De Peueraar 41, januari 1994

Auteur: Harry Westerink


(boekrecensie)

De schuldenboemerang

"De Schuldenboemerang" is de tiende uitgave in de reeks brochures van uitgeverij Ravijn. De brochure analyseert de negatieve gevolgen die de schuldencrisis in het Zuiden (de zogenaamde Derde Wereld) heeft voor het Noorden, waaronder Nederland. Het gedachtengoed van de brochure is ontleend aan het boek "The Debt Boomerang; How Third World Debt Harms Us All" van Susan George. Hierin beschrijft zij hoe de schuldenlast van het Zuiden als een boemerang terugkeert naar het Noorden. Het boemerang-idee geeft uitstekend weer dat we leven in een sterk onderling samenhangende en afhankelijke wereld, met als motto: één wereld of geen wereld.

Het Zuiden gaat al honderden jaren gebukt onder de heerschappij van het Noorden. Na de Tweede Wereldoorlog werden de landen in het Zuiden formeel onafhankelijk. In ekonomisch opzicht echter bleven die landen (en meer in het bijzonder de armere bevolkingslagen van die landen) de last van het kapitalistische systeem als pakezels torsen. Dat bleek bijvoorbeeld uit de torenhoge schulden van het Zuiden aan banken en overheden in het Noorden. In 1982 werd die schuldenlast in officiële kringen van het Noorden tot schuldenkrisis verklaard. Toen namelijk deelde de Mexicaanse minister van Financiën aan internationale banken mee dat Mexico de renteverplichtingen over zijn buitenlandse schuld niet langer na kon komen. Al snel volgde een reeks Derde Wereld-landen met dezelfde mededeling.

De elites van het Noorden raakten in rep en roer. De mogelijkheid om het Zuiden nog verder uit te zuigen dreigde in het gedrang te komen. En dan is er volgens die elites sprake van een crisis. Een crisis, overigens, die de banken van het Noorden zelf in het leven hebben geroepen. In de zeventiger jaren namelijk stroomde door toedoen van de oliekrisis een enorme hoeveelheid dollars van de oliebaronnen in het Midden-Oosten naar westerse banken. Geld moet rollen, aldus de banken, en ze pompten het dan ook op onverantwoorde wijze in het Zuiden, zonder op de gevolgen te letten. Ze hielden de elites in het Zuiden een worst voor waarin men maar al te graag wilde bijten. Over de aflossing en de rente van de lening deden de banken in het begin niet moeilijk. Later, in de tachtiger jaren, bleek dat de elites van het Zuiden zich in de worst hadden verslikt. De schuldencrisis was een feit. In 1993 is het Zuiden er nog slechter aan toe. Het zakt steeds verder weg in armoede en een vernietigd leefmilieu, want het zit verstrikt in de Strukturele AanpassingsProgramma's (SAP's) van het Internationale Monetaire Fonds (IMF) en de Wereldbank. Deze machtige financiële instellingen lenen alleen op spijkerharde voorwaarden aan het Zuiden geld uit, zoals verhoging van de export en bezuinigingen op overheidssubsidies in de voedingssektor en de gezondheidszorg.

De brochure zet zeven schuldenboemerangen helder op een rijtje. Negatieve gevolgen van de schuldencrisis in het Noorden doen zich voor op het gebied van het milieu, drugs, belastingen en banken, werkgelegenheid, immigratie, oorlog en geweld, en de positie van vrouwen. Deze boemerangen treffen ook Nederland, en dan vooral het Zuiden van het Noorden, dat wil zeggen de armer wordende en gemarginaliseerde bevolkingslagen in ons land. De Nederlandse drugsproblematiek bijvoorbeeld is gerelateerd aan de gevolgen van het schuldenbeleid van het rijke Noorden. Zolang de overheden van schuldenlanden als Peru, Bolivia en Colombia afhankelijk zijn van de export van cocaïne en de bevolking daar geen werk en inkomen in de legale sektor kan vinden, zal de toevoer van coke naar Nederland doorgaan. De drugsboemerang creëert nieuwe verslaafden en nieuwe vormen van ernstige verslaving. Nog wat andere voorbeelden. Belastingen die bedoeld waren voor het oplossen van de schuldencrisis in ontwikkelingslanden, gingen verloren aan indirekte subsidies aan banken. In Nederland betaalden we voor ruim drie miljard gulden mee aan de beoordelingsfouten van met name de ABN/Amro, die een hoop landen in het Zuiden roekeloos in de schulden heeft gestoken en daarbij hoofdzakelijk de elites van het Zuiden heeft gespekt. Migratie naar Nederland is vanaf de jaren tachtig mede veroorzaakt door de schuldenpolitiek van de Wereldbank en het IMF. Deze politiek beweegt mensen ertoe om te ontsnappen aan de toegenomen armoede en werkloosheid in de Derde Wereld. In het geval van vrouwen vliegt de boemerang naar Nederland terug via een toename van drugskoeriers, prostitutie en vrouwenhandel.

De schuldencrisis riep en roept gelukkig ook verzet op. Verzet in het Zuiden (rellen, aanslagen, plunderingen van winkels) én in het Noorden. Vanaf het midden van de jaren tachtig tekenen verschillende Derde Wereld-organisaties protest aan tegen het Nederlandse schuldenbeleid. Vooral de banken (met name de ABN/Amro) zijn het mikpunt. Tot nu toe heeft dat weinig opgeleverd. Het verzet hier spitst zich toe rond schuldkwijtschelding voor de armste schuldenlanden. "De onontkoombare conclusie is dat er veel verdergaande maatregelen moeten worden genomen om uit de crisis te komen", aldus de achterkant van de brochure. Ik denk dat die maatregelen nog ingrijpender zullen moeten zijn dan de auteurs denken. Dat is mijn bezwaar tegen de brochure: aan de ene kant geeft het een goed beeld van de schuldenproblematiek, aan de andere kant wordt er te weinig ingegaan op het verzet. Misschien is dat ook te veel gevraagd voor een brochure. Als je meer wilt weten over de scheve verhouding tussen het Zuiden en het Noorden, dan biedt "De Schuldenboemerang" goede aanknopingspunten. Wie benieuwd is naar suggesties voor mogelijke oplossingen, naar verzetsperspektieven, komt minder aan zijn of haar trekken. En dat is jammer, want bewustwording alleen is onvoldoende. We moeten ook in actie komen.

De schuldenboemerang, Joost Oorthuizen (red.). Uitgeverij: Ravijn, ƒ 17,50.

Terug