Lokaal Kabaal 4, mei 1995
Auteur: Ellen de Waard
Monument voor feministe van het eerste uur
Velen zullen zich afvragen wie Joke Smit was. Deze feministe van het eerste uur heeft grote invloed gehad op de tweede feministische golf en de sociaal-democratische politiek in Nederland. Nog voor de zomer zal aan het Alexandrine Tinneplein in de Stevenshof een monument voor haar worden onthuld.
Een 5-urige werkdag als middel om de ongelijkheid tussen vrouwen en mannen teniet te doen. Herverdeling en herwaardering van betaalde en onbetaalde arbeid. Het feministische tv-programma "Ot...en hoe zit het nu met Sien". Het begrip emancipatiebeleid. Scholing en vorming van volwassen vrouwen. Oprichting van de Emancipatie Commissie (voorloper van Emancipatie Raad). Een verbod op discriminatie van homo's in de Wet Gelijke Behandeling.
Smit was de inspirerende bron bij de strijd op al deze gebieden in de jaren zeventig. De meeste staan nog steeds centraal in het politieke debat. Dat geeft aan hoe goed zij oog had voor maatschappelijke en politieke verhoudingen.
Het onbehagen verwoord
Met het artikel "Het onbehagen bij de vrouw", dat in november 1967 verscheen, gaf Smit de aanzet tot de tweede feministische golf in Nederland. Ze verwoordde de grote onvrede van vrouwen die klaargestoomd werden om te werken maar tegelijk wisten dat huwelijk en moederschap hieraan een abrupt einde zouden maken. Smit benadrukte de financiële en emotionele afhankelijkheid van vrouwen in het huwelijk. Zij pleitte voor arbeidstijdverkorting als middel tegen die afhankelijkheid en ongelijkwaardigheid.
De reacties op het artikel waren dusdanig groot dat Smit samen met Hedy d'Ancona de eerste organisatie van de tweede feministische golf oprichtte. Man Vrouw Maatschappij (MVM) was een gemengde organisatie en stelde de positie van vrouwen aan de kaak. MVM streefde naast roldoorbreking naar gelijke kansen op ontplooiing en betaald werk. De onlangs opgeheven MVM heeft jarenlang pressie uitgeoefend op overheid, politieke en maatschappelijke organisaties, en niet zonder resultaat. De PvdA, Den Uyl incluis, en de vakbonden konden niet langer om vrouwenemancipatie heen.
Feminisme ten dode opgeschreven?
In de jaren zeventig versplinterde de vrouwenbeweging. Smit vroeg zich daarom in 1978 al af of het feminisme ten dode opgeschreven was. Zij was bang dat de beweging in haar tegencultuur en het welzijnswerk ten onder zou gaan. De herwaardering van zogenaamd vrouwelijke waarden en de afwijzing van feministische machtsvorming was haar een doorn in het oog. Zij bekritiseerde ook de vrouwen die de arbeiderssolidariteit boven vrouwensolidariteit stelden en pleitte voor een nieuwe vorm van socialisme. Toch kon ze zelfs het geharrewar tussen de verschillende stromingen een plek geven.
Ze voorzag dat de vrouwenbeweging bleef hangen in het constateren en analyseren van onrecht ten opzichte van vrouwen zonder structurele veranderingen af te dwingen. Begin jaren tachtig is de tweede feministische golf volledig weggeëbd en er wordt inmiddels al enige tijd geroepen dat het tijd is voor een derde golf.
Aan de vergetelheid ontrukt
De verdienste van Smit was dat zij telkens weer de vinger op de zere plekken wist te leggen en nieuwe vragen over de te kiezen strategieën wist te stellen. Ze hamerde op het belang van het formuleren van eisen en beleid om achterstelling en onderdrukking teniet te doen. Zo probeerde ze vaart in de feministische beweging te houden.
Vlak voor haar dood in 1981 pleitte ze voor de oprichting van een vrouwenpartij. Zij vond dat de vrouwenbeweging te snel had aangenomen dat politieke partijen de emancipatie-eisen zouden willen overnemen. Na 15 jaar strijd concludeerde ze dat een eigen politieke beweging wellicht meer invloed kon hebben. De eind jaren tachtig opgerichte Vrouwenpartij ging echter binnen een jaar aan intern geruzie ten onder.
Het monument dat ter ere van Joke Smit is gemaakt ontrukt deze inspirerende vrouw aan de vergetelheid. Het monument zal daarmee hopelijk niet het feminisme tot de verleden tijd veroordelen.