De Peueraar 47/48, juli/augustus 1994
Auteur: Petra Schultz en Eric Krebbers
In de vorige Peueraar stond een brief van mevrouw Cenek over Marokkaanse illegalen in Nederland. Ze schreef over haar ervaringen met een aantal Marokkaanse illegalen, waaronder haar man. Naar aanleiding van haar brief spreken we met twee illegalen uit Egypte. Zij denken heel anders over cultuurverschillen in het leven van illegalen. Na enig aandringen willen ze ook wel iets zeggen over de Nederlandse cultuur...
Mevrouw Cenek schrijft dat de Marokkaanse illegalen die zij kent, naar Nederland zijn gekomen om sociaal-culturele beperkingen te ontvluchten. Ze komen uit welgestelde kringen en zoeken meer vrijheid. Ze schrijft minder over de illegalen die vanwege de armoede uit Marokko komen. Dat zijn volgens haar de illegalen die het criminele pad niet schuwen. Herkennen jullie dit onderscheid?
M.: "Waar heeft ze die mensen ontmoet? Ik ken geen illegalen uit welgestelde kringen. De mensen die ik ken waren in Marokko ook arm. Je komt hierheen om te kunnen overleven. Natuurlijk zijn er wel sociale en culturele verschillen, maar die leer je pas kennen als je hier bent. Ik had het idee dat ik hier zelfstandig zou kunnen wonen. Een van de verschillen is de invloed van familie. Die heeft in Egypte meer te zeggen. En over dat stelen: mensen gaan pas stelen als ze geen werk kunnen vinden en daardoor niet te eten hebben."
E. vertelt dat hij is vertrokken om politieke redenen, niet om economische: "In Egypte is het heel anders dan in Nederland. Als je geld hebt kun je veel gedaan krijgen, anders ben je afhankelijk van de willekeur van ambtenaren. Zo was ik eens mijn identificatiebewijs kwijt en dat gaf veel problemen. Ze zeiden dat mijn naam niet bestond. Het duurde maanden om een ander identificatiebewijs te krijgen. In de tussentijd werd ik wel vaak gevraagd om mijn legitimatiebewijs. Ambtenaren zijn er zo onbetrouwbaar dat ik er niet kan leven.
De politiek is het belangrijkste probleem in Egypte en Marokko. De regeringen in Marokko en Egypte zijn niet gekozen. Het zijn dictaturen. Mensen komen niet hierheen om hoe het hier is, maar omdat ze hun eigen land willen verlaten. Ze kunnen niet weten dat het hier vrijer is. Door de censuur hoor je weinig over het Westen. Je ziet wel Amerikaanse pulp-films zoals Rambo maar dat geeft je niet het gevoel dat je weet hoe vrij het in het Westen is."
Vriendschap
De kersverse illegalen krijgen niet alleen te maken met financiële, maar ook sociale en psychologische problemen, zo schrijft mevrouw Cenek. Dat leidt er volgens haar meestal toe dat ze minder actief naar werk gaan zoeken en hun landgenoten opzoeken in de coffee-shops. Ze zouden daar hasj gaan roken en naar de tv gaan kijken. Ook zegt ze dat het Marokkaanse begrip vriendschap sowieso sterk verbonden is met materiële zaken. Een "vriend" is een bron van geld en onderdak. Daarom, zo schrijft ze, is zelfredzaamheid voor deze groep niet zo belangrijk. Je kunt immers altijd op vrienden terugvallen. Maar zo gauw je een beetje goed verdient staan diezelfde vrienden weer voor de deur te "bedelen". Volgens haar is hun motivatie om daadwerkelijk financiële problemen aan te pakken daarom gering. Verder zegt ze dat juist de illegalen met een wat rijkere achtergrond zich gedwongen voelen om allerlei luxe-artikelen aan te schaffen. Ze zouden zich in Nederland nog steeds rijk voor willen doen.
M.: "Wat zij schrijft kan helemaal niet. Als je maar één op de drie maanden werk kan vinden en dus weinig geld hebt, kan je echt geen luxe-artikelen kopen. Je hebt zeker het geld niet om een aantal vrienden te onderhouden. Illegalen verdienen heel weinig. We moeten wel werken om te overleven. Waar moeten we het geld vandaan halen om de hele dag in de coffeeshop te zitten? Illegalen blowen wel, maar om dat te betalen moet je werken. Mevrouw Cenek heeft ongelijk zoals ze schrijft over geld lenen. Je moet geleend geld wél terugbetalen. Dat kan je pas als je zelf werk hebt. Misschien heeft degene van wie je het leende dan zelf geen geld en werk. Zo help je elkaar. Als je geen geld hebt dan krijg je je geld terug. Je hoeft er niet om te vragen. Er wordt niet gebedeld."
Betrouwbaarheid
N.: "We kunnen ook bij elkaar slapen als we geen huis meer hebben. Nederlanders gaan anders met elkaar om. Daarom begrijpt mevrouw Cenek het niet, en zegt zij dat wij bedelen. Nederlanders helpen elkaar te weinig, voor haar is bedelen en geld krijgen hetzelfde. Ik heb zelf geld aan een vriend gegeven die het nodig had voor zijn familie. Bij een kennis zou ik erover nadenken, maar bij een vriend geef je het gewoon. Dat is iets van onze cultuur en dat willen we houden. Uit haar brief klinkt dat iedereen voor zichzelf moet zorgen. Maar dat is de manier van de Nederlanders. Ik vind dat slecht. Ze bekijkt mensen individueel en zegt dan dat ze het niet redden. Maar de groep als geheel is juist sterk. Illegalen moeten heel vindingrijk zijn om te overleven. Ze schrijft ook dat illegalen vaak onbetrouwbare werknemers zijn. Dat klopt niet, ze worden laag betaald en doen het zware en vuile werk dat niemand anders wil doen. Ze hebben trouwens de mogelijkheid helemaal niet om onbetrouwbaar te zijn. Als ze een dag niet komen werken kunnen ze zo ontslagen worden. En al zouden ze onbetrouwbaar zijn, vind je dan dat ze betrouwbaar moeten zijn tegenover werkgevers die hen alleen maar willen uitbuiten?"
In haar brief schrijft mevrouw Cenek nauwelijks over de positie van illegalen op de arbeidsmarkt. Ze houdt er geen rekening mee dat er heel weinig werk is. Ze vindt dat het comité De Leidse Fabel van de Illegaal geen geld moet geven aan illegalen. Daar zouden ze maar passief van worden. Is het slecht om mensen eten te geven als ze geen werk kunnen vinden?
Rare Nederlandse gewoonten
Mevrouw Cenek bekijkt het gedrag van Marokkanen aan de hand van de Nederlandse gewoonten. De Nederlandse normen en waarden lijken voor haar niet ter discussie te staan. Over Nederlandse gewoonten gesproken: wat vinden jullie opvallend aan ons?
E: "Ik vind Nederlanders raar. Dat is mijn persoonlijke mening. Ik kan het niet helpen. Mensen in een land verschillen onderling veel, maar je hebt ook een gemeenschappelijk gedeelte. Bij Nederlanders zit alles aan de buitenkant. Jullie zijn heel materialistisch en koud van binnen. Jullie proberen het ook gezellig te maken, maar het is niet hetzelfde. Jullie raken elkaar zelden aan. Arabische mannen raken elkaar makkelijk aan want we weten dat je je vrienden nodig hebt. Door de traditie is het onmogelijk hetzelfde met vrouwen te hebben. Dat blijft hier hetzelfde want het is onze traditie.
Meestal lukt het illegalen niet om hier te aarden. We moeten de Nederlandse cultuur wel accepteren om te overleven. De Marokkaanse mensen die hier zijn komen vooral van het platteland. Zij beperken zich meer dan de mensen uit de steden. Marokkanen weigeren de Nederlandse cultuur te accepteren. Zij hebben een andere mentaliteit. Dat is het verschil tussen de Berberse en Arabische cultuur. De Berberse cultuur is beperkender dan de Arabische cultuur, de Arabische cultuur laat mensen meer vrij.
De cultuurverschillen zijn ons probleem, wij komen hierheen. Ik vind dat Nederland het recht heeft migranten tot scholing te dwingen. Een cultuurverschil is bijvoorbeeld hoe nauw je het neemt met de tijd waarop je met elkaar hebt afgesproken. Egyptenaren en Marokkanen komen wel, maar inderdaad later. Dat is niet erg als je ook niet verwacht dat iemand precies op tijd is. In Egypte leeft iedereen zo, ook de ambtenaren en de professoren. Nu spreek ik met vrienden af of we een Egyptische of een Nederlandse afspraak hebben. Ook heb ik moeten accepteren dat homo's hier gewoon ge-vonden worden. Accepteren is oké, maar meer niet. Ik wil zelf niet veranderen.
Van ons moet ook geaccepteerd worden hoe wij zijn. Als vrouwen zelf een sluier willen dragen moet dat kunnen. In Egypte dragen niet veel vrouwen een sluier. Je kunt Egypte niet vergelijken met Iran. In Egypte worden vrouwen niet gedwongen om een sluier te dragen, in Iran wel."
M.: "Er wordt zo moeilijk gedaan als vrouwen iets op hun hoofd willen dragen, maar wij moeten het normaal vinden als vrouwen naakt op het strand liggen. Ik vind dat een vrouw kan doen als ze dat wil, maar je hoeft mij niet te zeggen dat het normaal is."
Graag een feministische vrouw?
Mevrouw Cenek schrijft dat de Marokkaanse illegalen die zij kende een dubbelhartige houding hebben ten aanzien van Nederlandse vrouwen. Ze willen een vrije feministische vrouw die tevens bereid is de volledige huishouding op zich te nemen. Kunnen jullie iets vertellen over de houding van illegalen ten aanzien van Nederlandse vrouwen?
M.: "Het is waar dat vrouwen hier vrijer zijn. Dat vind ik wel een beetje positief."
E.: "Maar het is niet waar hoe ze over de relatie tussen mannen en vrouwen schrijft. Er zijn wel huwelijken tussen Marokkaanse mannen en Nederlandse vrouwen. Die draaien vaak om de papieren, om een verblijfsvergunning. In de meeste gevallen houden deze huwelijken niet lang stand. Dat komt door de cultuurverschillen. Mensen van verschillende culturen moeten elkaar accepteren. Er moet niet van Arabische mensen verwacht worden dat alleen zij zich aanpassen."