De Peueraar 40, december 1993
Auteur: Eric Krebbers en Ellen de Waard
Eco-terrorisme of revolutionair ecologisch verzet? Een opbloeiende radicale milieubeweging of een ééndagsvlieg? Op donderdag 3 november werd autominnend Nederland tot het uiterste getergd. Maar liefst negentig heilige koeien werden in Leiden en Voorschoten buiten werking gesteld. Het Earth Liberation Front (ELF) sloeg hard toe. De schade bedroeg naar schatting 75 tot 100 duizend gulden. Hieronder de persverklaring van deze nieuwe ster aan het Nederlandse actiefirmament. Wat deed het ELF nog meer in Nederland en hoe is de beweging in Engeland ontstaan? En wat valt er te zeggen over de actiedoelen?
De persverklaring
"In de nacht van 3 op 4 november hebben wij, bij automobielbedrijf Kamsteeg aan de Leidseweg in Voorschoten en aan het einde van de Langebrug (nabij de Steenschuur), in het centrum van Leiden, tientallen auto's onklaar gemaakt. We hebben de banden van de auto's lekgeprikt en de sloten dichtgekit, opdat de bolides enige tijd niet gebruikt kunnen worden om ons milieu te vernietigen.
Het Earth Liberation Front (ELF) pakt in heel West-Europa tijdens de Earth Night (van 30 oktober tot 5 november) op radicale wijze milieuvernietigende objecten, personen, instanties en bedrijven aan. Zo ook in Leiden. Wij doen dit op radicale wijze omdat wij op een directe manier kapot willen maken wat ons kapot maakt. Wij zijn het zat om vanaf de zijlijn toe te zien hoe bedrijven en personen ons milieu naar de klote helpen. Wij kiezen ook voor deze weg omdat de overheid het nalaat om met echte maatregelen te komen. De overheid verwijst hierbij altijd naar het spel van vraag en aanbod; dat zij dit spel niet al te veel kan belemmeren omdat dat de Nederlandse concurrentiepositie teveel zou verslechteren. Ons milieu zal hiermee niet gered worden. Voor dit jaar bezuinigt de overheid 0,8 miljard op het openbaar vervoer. Aan de andere kant wordt door de overheid de komende vijf jaar 588 miljoen extra gegeven voor de autowegen. En dit boven op de miljarden die al vrij gemaakt worden om met autowegen de natuur te bestraten.
Ook is het autobezit weer sterk toegenomen: van 6,3 miljoen auto's vorig jaar tot 6,5 miljoen auto's op dit moment. Dit verrottingsproces moet gestopt worden. Hiertoe hebben wij gekozen voor het automobielbedrijf Kamsteeg. Op deze manier pakken wij (een onderdeel van) de productiekant van auto's aan. De helft van de door de auto veroorzaakte vervuiling komt vrij tijdens het productieproces. Die productiekant, die met manipulerende reclames de auto aan de mens aansmeert zonder zich om ons milieu te bekommeren.
Wij zijn ook van mening dat de individuele autobezitter verantwoordelijk is voor de keus om ons milieu te vernietigen. Om hen op die verantwoordelijkheid aan te spreken, en het hen enige tijd onmogelijk te maken ons milieu te vernietigen, hebben wij ook auto's van particulieren onder handen genomen.
Zolang de overheid en de bevolking zelf de verantwoordelijkheid niet nemen om de vernietiging te stoppen, gaan wij door met de acties. Alle auto's de wereld uit, om te beginnen uit de Leidse binnenstad. Grijp zelf in, saboteer, maak kapot. Doe mee en ga zelf ook de straat op. Strijdbare groeten en tot ziens, het Earth Liberation Front (ELF)" Tot zover de persverklaring.
Eerdere ELF-actie in Nederland?
Was het ELF al eerder actief in Nederland? Mogelijk wel, want in de nacht van 27 op 28 september sloeg het "milieubevrijdingsteam" toe. Van zo'n 50 auto's werden in totaal ruim 100 banden lek gestoken. De auto's stonden onverkocht op het spoorwegemplacement in Amersfoort. Dit team schreef onder andere:
"Omdat het milieu zichzelf niet kan verdedigen is het Milieubevrijdingsteam in actie gekomen. Het is lang genoeg bekend dat het autoverkeer met minstens de helft terug moet worden gebracht ten opzichte van de cijfers van 1986, wil het milieu überhaupt nog een kans hebben om zich te herstellen van de vervuiling. Desondanks constateert men (onder andere de overheid) vrij gelaten dat zelfs een verminderde groei van het autoverkeer niet gehaald gaat worden. Volgens de verwachting zou het verkeer met 70% gaan groeien tot 2010. De overheid wou proberen deze groei te beperken tot 30 à 35%. Uit een RIVM rapport van begin dit jaar is al gebleken dat deze beperking niet gehaald gaat worden. Er is dan ook geen enkele rechtvaardiging om nog auto's op de markt te brengen."
Verder acties tijdens de Earth Night
Er werd ook door andere groepen gehoor gegeven aan de oproep van het ELF om actie te voeren tijdens de eerste internationale Earth Night. De groep Anti-Schiphol Totale Milieu Actie (ASTMA) zegt in de nacht van 31 oktober op 1 november de kerosine aanvoer van de luchthaven gesaboteerd te hebben. Schiphol ontkent dat. ASTMA keert zich tegen de uitbreiding van Schiphol. Het Dierenbevrijdingsfront (DBF) heeft in dezelfde nacht op de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug hoogzits voor jagers onschadelijk gemaakt. Twee nachten later heeft Amnesty for Animals (AA) het gebouw van de Wetenschappelijke Raad van de Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen in Amsterdam ontoegankelijk gemaakt en besmeurd met leuzen omdat deze instelling dierproeven stimuleert. Berichten uit andere landen hebben we nog niet ontvangen.
Herkomst van het ELF
Het ELF is in Engeland sinds ongeveer een jaar actief. De leden zijn afkomstig uit Earth First! (EF), het Animal Liberation Front (ALF) en de arbeidersstrijd. De laatsten wilden hun strijd verbreden naar het milieu. Actievoerder Faradawn van ELF zegt: "Wij zijn niet alleen met het milieu bezig. Velen van ons hebben meerdere interesses. Veel mensen met lagere inkomens ondervinden een hoop shit als gevolg van het beleid van de regering. Overigens is het vaak zo dat mensen uit de "working class" veel directer en enthousiaster reageren op de ideeën van ELF dan een of andere "middle class greeny". Dat komt omdat zij veel meer te verliezen hebben. Wanneer er ergens een weg in de nabijheid van een leefgemeenschap door een natuurgebied wordt gepland, zullen arme mensen daar meer de nadelen van ondervinden dan rijke mensen. De rijken kunnen ver weg op vakantie als ze dat willen, mensen met lage inkomens zijn juist op dat bos vlak bij de stad aangewezen." Veel ELF-leden zijn dan ook, volgens Faradawn, afkomstig uit de lagere inkomensklassen. Verder vind je er ook krakers, anarchisten en anti-polltax-activisten.
In ELF zitten zoals gezegd ook mensen die voorheen actief waren in de dierenbevrijding. Zij zien het niet langer zitten dieren in vrijheid te stellen in een wereld van beton. Ook zijn er mensen van Earth First! (EF) actief. EF is een uit Amerika overgewaaide actiebeweging. Zij verwierf bekendheid met directe vreedzame acties zoals blokkades en bezettingen. Leden van deze beweging vonden de acties niet ver genoeg gaan en richtten ELF op. Naast ELF bleef men ook actief binnen de meer gevestigde legale actiegroepen. Men heeft het vertrouwen in de overheid en de huidige vorm van democratie verloren. Vandaar 5 november tot de einddatum van de Earth Night gekozen is. Op die dag wordt jaarlijks met openbare vuren herdacht dat ene Guy Fawkes heel vroeger het Engelse parlement in de hens gezet heeft. De brand erin is een oud actiemiddel...
Een revolutionaire beweging
Het Engelse ELF ziet zich als een revolutionaire beweging die vecht voor het voortbestaan van onze planeet. Het ELF wil een totale verandering van het systeem, niet alleen ten bate van het welzijn van dieren en bomen, maar ook voor mensen op het sociale vlak. Het is voor een gedecentraliseerde beweging van activisme vanuit de basis. Heel anders dan zo'n centralistische kolos als Greenpeace. Het Engelse ELF noemt zichzelf geweldloos omdat ze geen levende wezens verwondt. Zij doet niet zozeer aan symbolische acties maar wil de vernietiging van de aarde daadwerkelijk stoppen. De acties moeten voor zich spreken en men verstuurd dan ook vaak geen persberichten. Ook vanwege het gevaar van arrestatie. De mensen wier bezittingen aangepakt worden weten wel dat men het op hen gemunt heeft. Wel hebben "de vrienden van het ELF" een eigen nieuwsbrief met de mooie naam "Partizan - voice of the ecological resistance". Daarin staan ook lijsten met adressen van foute bedrijven. Het ELF doet aan wat zij zelf noemt "monkey-wrenching": het saboteren van bulldozers en andere machines die gebruikt worden voor de aanleg van bijvoorbeeld wegen of industrieterreinen waarbij de natuur wordt vernield. Faradawn: "We willen de bastards een boodschap geven: zorg dat je alles opruimt of anders ruimen wij jou op." De multinationals moeten gestopt worden. Het ELF wil hiermee de openlijke, vreedzame acties niet vervangen, maar juist kracht bijzetten en ondersteunen. Faradawn: "we zeggen: mensen kijk om je heen, zie wat er gebeurt en realiseer je dat er meerdere actievormen zijn."
Acties van ELF
De acties van ELF in Engeland sluiten vaak aan bij brede legale kampagnes. Tijdens de "anti-hardhoutweek" brandde een winkel die hardhout verkocht uit. Niet alleen vanwege het hardhout, maar ook om de Braziliaanse arbeidersstrijd voor betere arbeidsomstandigheden te ondersteunen. Faradawn: "Economische sabotage is bevrijding." Ook stichtte ELF brand in een Tesco-supermarkt. Er bleef niets van over. Deze supermarktketen had een nieuw filiaal gepland op een kinderspeelveldje in Bristol. De buurt hield het veldje 75 dagen bezet. Faradawn: "Tijdens de ontruiming van het terrein zag je hoe oude dametjes zich met handtasjes tegen de politie verweerden, het leek wel zo'n oude comedy film. Dat verzet ontstond vanuit de buurt."
Twyford Down
Ook ondersteunde ELF de mensen die streden voor het behoud van Twyford Down in Zuid Engeland, een eeuwenoud stuk natuurgebied dat dreigde te worden opgeofferd aan een weg. De strijd in Twyford Down heeft anderhalf jaar geduurd en heeft het aanleggen van nieuwe wegen in de Engelse media tot een hot item gemaakt. De Engelse regering heeft gigantisch dure plannen voor de aanleg van nieuwe wegen. Beroepsprocedures tegen de aanleg van nieuwe wegen worden beperkt. Het bouwterrein in Twyford Down is het toneel geweest van bezettingen, blokkades en demonstraties. In de zomermaanden zijn er alleen al 50 acties gevoerd. Het terrein werd steeds opnieuw door de actievoerders veroverd op de politie en de bewakingsdiensten. Die sloegen weer hard terug. Er zijn heel wat gewonden gevallen. Mensen uit alle lagen van de bevolking deden mee. 's Nachts was dan het ELF actief. Op 23 mei werden tien bulldozers en andere machines beschadigd, werd er suiker in de benzinetanks gedaan, zijn kabels doorgesneden en lagen her en der onderdelen. Schade: 700 duizend gulden. Ook werden de kantoren van wegenbouwer TARMAC en de bewakingsdienst van het terrein GROUP 4 vernield. Tevens werden vier landrovers van dat laatste bedrijf vernield. (Ook omdat het gespecialiseerd is in geprivatiseerde gevangenissen en het begeleiden van illegalen naar luchthavens vanwaar zij gedeporteerd worden.) Deze strijd is uiteindelijk verloren, maar tijdens de aanleg van de weg wordt er nog steeds gesaboteerd. Er zijn daar drie ELF-groepen van maar liefst zestig mensen actief! Faradawn: "het zijn mensen die voor deze tijd echt niet de moed hadden dit soort dingen te doen."
Verder heeft ELF door het hele land tot nu toe volgens de politie ongeveer voor 2 miljoen Engelse ponden aan schade aangericht. Onder andere werden een drafrenbaan en een aantal Shellstations met een bezoekje vereerd.
Snel groeiende beweging
Inmiddels hebben zich in Engeland al heel wat mensen verenigd in ELF groepen. In de Engelse krant The Guardian claimde een ELF-lid dat er inmiddels in Engeland al 20 ELF-cellen zijn. Het ELF roept iedereen op zelf een ELF-groep op te richten. Faradawn: "We zijn langzaam aan het sterven, we moeten wel." De ideeën van ELF werken aanstekelijk. Onlangs brandden zo lokale amateur-archeologen ergens in de Westlands de graafmachines plat die hun hobby onmogelijk maakten. De overheid reageert furieus. Zeker nu er met enige regelmaat Earth Nights georganiseerd worden. En nu dan zelfs de eerste internationale Earth Night, waarmee het ELF haar ideeën naar het vasteland geëxporteerd heeft.
Reacties en discussies
Terug naar Nederland. Alleen de actie in onze regio haalde de landelijke kranten. RTL 4 kwam langs en sprak van "terroristen"; de Leidse Post van "vandalen." De emoties liepen hoog op, zoals te verwachten bij acties tegen de heilige koe. Het Leidsch Dagblad kopte: "De mensen stonden te huilen bij hun autootje." Ook de Renault 21 Nevada van burgemeester Cees Goekoop werd aangepakt. Zijn auto stond geparkeerd op de Langebrug. Goekoop: "Dit is gewoon terreur."
Er lijken wel enige verschillen te zijn tussen de Engelse ELF-groepen en de Nederlandse actievoerders met dezelfde naam. Het Engelse ELF pakt met name bedrijven aan. De Nederlandse variant pakte in Leiden naast het bedrijf Kamsteeg (228 banden) ook individuele autobezitters (40 banden) aan. De nadruk lijkt ook hier te liggen op het bedrijf. Maar men stelde op wat kleinere schaal ook autobezitters verantwoordelijk. Vanwege deze keuze is er kritiek geuit op het ELF. Het aanpakken van auto's van "working class" mensen zou niet okee zijn. Naast die van Goekoop zijn er ongetwijfeld ook auto's van minder gefortuneerde Leidenaren gesaboteerd. Terecht stellen linkse critici dat de wereld door de elite zo wordt ingericht, dat we in de richting van de auto geduwd worden. Misschien niet zozeer vanwege het geld - auto's zijn niet goedkoop - maar vanwege de tijdsbesparing. Het openbaar vervoer wordt afgebroken, zoals het ELF zelf ook aangeeft. Er wordt door sommige linkse critici dan ook geredeneerd dat je de "working class" niet mag aanspreken op hun gedrag. Zij zouden geen verantwoordelijkheid dragen, omdat zij niet bij machte zijn maatschappelijke keuzes te maken. Ironisch genoeg sluit Telegraafdochter het Leidsch Dagblad zich bij deze redeneertrant aan door te stellen dat de automobilisten geen keus rest na deze actie: ze móeten nieuwe banden kopen. De verantwoordelijkheid voor de vernietiging van de natuur wordt daarmee bij het ELF gelegd, want door hun actie "komen er weer nieuwe banden in het milieu terecht." De automobilisten zijn immers niet in staat hun gedrag aan te passen aan de ecologische realiteit. De ELFjes, net zo maatschappelijk bepaald, moeten dan weer komen prikken.
Individuele verantwoordelijkheid
Maar goed, om terug te komen op die druk op de burger in de richting van de auto: heeft het in die situatie zin de auto van de "kleine man of vrouw" aan te pakken? En werkt dat niet contra-productief? Jaagt het ELF op deze manier niet de automobilisten - en dat is een niet onaanzienlijk deel van de bevolking tegen zich in het harnas?
Ja, waarschijnlijk wel. Maar een flink deel van de automobilisten heeft er al bewust voor gekozen zich niet in te zetten voor het milieu. 69% van de automobilisten in Nederland erkent "dat zij schade toebrengen aan het milieu", en "persoonlijk bijdragen aan het broeikaseffect door gebruik te maken van de auto." (Leidsch Dagblad, 3 november) Men is wel degelijk bewust bezig de natuur van alle mensen nu en in de toekomst "naar de klote te helpen" (ELF). De "gewone mensen" dragen wel degelijk óók verantwoordelijkheid. Terecht is de "working class" voor deze ELF-groep niet boven elke kritiek verheven. Het idee boven de natuur te staan, en te kunnen rondtuffen zonder dat dat gevolgen heeft, is diep geworteld in iedereen en zal zeker niet vanzelf verdwijnen als de autoproducerende bedrijven weg zijn.
Het is trouwens een bekend verschijnsel dat veel automobilisten zich identificeren met hun mobiele lifestyle en (het merk van) de producent van hun auto. De automobilist is zodanig afhankelijk van de autofabrikant dat wij niet verwachten dat veel mensen positiever zouden reageren bij een aanslag op een autofabriek. Bestaat er een vorm van anti-auto-actie waarmee je de automobilist niet tegen je in het harnas jaagt?
Polarisatie
Er wordt met deze actie flink gepolariseerd. De tegenstellingen worden scherper. Wie wil er veranderen en wie niet? Tegenover de critici staan dan ook flink wat mensen die het terecht vinden dat er een daad wordt gesteld tegenover het hersenloze consumptiegedrag. We merkten met name bij mensen die al jaren vergeefs ageren tegen de auto gegniffel: "eigen schuld." Rest de vraag: krijg je met dit soort prik-acties dan wél de auto weg? Of is er op de lange termijn toch meer een brede beweging nodig? We denken dat zo'n brede beweging nodig is en vatten deze actie dan ook op als een wakkerschuddertje. Zo van: dit moet stoppen, tweehonderdduizend auto's per jaar erbij in Nederland, dat kan toch niet? Uit de actie van het ELF spreekt, volgens ons, begrijpelijke woede. "Wij zijn het zat om vanaf de zijlijn toe te zien hoe bedrijven en personen ons milieu naar de klote helpen," aldus het Nederlandse ELF.
Aansluiten bij breed maatschappelijk verzet?
Het Engelse ELF sluit zich, zoals we zagen, graag aan bij breed gedragen verzet. De Nederlandse versie lijkt dat toch geprobeerd te hebben. Ietwat twijfelend, weliswaar, draagt het ELF iets bij aan de discussie over de autovrije binnenstad. Enige politieke partijen vrezen dat de Langebrug een sluiproute wordt als er een autovrije binnenstad komt. Het ELF saboteerde juist daar auto's en schreef in haar nogal beknopte persverklaring: "Alle auto's de wereld uit, om te beginnen uit de Leidse binnenstad." Kort en toch duidelijk.
Er is helaas voor wat betreft de autoluwe binnenstad volstrekt geen sprake van een maatschappelijke beweging, maar veeleer van een conflict tussen twee groepen winkeliers met hetzelfde doel: geld verdienen. De een wil daartoe een wandelgebied voor zijn deur, de ander wil per auto bereikbaar zijn. De Leidse bevolking zwijgt voornamelijk. Ofschoon mensen uit de wijk Pancras en Leidse ouderen zich onlangs uitspraken tegen de autovrije binnenstad. Niet echt een brede beweging om je bij aan te sluiten als ELF. Is er dan wel zicht op een brede maatschappelijke beweging tegen de auto? Of tegen milieuvernietiging in het algemeen? Bewustmaking hoeft niet meer. Veel automobilisten zijn zich bewust van de milieuonvriendelijkheid van hun gedrag, maar kiezen niet voor verandering. Blijft dan alleen nog sabotage over?
Ook een auto op een invalideparkeerplaats werd aangepakt door ELF. Een slechte zet van de actiegroep, vinden wij. Juist invaliden kunnen de auto echt nodig hebben. Dit soort misstappen zal de commerciële pers zeker uitbuiten, ofschoon die altijd wel een stok zal vinden om de hond te slaan. Over gehandicapten gesproken: jaarlijks eist het autoverkeer maar liefst 1500 mensenlevens en raken tienduizenden mensen door verkeersongevallen gehandicapt. De gesaboteerde "bolides" konden hun moorddadige en verminkende werk dankzij het ELF even niet voortzetten.
Het ELF roept op tot verdere acties. De politie treft geen veiligheidsmaatregelen bij de garages in de stad. "De hele stad staat vol auto's," aldus politiewoordvoerder T. Stuifbergen, "als je de garages in de gaten houdt, kunnen actievoerders hun slag slaan bij auto's die overal staan." Al die auto's vertegenwoordigen een beangstigende massale aanval op ons leefmilieu. Tegelijk biedt die massaliteit de actievoerders de mogelijkheid "overal" in te grijpen. Strategisch gezien hopen wij echter dat het ecologisch verzet haar aandacht vooral blijft richten op overheid en bedrijfsleven.