De Peueraar 46, juni 1994
Auteur: Eric Krebbers en Ellen de Waard
"Een chemische tijdbom", zo wordt de zandwinput in de Braassemmermeer genoemd. In die put wordt al sinds de jaren zestig giftige bagger gestort. De stichting Tot Behoud van de Braassemmermeer (TBB) doet er alles aan om dat te stoppen. De Peueraar sprak met voorzitter Eric Bosch en zette eens op een rijtje wat er allemaal gebeurd is in en rondom het Braassemmermeer, dat mooie meer iets ten noorden van Leiden.
Eric Bosch: "We zijn begonnen toen er in 1987 in de krant kwam dat de Braassemmermeer een chemische tijdbom was. Ik zeilde daar, zwom en viste er wel eens. Eerst kon ik het niet geloven. Ik had het storten nooit gezien. Dat bleek in de winter te gebeuren, als er niemand op het meer is. Ze zeggen in de winter te storten omdat door het storten heel koud water uit de diepte naar boven kan komen en dat dat gevaarlijk is voor zwemmende kinderen. Maar het zal ook wel meespelen dat stiekem storten minder emoties oproept. Alleen de visser wist dat het gebeurde: zijn netten zaten onder de bagger. Toen werd bekend dat de gemeente Wassenaar vervuilde grond ging storten. Ze wilden een wijk bijbouwen in een gebied met vervuilde sloten. Die waren verontreinigd met kwik, dat zat in een middel om bollen te ontsmetten. Kwik is een van de ergste vervuilers. Alle levende organismen krijgen er kankergezwellen van. We hebben toen geprotesteerd. Er kwam veel emotie bij kijken en toen hebben ze maar bakzeil gehaald. Voor twee ton extra heeft de provincie het slib milieuvriendelijker verwerkt. Het jaar daarna werd er weer vrolijk door gestort. In 1992 zelfs 16 keer zoveel als het jaar daarvoor. Toen hebben we de Stichting tot Behoud van de Braassemmermeer (TBB) opgericht. We hebben nu 700 donateurs. Tot dan toe werden onze bezwaren steeds niet-ontvankelijk verklaard. We waren geen rechtspersoon. Alleen de visser mocht toen protesteren. Hij was economisch afhankelijk van het meer. En vanaf dat moment hebben we tegen elke partij bagger bezwaar aangetekend."
Het zwarte gat van Nederland
Eric Bosch: "Vroeger baggerden de boeren hun sloten zelf en gooiden ze de bagger op hun land om het vruchtbaarder te maken. Toen de industrie haar afval in de sloten ging lozen wilden de boeren de bagger niet meer en zat de overheid met een probleem. Men ging toen naar andere oplossingen zoeken. De zandwinput in de Braassemmermeer bracht uitkomst. Voor de rijkswegen die het meer omsluiten zijn rond 1960 enorme hoeveelheden zand uit het meer gehaald. Er was een put ontstaan van 23 meter diep. Over een oppervlakte van 500 bij 500 meter is hij 17 meter diep. De rest van het meer is maar 3 meter diep. Men begon met er de resten van de oude wegen in te dumpen: vijfhonderduizend kuub asfalt en gravel. Sindsdien is men gewoon door blijven storten. Er was geen wetgeving voor. Die kwam pas later, in de jaren tachtig. Maar ook de wetten hebben nooit één partij bagger tegengehouden. Het probleem is dat die afvalput er nu eenmaal is. Men was zelfs van plan om als de bestaande put vol was er een nieuwe naast te graven. Maar tegenwoordig mag zo'n put niet meer gegraven en volgestort worden. De Braassemmermeer is het zwarte gat van Nederland. Niemand weet wat er allemaal ingegaan is. En de bagger werd steeds viezer.
Je hebt bagger van klasse 1 tot en met 4. Het eerste is gewoon schoon; het laatste in feite chemisch afval. Alles mag in principe gestort worden behalve klasse 4-bagger. Maar daar wordt flink mee gerommeld. Als je bijvoorbeeld een jachthaven hebt en je moet 'm uitbaggeren, dan weet je waar de bodem het meest vervuild is. Dat zie je al door met je voet door de bagger te gaan. Dan zie je de olieresten naar boven komen. Als je nu een wat groter terrein hebt, met ook nog een paar schonere sloten erbij, dan zeg je: bagger die schone ook maar uit. Je gooit alles bij elkaar en als die troep dan gemiddeld schoon genoeg is mag je het afvoeren. Maar de totale hoeveelheid vervuiling blijft hetzelfde. Als je de vervuiling van alle sloten van Nederland middelt kom je op klasse tweeënhalf à drie en je zou in principe alles mogen storten. Terwijl er soms regelrecht chemisch afval tussen zit. De overheden doen het zelf ook zo. Op die manier gaat er jaarlijks onder meer 200 kilo lood en 100 kilo kwik het meer in. Men zegt: ach, als je het diep stort, dan heb je er geen last meer van. Net zoals men dat vroeger bij stortingen op de Noordzee dacht. En bij het opslaan van vaten radioactief kernafval in zoutlagen. Maar de put doorsnijdt diepe grondwaterlagen. De vervuiling wordt daardoor verspreid en komt elders boven. Bij Nieuwkoop, dat kan lang duren, maar het komt boven de grond. En dan is het nooit aantoonbaar waar het vandaan komt. Lekker makkelijk voor de vervuilers. Bovendien is het een mengelmoes en weet je nooit welke troep van wie is. Het gif is trouwens niet meer weg te halen, daar ligt het te diep voor."
Een blokkade
De actiegroep heeft al vele middelen gebruikt om verdere vervuiling te stoppen. Op 31 januari 1992 's ochtends vroeg organiseert TBB een blokkade. Een actiegroep uit Noordwijk doet ook mee. Ze "vinden het gek om de bagger uit Noordwijk maar bij de buren in de Braassem te storten." De duwbakken met bagger verschijnen echter niet. Maar met deze succesvolle blokkade is de baggerstort helaas niet van de baan.
In september van het jaar daarop kondigen de provincie Zuid-Holland en het Hoogheemraadschap van Rijnland aan weer te gaan storten. Het gaat om 432.000 kubieke meter bagger. Voor- en tegenstanders van de storting liggen met elkaar overhoop en er ontstaat een steekspel in de media. De actiegroep zegt in de krant vast van plan te zijn het voornemen van de provincie en Rijnland te blokkeren. Als het via juridische procedures niet lukt, dan doen we het op een andere manier, zegt de stichting. Een blokkade van sympathiserende beroeps- en plezierschippers zal de baggerschepen dan opnieuw tegenhouden. De provincie antwoordt en zegt blokkades zo nodig met harde hand te verwijderen: "We houden ons aan de regels en daar moet Bosch zich bij neerleggen."
Bosch betwist dat en zegt dat de stort in strijd is met de regels die de rijksoverheid opgesteld heeft: "Minister Alders heeft onlangs gezegd dat zwaar vervuild slib niet meer in meren gedumpt mag worden. Maar de provincie Zuid-Holland wil het hier toch in het water smijten. We zullen de ME wel op ons dak krijgen bij die blokkade. Maar we willen door deze actie een discussie op gang krijgen. Tot de mensen laten doordringen wat een gekke toestand hier eigenlijk aan de gang is. De provincie trekt zich niets van het rijksbeleid aan."
Eczeem na het zwemmen
De provincie ontkent de beschuldiging van Bosch: "Wij storten hier geen zwaar vervuild slib. En verder heeft de minister gezegd dat moet worden bekeken of de situatie voldoende beheersbaar is. Dat is in het Braassemmermeer het geval. Het vuile slib gaat in een metersdiepe put, waarin toch geen leven te bekennen is. Natuurlijk wordt het water er niet schoner op, maar er is zeker geen sprake van een onaanvaardbare vervuiling." Bovendien wordt er voordat de baggerstort kan beginnen door de provincie nog een contract afgesloten met de stichting Nazorg, die er op een of andere raadselachtige wijze voor zal zorgen dat het milieu in de omgeving niet wordt aangetast. Nazorg zal ook voorzieningen treffen bij eventuele 'calamiteiten', zoals dat zo mooi heet.
Eind december 1993 komt het Hoogheemraadschap met een rapport dat moet bewijzen hoe veilig de stort is. De baggerstort zou geen invloed hebben op de kwaliteit van het water van de Braassemmermeer. De invloed van de baggerstort op de planten en dieren laat men buiten beschouwing. Ook is het grondwater niet onderzocht en is niet gekeken naar de ver-spreiding van stoffen door het grondwater.
TBB, inmiddels gesteund door de gemeente Jacobswoude en de Zuid-Hollandse Milieufederatie, zegt dat deze nota "een manier van het Hoogheemraadschap is om zichzelf schoon te praten." Eric Bosch in de pers: "Belachelijk, ik geloof er helemaal niets van dat de baggerstort geen invloed heeft. Vraag het aan de visser, die vissen vangt met gezwellen. Maar ja, hoe kunnen wij aantonen dat dat door de stort komt. Steeds meer mensen krijgen eczeem na het zwemmen in het meer. De dokter zegt als hij zulke huidaandoeningen ziet: stop eerst maar eens met het zwemmen." Bosch ontkent ook de bewering van het Hoogheemraadschap dat alle bagger in de put terecht komt: "De helft spoelt in het natuurreservaat en beïnvloed dus absoluut de leefomgeving. En waar ze gemakshalve helemaal omheen gaan, is dat de put invloed heeft op het grondwater. Het is geen onderwaterkluis zoals ze beweren. Ze proberen gewoon vast te houden aan een goedkope manier om een half miljoen kubieke meter bagger te storten. Het is allemaal gezeur en gezanik. De economische belangen zijn te groot."
Nieuwe acties
Eind januari 1994. De stort staat op het punt hervat te worden. TBB heeft het lang weten uit te stellen door te eisen dat alle vergunningen in orde zijn. De stichting geeft het niet op, ondanks dat alle bezwaarschriften steeds ongegrond verklaard worden, en looft een beloning van duizend gulden uit voor een goed idee om de storting te beëindigen. Het stichtingsbestuur wil de bal zo terugspelen naar de sympathisanten en hen met ideeën laten komen. Dit keer wil men definitief een eind aan de stort maken.
Er zijn veel reacties. Op een bijeenkomst besluit men toch maar geen blokkades meer te doen en zich verder te beperken tot het plakken van posters, het plaatsen van advertenties en het verzenden van boze briefkaarten. Daarnaast vraagt men Milieugedeputeerde Hans van der Vlist (PvdA) van de provincie de officiële opening van het baggerstortseizoen in de Braassemmermeer te verrichten als de eerste lading verontreinigd slib arriveert.
Eric Bosch: "Dat was sarcastisch bedoeld natuurlijk. Van der Vlist wilde wel meedoen. Kon hij er zijn eigen draai aan geven. Maar wij dachten dat we onze ideeën ook wel goed duidelijk konden maken. Toen begon er een vorstperiode van veertien dagen en ging het feest niet door. Omdat het seizoen al weer op 1 mei stopte hebben we het maar afgelast. Nu hebben we onze eis om alles stil te leggen nog lopen bij de Raad van State. Voor de rest hebben we borden langs de weg bij plaatsen zoals Roelofarendsveen."
Bagger uit eigen heem is okee
De actiegroep laat bagger uit de Leidse vaart ongemoeid. Eric Bosch: "We hebben steeds gezegd geen bezwaar te hebben tegen bagger uit eigen heem. De vervuiling van de Leidse vaart is bovendien niet verontrustend. De lading uit Maassluis die er aan komt geeft wel reden tot zorgen, dat is echt troep. Maassluis ligt aan de Nieuwe Waterweg. Daar werd de verf van de schepen afgespoten en dan gedumpt in de sloten in de omgeving. De boeren kregen wat geld en iedereen was tevreden. Het gaat hier om een heel dubieuze partij. Twee jaar geleden is de stort een paar dagen stil gelegd toen bleek dat de bagger veel meer van het kankerverwekkende chroom bevatte dan is toegestaan. Dat was bagger van dezelfde partij die we nu weer krijgen. In totaal krijgt de Braassemmermeer de komende jaren 105.000 kubieke meter slib uit Maassluis te verstouwen."
De plaatselijke politiek
Op 1 maart dit jaar lezen we in het Leidsch Dagblad dat de PvdA van Alkemade vindt dat de baggerstort onmiddellijk moet worden gestopt: "Er is nog te weinig bekend over de gevolgen van de baggerstort op de omgeving. Klasse 4 mag niet worden gestort. Wie garandeert ons dat dat echt niet gebeurt? Ze nemen monsters om te controleren. Als ze een monster nemen van klassen 4 en 2 wordt het klasse 3 en dan mogen ze het storten. Veel colacognacjes veroorzaken ook hoofdpijn."
GroenLinks heeft kritiek op de wijze waarop vergunningen worden verleend en toezicht wordt gehouden: "De vergunningen zijn aangevraagd door het baggerdepot Zuid-Holland. Daarin participeren het Hoogheemraadschap en de provincie. De provincie geeft een afvalstoffenwetvergunning af aan het Baggerdepot en dus aan zichzelf. Wie controleert de naleving ervan? Dezelfde provincie. Het hoogheemraadschap geeft een vergunning af aan het baggerdepot en dus aan zichzelf. Wie controleert die vergunning? Het Hoogheemraadschap."
De provincie heeft een informatiefolder over de stort huis-aan-huis verspreid in Alkemade en Jacobswoude. GroenLinks noemt de informatiefolder "volksverlakkerij, de argeloze burger krijgt een heel verkeerd beeld."
De VVD tilt niet zo zwaar aan de stort: "De brede discussie die heeft plaats gehad, heeft tot goed nadenken geleid. Daardoor zijn er voldoende voorzorgsmaatregelen genomen." Het lijkt erop dat een deel van de plaatselijke politiek op de hand van de TBB is. Gelooft Eric Bosch nog in de politiek? Eric Bosch: "Geloof in de politiek? Ik vind het een stom gedoe. Vlak voor de verkiezingen op 2 maart halen ze opeens bakzijl. Ik wordt er misselijk van. En de overheid is zeer grievend. Je hebt als burger voor alles een vergunning nodig hier in Nederland. Voor alles bestaan hinderwetvergunningen. En dan plempt de overheid zelf zwaar giftige bagger in een zandput en geven ze zichzelf gewoon een vergunning. Maar ook sommige mensen bij de overheid vinden dat er eigenlijk niet meer gestort moet worden. Maar ja, het storten kost een gulden per kuub. Meer milieuvriendelijker methoden kunnen tot 150 gulden per kuub kosten. Het is mogelijk het vuil uit de bagger te halen en er bijvoorbeeld stenen van te maken. Maar iedere gemeente moet nu op de centen letten.
Ik ben geen milieuactivist. Ik maak me niet druk over van alles en nog wat, bestrijd niet alles te vuur en te zwaard. Maar wat mij voornamelijk heeft geïrriteerd is dat overheden hun eigen wetten met voeten treden. Het is een klerezooitje. Ik heb het hier niet over kleinigheidjes zoals wel of geen gebleekte koffiefilters, maar over massale vervuiling. Ik heb het over 500.000 kuub zeer giftige bagger in twee jaar. Dat doet de provincie. En van de rijksoverheid mag je niet eens vrijwel schoon afval meer in zee storten, kan je nagaan. Maar het rijk kan niet ingrijpen. Minister Alders heeft me wel een brief geschreven dat hij er ook niet blij mee is."