Lokaal Kabaal 5, juni 1995
Auteur: Ellen de Waard en Pauline Krebbers
De eerste hoogleraar vrouwenhulpverlening houdt er uitgesproken opvattingen op na: artsen lappen hun patiënten op om ze vervolgens weer in de ziekmakende maatschappij terug te plaatsen. En: door milieu-activisme kunnen gezondheidsproblemen worden voorkomen. Of: bezit en status zijn de obsessies van onze tijd. Professor Richters gaat onderzoek stimuleren naar de relatie tussen maatschappij, geweld en ziekte.
De medische faculteit van Leiden heeft de eerste hoogleraar vrouwenhulpverlening in Nederland. Volgens Annemiek Richters is niet alleen het individu ziek, maar ook de maatschappij. Ze gaat ervan uit dat klachten van vrouwen vaak te maken hebben met hun opvoeding en positie in de maatschappij. In bijna elke samenleving komt geweld voor. Dat geweld veroorzaakt volgens haar vaak ziekten bij vrouwen. Het is belangrijk die problematiek zowel psychisch als maatschappelijk te benaderen.
De vrouwenhulpverlening is begonnen als protest tegen de mannelijke en strikt bio-medische benadering van problemen. Volgens Richters is die kritiek op de zogenaamd objectieve geneeskunde nog steeds geldig. Zo krijgen bijvoorbeeld veel vrouwen jarenlang valium voor hun klachten voorgeschreven. In Duitsland spreekt men van een "troostpleister". Hun problemen blijven onopgelost en ze hebben er een medicijnverslaving bij. "Dat helpt om een zekere opstandigheid te onderdrukken", aldus Richters. Vrouwen zullen meer zeggenschap over en verantwoordelijkheid voor hun eigen lichaam en leven moeten bevechten.
Richters wil dat er meer aandacht komt voor het voorkómen van problemen. Ze zal de komende vijf jaar samenwerking met andere vakgebieden zoeken om zo geweld tegen vrouwen vanuit verschillende invalshoeken te kunnen benaderen. Die samenwerking is er nu nog niet.
Weerstanden
Vrouwen die geweld hebben meegemaakt worden geconfronteerd met concentratiestoornissen, nachtmerries, gynaecologische en seksualiteitsproblemen of ernstige psychiatrische stoornissen. Richters: "Daar wordt door artsen veel te weinig mee gedaan. Die geven andere problemen vaak voorrang. Ze bieden veel weerstand vanwege hun eigen visie en gedrag. Geweld tegen vrouwen komt tenslotte overal voor, ook onder artsen. Artsen vragen vrouwen nog steeds niet routinematig of hun klachten te maken kunnen hebben met geweld. Maar ook mannen zou gevraagd moeten worden of zij zich wel eens schuldig maken aan geweld. Dat maakt het ook voor hen bespreekbaar en geeft een opening tot verandering. De mannenhulpverlening staat echter nog in de kinderschoenen."
Ontwikkelingen
De vrouwenhulpverlening heeft zich de afgelopen 20 jaar buiten de gewone hulpverlening om ontwikkeld. Gedwongen door bezuinigingen moet de vrouwenhulpverlening opgaan in de gewone hulpverlening. Twee belangrijke uitgangspunten van de vrouwenhulpverlening dreigen hiermee te verdwijnen. Enerzijds dat de mannelijke en bio-medische norm van de hulpverlening doorbroken moet worden. Anderzijds dat er maatschappelijke veranderingen moeten plaatsvinden.
Richters: "De vrouwenbeweging heeft met acties veel vrouwen gepolitiseerd. Ze gaf vrouwen die lijden onder allerlei vormen van geweld bovendien de ruimte om te spreken. De stilte is doorbroken. Dat is in eerste instantie heel erg op het vlak van de hulpverlening gebeurd. Met deze kennis en ervaring moet echter wel aan veranderingen in de samenleving gewerkt worden. Daarvoor moeten vrouwen de krachten bundelen, maar dat gebeurt door de individualisering niet meer. We kunnen niet om de maatschappelijke machtsverhoudingen heen. De vrouwenbeweging moet weer haaks op de tijdgeest gaan staan."
Binnen de vrouwenhulpverlening wordt ook anders gedacht over politisering van gezondheidsproblemen. Veel vrouwen zijn gematigder geworden. Hierdoor is er een zekere windstilte ontstaan.
Powerfeministen
Volgens de powerfeministen moeten vrouwen zichzelf niet langer als slachtoffer zien. Ze moeten ophouden met 'zeuren'. Door hard te werken en kansen te grijpen komen vrouwen verder dan door te benadrukken hoe zwaar ze het hebben.
Richters: "Voor een aantal vrouwen geldt dat nu, maar dan zeg ik: laten we elkaar over een aantal jaar nog eens nader spreken! Ze zijn hoog opgeleid en kunnen kiezen. Maar voor veel vrouwen geldt dat natuurlijk niet. Er zijn allerlei soorten vrouwen: vrouwen die slachtoffer zijn van geweld en vrouwen die er medeplichtig aan zijn. Vrouwen die zich authentiek inzetten voor de rechten van vrouwen, met alle risico's van dien, en vrouwen die daarvoor weglopen. Waar het op neerkomt is dat de startposities van vrouwen heel verschillend zijn. En ook de tweedeling tussen mannen en vrouwen is er gewoon nog. Hoeveel vrouwen zijn er niet blootgesteld aan geweld, zitten opgesloten in hun huis? Dat zijn niet de vrouwen die hun stem laten horen. En er zijn dus andere vrouwen nodig die vooralsnog voor die vrouwen moeten spreken. Als je zelf teveel met je carrière bezig bent, dan komt het daar vaak niet van. De solidariteit is zoek."
Vooruitzichten
Richters vindt de leerstoel belangrijk. "Hoewel de mogelijkheden beperkt zijn, is de aandacht voor de problematiek voor 5 jaar gegarandeerd. Nieuwe inzichten kunnen dan wortel schieten. De Leidse universiteit staat als erg conservatief bekend. De afdeling gynaecologie van het AZL is daar duidelijk een uitzondering op. Die werkt al jaren vanuit de principes van de vrouwenhulpverlening. Dat is uniek voor Nederland."