De Peueraar 42, februari 1994
Auteur: Ellen de Waard
En elke zondag kip
Voor mensen die op de een of andere manier hun steentje willen bijdragen aan een beter milieu biedt dit boekje talloze aanknopingspunten. Het brengt op een zeer overzichtelijke wijze en zonder al te moeilijke begrippen de milieuproblematiek en de rol van het consumentisme daarin helder naar voren. Hooghe maakt gebruik van aansprekende en licht humoristische voorbeelden om zijn betoog kracht bij te zetten.
Hooghe stelt dat als we de milieuproblemen grondig willen aanpakken er maar één ding opzit, namelijk minder vervuilen en dus minder consumeren. Helaas verwacht hij niet dat die oplossing veel kans maakt zolang het haaks staat op de overheersende ideologie van het consumentisme: het geloof dat we het geluk kunnen bereiken door steeds meer te consumeren. Materiële goederen nemen daarbij zo'n belangrijke plek in dat het gemeenschapsleven, de vrije tijd, het leven van kinderen en ook het leefmilieu daarvoor moeten wijken. "...het spreekt vanzelf dat het dan enkel gaat over die vijftien procent van de wereldbevolking die kan deelnemen aan het consumentisme, die kleine elite die tussen Helsinki en Los Angeles woont. Voor de meerderheid van armen op deze wereld, of ze nu leven in de ontwikkelingslanden of in het rijke Noorden, geldt een ander verhaal."
Hooghe maakt duidelijk dat het consumeren een doel op zich is geworden, en niet langer een middel om een bepaald doel te bereiken. "In veel gevallen is consumeren geen rationele manier meer om behoeften te bevredigen, maar eerder een geloofsdaad: een manier om zin te geven aan het leven, om identiteit, status en zekerheden te verwerven." Daarmee is de keuze om te 'consumeren om het consumeren zelf' een morele keuze die ten koste gaat van de leefwereld van ons allen.
Hooghe behandelt verschillende belangrijke thema's in vogelvlucht. Het boek begint met twee hoofdstukken over consumptiedwang. De titel van het boek verwijst naar de belofte van Hendrik IV van Navarra in 1594 aan de bevolking dat er nooit meer honger geleden hoefde te worden, en als klap op de vuurpijl dat er 'elke zondag kip' gegeten kon worden! Ook nu heerst er in de westerse wereld de mythe dat er nooit meer schaarste zal zijn. Sterker nog, geluk en vrijheid zouden gekocht kunnen worden. Hierna volgen nog hoofdstukken over het verloren gaan van de open ruimte door het vol te bouwen met huizen en wegen. Ook de aantrekkingskracht van de auto als summum van het vrijheidsideaal komt aan de orde.
De laatste hoofdstukken vormen wat mij betreft de sterkste hoofdstukken van het boek. Ze gaan in op de doorslaggevende rol van de media, reclame en economie in het steeds verder opvoeren van het consumentisme. Duidelijk wordt gemaakt dat nieuwe behoeften oneindig gecreëerd (kunnen) worden maar dat de draagkracht van het milieu eindig is. Hooghe pleit daarom voor nieuwe ethische normen en waarden om ons leefmilieu veilig te stellen. Een pleidooi voor een duurzame economie die niet ten koste gaat van onze wereld.
Ik wil hierbij echter benadrukken dat het individuele handelen (het consumentisme) slechts één kant van de medaille vormt. Het bedrijfsleven en de overheid hebben een zeer belangrijke rol in de vernietiging van ons leefmilieu. De dictatuur van de economie en de politici die zich voor het karretje van de geld- en machtsbelangen laten spannen worden in dit boek in het slot verwoord, maar vallen duidelijk buiten het bestek van dit boek. Dat maakt het voor de lezerster, die op zijn/haar verantwoordelijkheid en rol in het geheel gewezen wordt, overzichtelijk. Hooghe wilde met dit boek die mensen aanspreken die vooral naar anderen (met name de overheid en het bedrijfsleven) wijzen als het om milieuvriendelijk gedrag gaat. Maar daarmee laat hij wel de belangrijkste machts- en politieke krachten buiten beschouwing. En daar vinden we toch voor het leeuwendeel de veroorzakers van de vernietiging van ons leefmilieu.
Niettemin vind ik het boek een belangrijke aanzet voor mensen die bereid zijn hun eigen opvattingen en leefstijl ter discussie te stellen.
En elke zondag kip. Het consumentisme en de vernietiging van het leefmilieu, Marc Hooghe. Uitgeverij: Kritak, ƒ 19,90