De Peueraar 44, april 1994
Auteur: Ellen de Waard
Onlangs bezochten de Mexicanen Pedro Hernandez van een Indianenorganisatie en Fernando Anaya van een onafhankelijke democratische mensenrechtenorganisatie Leiden om ons op de hoogte te stellen van hun strijd die sinds 1 januari van dit jaar door de opstand in Chiapas wereldnieuws is. De Nederlandse solidariteitsorganisatie Resistencia Mexicana is de organisator van een tour door Nederland met deze mensen. In samenwerking met politiek informatiecentrum De Invalshoek en América Latina hielden zij op 22 maart een informatie-avond over het verzet in Mexico.
Verzet komt niet uit de lucht vallen
Op 1 januari 1994 brak in het zuiden van Mexico een opstand uit. Inheemse boeren en boerinnen hadden zich aangesloten bij het Nationale Zapatista Bevrijdingsleger (EZLN) en de wapens opgepakt om hun woede over de erbarmelijke levensomstandigheden van de arme bevolking te uiten. Deze omstandigheden spelen zich overal in Mexico af, met name in gebieden waar zich grote Indiaanse gemeenschappen bevinden. De opstandelingen staan bekend als de Zapatistas. Zij zien in de legendarische boerenleider Emiliano Zapata uit de Mexicaanse revolutie (1910-1917) hun voorbeeld. Al sinds de verovering van Mexico door de Spanjaarden zo'n 500 jaar geleden is de bevolking in opstand tegen haar verschillende overheersers. Want ook na de onafhankelijkheid in 1821 bleef Mexico een gewild object van uitbuiters zoals de Verenigde Staten, Frankrijk, diktators en grootgrondbezitters. Een paar jaar na de Mexicaanse revolutie wist de Geïnstitutionaliseerde Revolutionaire Partij (PRI) aan de macht te komen. Al zestig jaar lang wekken zij de schijn de revolutie en haar strijdpunten hoog te houden. Maar het Mexicaanse volk weet wel beter.
De PRI is een partij van de rijken en de machtigen. Door middel van corruptie, verkiezingsfraude, repressie en extreme uitbuiting van de bevolking weet zij haar macht te behouden. De belangen van het leger, de grootgrondbezitters en de overheid zijn compleet met elkaar verweven. Meer dan 10.000 mensen zitten om politieke redenen vast. De meesten van hen zijn boeren en Indianen die voor hun stukje grond vochten. Jaarlijks worden er honderden boeren vermist of vermoord.
Op de informatie-avond werd onderstreept dat het huidige verzet onder de bevolking al jaren bestaat. In de zestiger jaren ontstonden in Mexico allerlei organisaties van armen die voor hun rechten opkwamen. Destijds werd door een groep aangekondigd dat ze in het geheim acties aan het voorbereiden waren. Ook van de Zapatistas is bekend dat zij hun opstand de afgelopen 10 jaar in stilte hebben voorbereid. Op dit moment zijn er in Mexico naast de Zapatistas van het EZLN zeven andere revolutionaire bewegingen actief. In al deze organisaties zijn het de armen, de boeren en de Indianen die strijden voor een betere toekomst.
Strijdpunten
De Mexicaanse overheid heeft de afgelopen jaren altijd ontkend dat er heftige confrontaties plaatsvinden met allerlei basisorganisaties en guerillalegers. Het is namelijk voor de Mexicaanse overheid van het grootste belang om de schijn te wekken dat alles pais en vree is. Door onderdrukking van alle tegenstand kan zij haar machtspositie behouden. Daarnaast wilde de overheid de ondertekening van het zogenaamde NAFTA-verdrag niet in gevaar brengen. Het vrijhandelsverdrag tussen Mexico, de Verenigde Staten en Canada is op 1 januari 1994 in werking getreden. De Mexicaanse overheid is aan alle eisen van de Noord-Amerikanen tegemoet gekomen zonder belang te hechten aan de belangen van het Mexicaanse volk. Zo is met een pennenstreep artikel 27 uit de Grondwet geschrapt. Dit artikel vormde de belangrijkste basis voor collectief grondbezit. De gemeenschapsgronden waren onvervreemdbaar 'eigendom' van de inheemse gemeenschappen die ze bewerken. Dit was het belangrijkste strijdpunt in de Mexicaanse revolutie van begin deze eeuw geweest. Nu kunnen deze gemeenschapsgronden gekocht worden met behulp van binnen- en buitenlands kapitaal. De inheemse bevolking heeft geen geld om haar eigen grond te kopen. Bovendien druist dat tegen hun levensvisie in. De aarde kan volgens haar nooit in iemands bezit zijn. Het behoort zichzelf toe. In de praktijk hielden de machthebbers zich al helemaal niet aan deze wet. De grootgrondbezitters pikten het land dat ze wilden hebben gewoon in. De overheid legde hen geen strobreed in de weg en het leger hielp vaak bij het verjagen van de boeren.
De dag dat de NAFTA in werking trad, 1 januari 1994, brak de opstand uit. Het leger sliep zijn roes nog uit vanwege de nieuwjaarsviering. De Zapatistas hadden op die manier een dag de tijd om vijf steden in de deelstaat Chiapas te bezetten. De bevolking in die steden reageerde rustig op de Zapatistas. Ze waren niet bang voor de Zapatistas want zij strijden immers dezelfde strijd. Het Mexicaanse leger begon een tegenoffensief met bombardementen en in de media werden de opstandelingen als bandieten afgeschilderd. Het volk liet zich echter niet zo eenvoudig afschrikken. Er vonden in verschillende steden massademonstraties plaats om solidariteit te betuigen. Ook trok de opstand en de bloedige onderdrukking daarvan de aandacht van de wereldpers en werden er protest-acties gehouden bij Mexicaanse ambassades in het buitenland. Het was de stellige overtuiging van de sprekers op de informatie-avond dat al deze aandacht de Mexicaanse overheid gedwongen heeft tot onderhandelingen over te gaan. Tot nu toe heeft dat echter nog niet tot een akkoord geleid.
Er zijn voor de onderhandelingen met de overheid 34 eisen geformuleerd. De belangrijkste daarvan is dat president Salinas en alle PRI-bestuurders ontslag moeten nemen want zij zijn door fraude aan de macht gekomen. Vervolgens moeten er vrije verkiezingen komen. Daarnaast wil het EZLN als officieel leger erkend worden zodat ze bepaalde rechten kan ontlenen aan het verdrag van Genève. Eten, grond en medicijnen vormen een ander belangrijk strijdpunt.
De boeren- en Indianenorganisaties realiseren zich dat er nog een lange weg te gaan is. De Zapatistas hebben bij de inname van de verschillende steden dan ook voornamelijk voedsel, medicijnen en wapens verzameld om de komende maanden te kunnen overleven.
Bevrijdingsstrijd is ook een vrouwenstrijd
Zoals gewoonlijk is er in de berichtgeving rond de opstand absoluut geen aandacht besteed aan de rol van vrouwen in de strijd. Uit een artikeltje in het tijdschrift Onze Wereld blijkt dat eenderde van het guerillaleger van het EZLN uit vrouwen bestaat. Daarbinnen hebben zij ook leidinggevende functies. De strijd voor gelijke rechten voor vrouwen is een van de hoofdpunten in de onderhandelingen tussen het EZLN en de vertegenwoordigers van de Mexicaanse regering. Volgens vrouwelijke woordvoersters van de Zapatistas wordt er in de Mexicaanse samenleving geen rekening met vrouwen gehouden. Ze worden uitgebuit en onderdrukt. Een Indiaanse vrouw trouwt gewoonlijk op haar vijftiende. Haar rol wordt teruggebracht tot het dienen van haar echtgenoot en haar kinderen. De opstandelingen eisen voor vrouwen het recht op werk, gelijke salarissen voor mannen en vrouwen, vrije keuze van het aantal kinderen dat ze willen hebben, en zitting in gemeenschapsraden. Ook eisen ze het recht op gezondheid, voeding en onderwijs en het afschaffen van gedwongen huwelijken. Daarnaast willen de Zapatistas dat er zware straffen ingesteld worden voor vrouwenmishandeling, voor verkrachting en poging tot verkrachting. Of die nu door familieleden of door buitenstaanders gepleegd worden.
Uit deze waslijst van eisen is duidelijk dat vrouwen niet alleen gebaat zijn met economische veranderingen. Uit het feit dat de rechten van vrouwen zo'n belangrijk punt zijn bij de onderhandelingen mag afgeleid worden dat de strijd van de arme bevolking niet zonder vrouwen gewonnen kan worden. Dit werd bevestigd door de sprekers op de informatie-avond. Typerend was echter dat ook zij niet konden verwoorden wat de precieze eisen van de vrouwen zijn. De emancipatiestrijd van Mexicaanse vrouwen binnen hun eigen gelederen en samenleving zal zo te zien ook nog een hoop energie vragen. Het is niet te hopen dat deze vrouwen hetzelfde lot beschoren is als andere (guerilla)strijdsters in bevrijdingsbewegingen. Namelijk dat vrouwen na de overwinning bedankt worden voor hun bijdrage aan de strijd, maar wel terugverwezen worden naar huis en haard, zonder stem en zonder macht.
De strijd in Mexico gaat door, met mannen én vrouwen. Of zoals de Zapatistas zelf zeggen: "Hier zijn wij, de doden van altijd, klaar om opnieuw te sterven, maar nu met een doel: leven."
Op vrijdag 8 april vindt er bij de Mexicaanse ambassade in Den Haag (Nassauplein) om 12 uur een manifestatie plaats ter herdenking van de 75ste sterfdag van Emiliano Zapata en ter ondersteuning van de strijd van de Zapatistas.
Bronnen: