De Peueraar 39, november 1993
Auteur: Gerrit de Wit en Eric Krebbers
In Wageningen is een maatschappijkritische mannengroep tegen seksisme en mannendominantie. MANIAK heet de groep en dat staat voor MANnen In AKtie. Wat wil MANIAK, wat doet het en wat is de visie achter hun organisatie.
Twee jaar geleden is MANIAK voortgekomen uit een discussie die 5 mannen voerden bij het vak "Vrouw en Wetenschap" van de vakgroep Vrouwenstudies aan de Landbouwuniversiteit in Wageningen. De 5 volgden met 4 andere mannen als enige mannengroep dit vak, naast 4 vrouwengroepen. De discussie ging over wat zij als mannen konden doen aan emancipatie. Hun mening was dat het bestrijden van mannendominantie niet alleen een zaak van vrouwen was. Mannen hebben daar een even grote rol in te vervullen. Jos van MANIAK: "Wij vonden en vinden dat mannen zich eerst bewust moeten worden van hun rol in het instandhouden van de scheve machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen. Vanuit dit idee zijn wij met MANIAK begonnen."
Activiteiten
Sinds de oprichting heeft MANIAK iedere woensdag een bijeenkomst. In die bijeenkomsten worden thema's besproken die vaak te maken hebben met de kritiek die de mannen van MANIAK vanuit hun omgeving krijgen met betrekking tot hun man-zijn. Voorbeelden van die thema's zijn normen en waarden, opvoeding, intimiteit onder mannen, seksualiteit, politieke anti-patriarchale strijd en hun relatie tot vrouwenstrijd. MANIAK stortte zich bij de oprichting als eerste op het schrijven van een manifest waarin zij hun visies en uitgangspunten probeerden te formuleren. Hierop aansluitend hebben ze een jaar geleden een discussie-avond georganiseerd waarbij dit manifest gepresenteerd werd. De discussie ging over het thema: "Maken mannen zich wel zorgen om de scheve machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen?" en "Is de verzorgende man de oplossing?" Jos: "Op de discussie-avond waren er ongeveer 20 links-intellectuele-witte mannen."
Na die avond heeft MANIAK een aantal aanwezige mannen benaderd met de vraag of ze ook in MANIAK wilden. Er kwam een grote toeloop die uitmondde in 5 nieuwe leden.
In mei van dit jaar heeft MANIAK een tweede discussie-avond georganiseerd die over seksueel geweld ging. Centraal punt vormde het idee dat seksueel geweld heel subtiele vormen aan kan nemen die veel dichter bij je eigen ervaringen staan dan je denkt. Hierbij waren er zowel mannen als vrouwen aanwezig. Op de avond hielden mannen van MANIAK eerst een inleiding. Deze werd onderbroken door een toneelstukje over de 'femi-macho'. Jos: "Deze term slaat op de mannen die zich naar de feministische vrouwen toe sociaal correct gedragen, maar dit enkel en alleen doen om aardig gevonden te worden. Een femi-macho kan in die hoedanigheid ook zo'n houding aannemen om te proberen een (feministische) vrouw te versieren. Als je je met anti-seksistische strijd bezig houdt, zul je met het begrip femi-macho te maken krijgen, of je nu wilt of niet. Zowel mannen als vrouwen kunnen je die rol toeschuiven. Ik loop daar bij mezelf ook steeds tegenaan, en hier moet ik geregeld bij stil staan en ook mee om kunnen gaan."
Na het toneelstukje konden de aanwezigen zelf kiezen of ze over seksueel geweld wilden praten in een mannen-, vrouwen-, of gemengde groep. Na de discussies in die groepjes kwam het onderwerp even centraal terug. Hierbij ging het met name om de vraag of de aanwezigen het zinvol vonden om over dit onderwerp gemengd te praten. Jos: "Ondanks dat de aanwezige vrouwen al vaker met dit onderwerp te maken hadden gehad en vaker erover nagedacht hadden, vonden de meeste vrouwen het toch nuttig om ook met mannen over seksisme te praten. Het viel wel bij deze discussie op dat mannen zich toch meer op de vlakte hielden."
MANIAK had ook een planning gemaakt in de thema's die ze wilden behandelen binnen hun eigen groep en in discussie-avonden. Het eerste thema was dus seksueel geweld. Hierna wilde MANIAK nog de thema's arbeidsverhoudingen, homoseksualiteit, mannensocialisatie en de geschiedenis van de mannenbeweging bediscussiëren. Bij deze onderwerpen wilden ze steeds een koppeling leggen tussen de persoonlijke ervaringen en de (feministische) theorieën. Hierbij probeerden ze te schipperen tussen een mannenpraatgroep en een mannenactiegroep.
MANIAK heeft een keer concrete actie ondernomen, samen met een vrouwengroep in Wageningen, tegen de seksistische Fa-posters. Dit was een reclame waarbij water over twee vrouwenborsten druppelde. Op de reclame stond de tekst: "goedkoper kan het niet". Jos: "Over deze reclames hebben we toen onze eigen postertjes geplakt met als aanvullende tekst: "seksistischer ook niet"."
Vanuit mannen beredeneerd is het voor te stellen dat de man zich meer richt op het bekladden, vernielen van reclames waarin de man een macho-rol krijgt toegeschoven. Op deze manier proberen de bedrijven de man namelijk aan te spreken op zijn socialisatie, enkel en alleen om hun product zo goed mogelijk te verkopen. MANIAK had hier niet bewust over nagedacht. Jos: "Wij ergerden ons aan die reclame en in de kroeg kwamen we een aantal vrouwen tegen die zich ook aan die reclame ergerden. Toen hebben we samen actie ondernomen. Hiernaast is het dus zo dat er een link is tussen mensafbeeldingen in reclames en de heersende man-vrouwverhoudingen. Alleen denk ik wel dat vrouwen meer dan mannen door die reclames worden benadeeld, omdat vrouwen in die afbeeldingen directer op hun (naakte) lichaam aangesproken worden."
Gevaren van anti-patriarchale strijd door mannen
Jos heeft in het kader van zijn studie aan de universiteit geschreven over, en een onderzoek gedaan naar, kritische mannenpraktijken. Uit zijn onderzoek kwam naar voren dat er vele (groepen) mannen waren die wilden strijden als mannen tegen vrouwenonderdrukking. Hierbij werden vaak de eigen ervaringen vergeten, waardoor zo'n groep al snel de motivatie kon verliezen. Op die manier kan je ook veel wantrouwen vanuit de vrouwenbeweging tegenkomen, omdat je je eigen aandeel in het patriarchaat buiten beschouwing laat.
Aan de andere kant zijn er mannenpraatgroepen geweest die zich teveel in de eigen rol verloren. De man werd daarin als slachtoffer neergezet, die zelf ook onderdrukt en in een bepaalde rol gedrukt werd. Jos: "Op zich klopt dit wel, maar de mannenkant van het verhaal staat in geen verhouding tot hoe vrouwen met mannendominantie te maken krijgen. Vanuit mijn onderzoek waren dit de twee grootste gevaren die je als mannengroep tegen kan komen."
Als mannen zich met mannendominantie bezighouden, kunnen ze niet om hun eigen ervaringen heen, want mannendominantie als systeem wordt door alle individuele mannen gereproduceerd. En als mannen iets met zichzelf willen doen, zullen ze ook iets met het patriarchale systeem moeten doen, omdat ze anders altijd tegen de muren van het systeem aan zullen lopen. Jos: "MANIAK was zich bewust van dit gevaar. We hebben dan ook heel duidelijk gepoogd hier een middenweg in te kiezen door bij elk thema apart aandacht te besteden aan persoonlijke ervaringen enerzijds en feministische theorievorming anderzijds. In mijn ogen een redelijk geslaagde poging."
Mannen uit actie?
Na mei dit jaar is MANIAK een beetje op z'n gat komen te liggen. Een aantal mannen haakte om diverse redenen af. Hierbij speelde ook de hierboven beschreven gevaren mee. Een aantal mannen van MANIAK zagen volgens Jos meer in het mannenpraatgroepidee, waarbij meer over de eigen ervaringen en socialisatie gepraat zou worden. Andere mannen van MANIAK wilden juist meer naast vrouwen strijden tegen, en discussiëren over, het patriarchale systeem. Dit leverde inhoudelijke verschillen op, die volgens Jos niet onoverkomelijk waren, mede gezien de poging om een middenweg te vinden.
Jos: "Ik ben zelf sinds kort gestopt met MANIAK, omdat ik van plan ben om een kritische mannenstudiegroep aan de universiteit op te zetten. Hier heb ik veel tijd voor nodig. Hiernaast gaat veel van mijn tijd naar het Imperialisme Kollektief (IK), waarbinnen ik ook een kritische mannenpraktijk probeer vorm te geven."
Het IK is in 1972 begonnen als een overkoepelend collectief voor allerlei solidariteitscomité's. Door de jaren heen is het IK sterk veranderd. In het begin ging het om de vraag "hoe kun je solidair zijn met de mensen en revolutionaire bewegingen in de Derde Wereld?" Sinds de jaren tachtig heeft het IK als actieterrein de landbouwuniversiteit, waarbij de nadruk ligt op het aandeel van de Westerse wereld in de ellende van de Derde Wereld.
In 1987-1988 heeft het IK ervoor weten te zorgen dat het vak "marxistische politieke economie" opgenomen werd in het vakkenpakket van de universiteit. Andere grote thema's waren kortgeleden biotechnologie en kritische beroepspraktijk. Over dit soort issues organiseert het IK thema-middagen waarbij ook 'deskundige' sprekers aanwezig zijn. Jos: "Hiernaast gaan we ook marxistisch-feministische scholing aanbieden. Dit is een ontwikkeling van de laatste tijd waar ik me ook sterk voor heb gemaakt. Ik zie het als een voorbeeld waarbij mannen binnen traditionele linkse organisaties actief aan anti-seksisme kunnen werken. Zo organiseerden we in mei van dit jaar twee discussiemiddagen over boeren/boerinnenbewegingen in Nicaragua en kwamen geslachtsverhoudingen in de landbouw expliciet aan de orde."
Betekenis van de mannenbeweging en perspectieven
De mannenbeweging heeft volgens Jos wel goede dingen opgeleverd, hoe klein die beweging ook was. De mannenbeweging had toch een soort aanvullende rol.
Een voorbeeld van een bijdrage door mannen aan de strijd tegen het patriarchaat is het boek "Tussen verleiden en verkrachten" van Joop Beelen. Een confronterend boek wat gaat over verschillende vormen van seksueel geweld waarbij het gedrag van mannen zelf duidelijk ter discussie komt te staan. Hieruit blijkt ook dat kennis over mannen en inzicht in hun ervaringen kan bijdragen aan een actief anti-seksisme.
Jos: "Historisch gezien kunnen we wel spreken van een mannenbeweging. Zeker vanaf de jaren '70 tot eind jaren '80 hebben bepaalde mannen zich met het onderwerp mannendominantie bezig gehouden. Ik pleit er nu niet zozeer meer voor om de mannenbeweging nieuw leven in te blazen. Polariserend gezegd is de hele maatschappij namelijk al een mannenbeweging. Ik denk dat je juist als man binnen bestaande machtsstructuren moet proberen om het patriarchaat te veranderen. Hiernaast zul je in de huidige kritische organisaties moeten proberen om het patriarchaat aan de kaak te stellen, en juist ook het patriarchaat binnen die organisaties zelf."
Jos stelt verder dat mannen waar dan ook bij elkaar moeten gaan zitten om mannendominantie en mannensocialisatie kritisch te bediscussiëren. Op deze manier maak je die discussie meer legitiem, meer aanvaardbaar. Jos: "Strijd tegen mannendominantie moet een tof onderwerp worden!"