De Peueraar 49, september 1994

Auteur: Ellen de Waard


Spreekwoorden wijzen vrouwen hun plaats

Het boekje 'Een goede vrouw is zonder hoofd' (1993) van Mineke Schipper is waarschijnlijk aan de aandacht van veel mensen ontsnapt. En dat is jammer, want het boekje laat goed zien dat taal, en in dit geval spreekwoorden, de ongelijke machtsverhoudingen tussen vrouwen en mannen perfect weerspiegelt.

Schipper is hoogleraar interculturele literatuurwetenschappen in Leiden en onderzoekt romans en andere teksten van verschillende culturen. Ze verzamelde maar liefst 1400 spreekwoorden over vrouwen in Europa en werkt op dit moment aan bundels over andere werelddelen.

Er zijn natuurlijk al eerder boeken over machtsongelijkheid en taal geschreven. De tweede feministische golf inspireerde vrouwen om wetenschappelijk onderzoek en theorievorming vanuit ongelijke machtsverhoudingen te benaderen. Aan verschillende universiteiten zijn er vakgroepen 'Vrouwenstudies' die zich hiermee bezighouden. Wat 'Een goede vrouw is zonder hoofd' bijzonder maakt is dat het voor iedereen goed begrijpelijk is. Er worden maar een paar bladzijden aan theorie besteed en deze zijn heel makkelijk te lezen. Verder bestaat het boek eigenlijk alleen maar uit bladzijden vol met spreekwoorden. De spreekwoorden zijn onderverdeeld in thema's, zoals moederschap, huwelijk, huishouden, maagden/meisjes, lusten en lasten, en dergelijke. De spreekwoorden zijn afkomstig uit zeer diverse landen, van Denemarken tot Spanje en van Schotland tot Griekenland. De overeenkomsten tussen spreekwoorden over vrouwen uit verschillende culturen en werelddelen zijn opvallend.

De spreekwoorden laten zien hoe het volgens degenen die macht hebben, en dat zijn dikwijls mannen, 'hoort'. Vrouwen worden van oudsher ingeperkt. De kernachtige zegswijzen laten vooral ook zien hoe denigrerend er in verschillende culturen over vrouwen gedacht werd en nog gedacht wordt. Daarnaast worden vrouwen spreekwoordelijk afgeschilderd als lust- en lastobjecten. Alleen als 'moeders' worden vrouwen wereldwijd geprezen, alhoewel mannen daar vaak ook nog dubbel over zijn.

Volgens Schipper hebben zulke stereotiepe denkbeelden alles van doen met macht: wie de macht heeft, wil 'm houden. Zeker als de ander de vervelende klussen voor je opknapt: de een maakt het bed op, de ander gaat erin liggen.

Veel spreekwoorden over vrouwen zijn aantoonbaar vanuit een mannelijk gezichtspunt geformuleerd. Welke vrouw zou nu zelf zeggen 'Vrouwen en koteletten, hoe meer je ze slaat, des te beter ze worden'? En een spreekwoord als 'Vrouwen en ovens blijven thuis' is duidelijk bedoeld om vrouwen hun plaats te wijzen. Bestaande rolpatronen worden in spreekwoorden bevestigd, roldoorbrekend gedrag wordt verboden of ontmoedigd. Schipper heeft de spreekwoorden verzameld omdat ze wilde laten zien dat dergelijke denkbeelden vooral cultureel bepaald zijn en dus ook te veranderen zijn. Daartoe moeten we eerst bepaalde traditionele opvattingen onderkennen en onder woorden brengen. Om de strekking van een spreekwoord, of een andere tekst, te kunnen begrijpen is het eerst noodzakelijk een aantal vragen te stellen. Wie spreekt en wie zwijgt? Wie ziet en welke visie ontbreekt? En wie handelt en wie is daar object van? Die vragen zijn essentieel. Daarom zou iedereen vraagtekens moeten zetten bij alle soorten informatie die we voorgeschoteld krijgen: op tv, in de reclame, in de krant, in boeken, in films. Als je weet vanuit welke normen en waarden iets wordt gepresenteerd, kun je de boodschap kritischer bekijken en hopelijk ook veranderen!


Nederlandse spreekwoorden en gezegden die nu nog in gebruik zijn

Rolpatronen

Seks

Maagdelijkheid/eerbaarheid

Vrouwenhaat

Praatzieke vrouwen

Moederschap

Vrouw als afhankelijk wezen

Terug