De Peueraar 47/48, juli/augustus 1994
Auteur: Ellen de Waard
De medialeugen
"In het boek 'De Medialeugen' wordt door middel van praktijkverhalen van voornamelijk journalisten duidelijk gemaakt dat er op grootschalige wijze sprake is van het bewust of onbewust manipuleren van en door de media. Soms doet de journalist simpelweg haar of zijn werk; past de wijze waarop de verslaggeving plaatsvindt alleen in die krant en niet in een andere en heeft men zich gaandeweg aangepast aan de specifieke wensen van de hoofdredactie of aandeelhouders. Soms is er sprake van ideologisch bepaalde redenen waarom het ene nieuws daadwerkelijk nieuws wordt en het andere uit het nieuws blijft", aldus de samenstellers van het boek.
Want waarom vernemen we van de ene militaire interventie vrijwel niets en waarom zitten we er bij een ander bovenop, bijvoorbeeld middels live-televisieopnames? Waarom zeggen journalisten aan de ene kant dat objectiviteit niet bestaat maar zeggen zij aan de andere kant dat zij zelf onpartijdig, integer en eerlijk zijn?
In navolging van publicaties van Noam Chomsky over hoe de media in de Verenigde Staten de publieke opinie bespelen hebben enkele Nederlandse en Belgische journalisten en wetenschappers de totstandkoming en verslaglegging van 'het nieuws' in Nederland, België en Frankrijk onder de loep genomen. 'De medialeugen' is een interessant boek en geeft inzicht in het reilen en zeilen van de mediawereld. Er komen diverse onderwerpen aan bod in de vorm van losse artikelen, hetgeen soms een beetje rommelig overkomt. Maar de inhoud maakt alles ruimschoots goed.
Zo wordt duidelijk dat het weergeven van 'nieuws' onder sterke invloed staat van politieke, economische en technische factoren. Interessant is daarbij te realiseren dat overheden en regeringen de belangrijkste leveranciers van materiaal aan de media zijn. Gebeurtenissen, nieuwsfeiten en meningen die afwijken van wat het meest gangbare in de maatschappij is zijn zwaar onderbelicht, worden doodgezwegen of komen alleen in negatieve zin aan bod in de media. De cijfers die hierover worden gegeven zijn onthullend.
Een van de leukste bijdragen vond ik een artikel over de opkomst en neergang van de vrije nieuwsvoorziening in Nederland. Ik heb er nooit eerder bij stil gestaan dat dit onderwerp altijd al onder zware censuur te lijden had. In de loop der eeuwen zijn kranten voor hun voortbestaan steeds meer afhankelijk geworden van inkomsten van adverteerders in plaats van abonneehouders. Daarmee hebben de bedrijven een wapen in handen gekregen om voor een groot deel de inhoud van de krant te bepalen.
Daarnaast komen steeds meer kranten in handen van enkele grote mediaconcerns. Dit heeft tot gevolg dat steeds meer nieuws afkomstig is van een steeds kleiner wordend aantal redacties. Dit is immers goedkoper dan dat elk dagblad zijn eigen redactie heeft. Daarmee ontstaat er een enorme verschraling van het aanbod in nieuwsvoorzieningen. "...wij beleven een nachtmerrie van non-informatie, wan-informatie en vertekening van informatie, die met de dag hallucinanter wordt. De berichtgeving is een oppermachtig instrument in handen van zakenlui geworden, die de media niet meer zien als een journalistiek bedrijf dat de taak heeft de mensen openlijk te informeren, maar als een manier om geld te maken." (blz. 154). Het Leidsch Dagblad bijvoorbeeld maakt deel uit van De Telegraaf-holding en heeft een kwart van de dagbladenmarkt in handen. En we weten wat voor een kwalitatief niveau De Telegraaf heeft...
De rest van het boek geeft inzicht in bepaalde (historische) gebeurtenissen en de rol die de media daarin hebben gespeeld. Er zijn voorbeelden te over van feiten die doelbewust door de media worden achtergehouden. Zo wordt duidelijk dat de media een actieve rol hebben gespeeld in de hetze tegen illegalen in Nederland. Ook de berichtgeving over de omwenteling van enkele jaren geleden in Roemenië wordt ter discussie gesteld.
De nadruk in het boek ligt op het feit dat de pers beelden en woorden manipuleert. Ze beïnvloedt mensen en bepaalt (mede) hoe ze denken. Objectiviteit is ver te zoeken in deze commerciële bedrijfstak en een uitstekend machtsmiddel voor de politieke en economische elite. De journalisten en pers zijn aldus helemaal niet 'vrij', zoals ze zelf zo graag denken en geloven en persvrijheid is een hol begrip. "Journalisten hebben een 'prestigieus' beroep. Ze gaan om met ministers, staatshoofden, Kamerleden, bedrijfsleiders, Nobelprijswinnaars. (...) Zo'n baan kwijtraken komt hard aan. Dus neem je geen risico's. Je levert geen kritiek. Je schippert wat. Het eindigt met liegen, al dan niet bewust. En wie het beseft, houdt zijn mond. Er zijn weinig uitzonderingen. Bitter weinig.", aldus een van de trieste constateringen in dit boek.
Het boek is het zeker waard om gelezen te worden. Critici zullen wel weer zeggen dat het geheel naar een complottheorie neigt, zoals ze dat ook altijd bij Chomsky zeggen. Maar je wordt gewoon met je neus op feiten gedrukt. En daar kun je alleen maar om heen als je nog in sprookjes gelooft!
De medialeugen, De Seyls, De Haes e.a. Uitgeverij: Papieren Tijger en EPO, ƒ 29,90.