De Peueraar 45, mei 1994
Auteur: Cor Smit
Extreem-rechts scoorde enorm tijdens de gemeenteraadsverkiezingen. Hoe zag de verdeling van de extreem-rechtse stemmen eruit? Tijd voor een cijfermatig overzicht.
Schokkend natuurlijk, de overwinning van met name de CD. De CP'86 heeft over het algemeen minder stemmen getrokken. Alleen de Zeeheldenbuurt springt eruit met 6,5% voor de Nazi-skins. Aangezien het daar om één stembureau gaat, betekent dat wel dat je al heel snel op zo'n percentage zit.
Duidelijk is dat met name heel Noord er uitspringt wat betreft de aanhang voor CD (en CP'86). Meer dan een kwart van alle door de CD behaalde stemmen is afkomstig uit die vier wijken: Zeeheldenbuurt (14,7%), Noorderkwartier (14,2%), Kooi (11,4%) en Groenoord (9,6%). Vlak echter ook Zuid-West (met name Haagwegkwartier en Boshuizen) en de Mors (met name Hoge en Lage Mors) niet uit, noch de Slaaghwijk (met name de Rodes). Na Noord komt de belangrijkste stemmenbron voor de CD uit Zuid-West (16% van haar stemmen) en dan vooral uit de twee genoemde wijken. Echter, ziet men in Noord bij elk stembureau wel zeer hoge percentages voor extreem-rechts, in de andere wijken is het vaak één bureau dat het gemiddelde opjaagt. In Boshuizen is dat een van de twee stembureau's Aaltje Noordewierlaan (CD en CP 14,26%), wat er op wijst dat de aanhang vooral rond Jaques Urlusplantsoen en Valeriusstraat te vinden is. In het Haagwegkwartier springt de Potgieterlaan eruit (het "oude" deel van die wijk) en Hoflaan (Meerhof et cetera). In de Mors valt de Storm Buysingstraat op met 13,6%: hier stemden zowel Conradstraat en omstreken (Lage Mors) als Diamantplein en "Hoven" (Hoge Mors). Hetzelfde zien we in de Stevenshof, dat hoger scoort dan gemiddeld (!), maar waar het percentage wordt opgejaagd door een van de twee stembureau's Antoinette Kleinstraat (11,8%) en het Carry van Bruggenpad (8,65%). Ook in de Slaaghwijk is er een groot verschil tussen Rodes (11,6%) en Horsten (8,1%).
Het moge duidelijk zijn: nadere lokalisatie drukt ons slechts duidelijker met de neus op het feit dat het gaat om volkswijken. Ik schat dat in die wijken gemiddeld zo'n 10% op CD/CP'86 stemde. Dat neemt niet weg dat ook de stempercentages van het Waardeiland (hoger dan Meerburg!), Coebel, Apollolaan en omstreken en andere stukken van de Stevenshof ook al gewoon hoog genoeg zijn om de CD aan twee zetels te helpen...
Echt lage scores voor de extreem-rechts, namelijk onder het niveau van één zetel, vindt men alleen in de zuid-westelijke binnenstad, een deel van Pancras West, in Vreewijk, Houtkwartier en grote delen van de Burgemeesters/Professorenwijk. Score tussen 2,5% en 5% voor extreem-rechts vindt men nog in het grootste deel van de rest van de binnenstad (behalve Noordvest en NRV tussen Groenesteeg en Haven), Stationsbuurt/Maredijk/Transvaal, in tweederde van de Merenwijk en verder wat verspreide stembureau's.
'Zwarte wijken'?
Scoort extreem-rechts nu hoog waar allochtonen wonen? In een grafiek heb ik de wijken en buurten geordend naar het resultaat van extreem-rechts en daarbij onder andere ook genoteerd hoeveel "niet-westerse allochtonen" er wonen. Het is wel zo, dat in bijna alle wijken, waar meer dan gemiddeld allochtonen wonen, de CD en CP meer dan gemiddeld scoren (uitzondering: Pancras Oost). Het omgekeerde kan men echter niet stellen. In Noord wonen relatief veel mensen van Turkse en Marokkaanse afkomst, maar opvallend genoeg in de Zeeheldenbuurt met 21% extreem rechts niet (namelijk iets onder stedelijk gemiddelde). In de Slaaghwijk wonen ook veel allochtonen, maar voor zover ik weet juist meer in de Horsten. In Zuid-West wonen relatief ongeveer evenveel allochtonen als in de SV-wijken in de binnenstad. In het zuidelijk deel van het Haagwegkwartier wonen relatief veel allochtonen (vergelijkbaar met Noord). In Boshuizen ligt het percentage echter maar een beetje boven stedelijk gemiddeld: toch scoort extreem-rechts hier hoog. In de Lage Mors ligt het aandeel allochtonen beneden het stedelijk niveau en toch stemmen velen extreem rechts. Nog sterker geldt dit voor de Stevenshof en voor Cronesteyn/Fruitbuurt (CD en CP: 9,1% !). Kortom: zeker géén een-op-een-relatie en ik ben wel geen statisticus, toch lijkt het mij stug wanneer men een statistische correlatie tussen percentage "allochtonen" in de wijk en racistisch stemgedrag kan aantonen. Het lijkt mij evident dat andere frustraties dan "al die vreemdelingen in je straat" een grote rol spelen. Het gefixeer op Noorderkwartier/De Kooi lijkt mij overigens ook geen goede zaak om er werkelijk wat aan te doen: de mensen zetten gewoon de hakken in het zand. Een spreidingsbeleid lijkt mij - afgezien van de principiële problemen - ook vanuit dit gegeven volslagen zinloos. Wellicht stemmen sommige buurten zelfs racistisch uit angst voor een spreidingsbeleid!
Uitkeringen
Ik heb ook het deel van de bevolking dat een Bijstands- of RWW-uitkering heeft in de afbeelding opgenomen. Wat opvalt is dat deze lijn redelijk de lijn "allochtonen" volgt (!), maar (logisch) even weinig, of zelfs nog minder, relatie heeft met de extreem-rechtse score. Opvallend is hier dat een aantal binnenstadswijken vrij veel mensen op minimum-niveau tellen én weinig CD/CP stemmen. Weer blijkt de Zeeheldenbuurt wat betreft uitkeringsgerechtigden nauwelijks boven gemiddeld te zitten, en Boshuizen zit er zelfs iets onder.
Opvallend is natuurlijk dat er een hele reeks wijken/buurten is, waar zowel minder mensen op bijstandsniveau zitten als minder allochtonen dan gemiddeld aanwezig zijn, maar waar extreem rechts toch hoger dan gemiddeld scoort, soms zelfs met behoorlijke pieken: de Mors, de Stevenshof, Tuinstadwijk (met name tussen Pieter de la Courtstraat en Kastanjekade) en Cronesteyn/Fruitbuurt. Ook telt men in deze buurten weinig botsingen tussen bewoners en "de gemeente". Met andere woorden: dat men stemt op extreem rechts wordt minder bepaald door concrete probleemsituaties, als wel door algemene onvrede en vooral angst, welke racistisch worden ingevuld. Mogelijkheden om als gemeente door concreet beleid dit weg te nemen, zijn hierdoor dan ook beperkt.
De herkomst van de extreem-rechtse stemmen lijkt mij divers. Deels zullen ze afkomstig zijn uit ex-PvdA en ex-CDA-hoek. Een behoorlijk deel is naar mijn mening echter ook afkomstig van mensen die bij de vorige verkiezingen reeds hebben gestemd op LWG, Anti-Afpak Partij of Leefbaar Leiden (voorganger Stadspartij, met CD-lijsttrekker Ter Haar), wie weet zelfs de Groenen (of GL!): toen reeds proteststemmers, maar zonder expliciet racistische invulling. Per slot van rekening is het totaal van de partijen buiten de zes die al in de raad zaten, slechts met 2,8% gestegen sinds de vorige verkiezingen (toen reeds ongeveer 8%), terwijl CD en CP samen 6,7% van de stemmen halen. Voor een deel zijn het echter ook nieuwe stemmers (jongeren, mensen die de vorige keer niet gestemd hebben).
Dit artikel verscheen eerder als onderdeel van een grotere bijdrage in het Leidse GroenLinks-blad Zout in de pap nummer 24 (april 1994).