worden aan het gezamenlijk ontwikkelen van verzet.
Alleen voor wat betreft het puur plantaardig zijn van onze producten doen we geen concessies. Over waarom we daarvoor gekozen hebben zijn we nog niet uit gediscussieerd. Wellicht is dierenleed concreter voorstelbaar en zijn dierlijke grondstoffen makkelijker te achterhalen dan bespoten spullen.
Het geld
De Voco is niet opgericht om zoveel mogelijk te groeien of om winst te maken. We hebben daardoor in het begin wellicht niet genoeg stilgestaan bij het belang van het houden van geld in de eigen kringen. De bewust consumerende koperster is via de Voco goedkoper uit. De Voco zelf houdt er ook wat geld aan over. Radicaal-linkse structuren en individuen zijn over het algemeen niet rijk, en dit geldaspect is dan ook voor ons meer vooraan komen te staan. We zijn er grote voorstanders van ons eigen geld weer door te sluizen naar onze eigen politieke initiatieven.
Aan de andere kant zou het natuurlijk logischer zijn als niet de mensen die ecologisch verantwoorder consumeren óók nog eens het geld opbrachten voor onze structuren. Veeleer zouden we er naar willen streven dat mensen die níet bewust (of bewust niet) ecologisch consumeren dat doen. Laat hen het geld dat ze over houden gebruiken om de structuren en acties te ondersteunen. Laat de mensen dokken die goedkoop uit willen zijn ten koste van mens, dier, milieu, ten koste van de toekomst. De Voco staat een bepaald percentage af voor de strijd. We zouden een vergelijkbaar percentage (laten we het eco-tax noemen) kunnen opeisen van Albert Heyn. Revolutionaire belasting: een leuk ideetje voor een sterke sociaal ecologische beweging in de toekomst. Aan zo'n beweging wil de Voco graag meewerken. We blijven dan ook doorgaan met de verkoop en het stimuleren van discussies en verspreiden van informatie.
Tot ziens in de Voco