Lokaal Kabaal 5, juni 1995
Auteur: Petra Schultz
"Geen zin om als bewaker te werken"
Vluchtelingenwerk is allang niet meer die onafhankelijke vertegenwoordiger van vluchtelingen. Dat zegt Willem van Leeuwen, medewerker van Vluchtelingenwerk. Vluchtelingenwerk is verknoopt met instanties en de overheid. Diezelfde overheid bezuinigt Vluchtelingenwerk nu langzaam uit de asielopvang. Door de overheid betaalde medewerkers onthouden zich meestal van commentaar op deze ontwikkelingen. Daarom nu een vrijwilliger aan het woord.
Willem van Leeuwen is een van de veertig vrijwilligers bij Vluchtelingenwerk Leiden. Hij begeleidt vluchtelingen en asielzoekers onder meer bij het regelen van een uitkering, een huisarts en een advocaat. "De begeleiding van vluchtelingen ga je je erg aantrekken. Het is soms moeilijk werk en privé te scheiden. Vergaderen is dan bijna ontspannend." Van Leeuwen is tevens voorzitter van de regioraad van Vluchtelingenwerk.
Verknoping
Vluchtelingenwerk is ontstaan uit losse kerkelijke en politieke initiatieven. Die ondersteunden hun cliënten vanaf het moment dat ze asiel aanvroegen. In 1987 kwamen er door de Regeling Opvang Asielzoekers (ROA) ook betaalde krachten bij Vluchtelingenwerk. In Leiden zijn dat er nu vier. Dit bracht een structurele verandering met zich mee.
"Vluchtelingenwerk raakt steeds meer verknoopt met instanties. Zo betaalt de Sociale Dienst voor de panden waarin de vluchtelingen wonen. In Leiden bespreken Vluchtelingenwerk en Sociale Dienst samen wie er in een ROA-pand gaat. Dat is uniek voor Nederland. In andere plaatsen stoppen ze bijvoorbeeld Serviërs en Albanezen bij elkaar. Wie iets weet van politiek snapt dat dat niet kan. We praten ook met het arbeidsbureau, maar veel komt daar niet uit. En met de Vreemdelingendienst. Die kunnen heel bevooroordeeld zijn. Je kunt over het algemeen vrij veel voor elkaar krijgen via overleg. Maar het blijft moeilijk, die combinatie tussen overleg en idealen."
Campagne
Hans de la Mar is onlangs bestuurslid geworden van Vluchtelingenwerk. Hij is ex-wethouder en een van de grote krachten achter de campagne "Leiden, Stad van Vluchtelingen".
Van Leeuwen: "Zo speelt de verknoping nog eens extra door. De gemeente is de campagne gaan gebruiken om zichzelf een tolerant imago aan te meten. Het is PR die niet tot uiting komt in het vluchtelingenbeleid. Neem nu het huisvestingsbeleid. De gemeente plaatste onlangs 45 mensen in één pand. Dat leidde tot een kampachtige situatie. Met hap snap-beleid probeert de gemeente snel te voldoen aan het huisvestingspercentage dat de rijksoverheid verlangt. En wij van Vluchtelingenwerk moeten dan al het werk in zo'n pand opknappen. Lekker makkelijk voor de gemeente. De drie promille vluchtelingen op de gehele Leidse bevolking, waar ze zich zo hard voor maakten, is trouwens nooit gehaald. Zelfs de landelijke norm van twee promille wordt zelden bereikt."
Wiens brood men eet...
"Vluchtelingenwerk durft niet vaak een uitgesproken standpunt in te nemen. Vrijwilligers doen dat eerder dan betaalde mensen: wiens brood men eet diens woord men spreekt. Men wil de neutraliteit van de organisatie handhaven. Het is not done om dat ter discussie te stellen. Neutraliteit doet de onafhankelijke belangenbehartiging geen goed. Wat dat betreft werkt een organisatie als De Fabel van de Illegaal beter. Vluchtelingenwerk reageert hierdoor te weinig op de stemmingmakerij vanuit de politiek en de maatschappij. Daar is het draagvlak voor vluchtelingenopvang aanzienlijk afgezwakt, onder andere door sociaal-economische oorzaken. Je hoort kreten als "ze moeten ze afschieten".
Wij werken slechts met kansrijke vluchtelingen die via een asielzoekerscentrum (AZC) bij ons terecht komen. Uitgeprocedeerde vluchtelingen maak ik dus nauwelijks mee. Landelijk heeft Vluchtelingenwerk wel een Bureau Uitgeprocedeerden, maar die helpen alleen degenen van wiens zaak precedentwerking uit kan gaan. Ik zou het fijn vinden als Vluchtelingenwerk ook een illegalenpoot had. Daarom ben ik voor contact met De Fabel. Vluchtelingenwerk vindt dat echter niet wenselijk."
Ingeblikte blijheid
"Het imago Vluchtelingenstad heeft een Onderzoekscentrum (OC) voor asielzoekers opgeleverd, maar of we daar nu blij mee moeten zijn? Ik word er niet vrolijk van. Onderzoek en schifting van asielzoekers is nodig, maar wat doe jij als je niet te eten hebt en je weet dat er elders volop eten is?
Ik voelde me bij de opening van het OC niet lekker tussen al die blije mensen, luisterend naar een blij kinderkoor met een blije staatssecretaris. Dat is ingeblikte blijheid. Vooral als je bedenkt onder welke vrijheidsbeperkingen de asielzoekers daar leven. Ze moeten binnen de stadsgrenzen blijven en zich uitchecken als ze de stad in gaan. Ik vind dat nogal politioneel. Ik ben niet zo geschikt om in kampen te werken."
Inburgeringscontracten
Vanaf januari 1996 worden vluchtelingen en andere nieuwkomers door inburgeringscontracten gedwongen taalles en lessen maatschappelijke oriëntatie te volgen. Van Leeuwen: "Ik vind die contracten nogal paternalistisch. Vluchtelingen zijn volwassen mensen die hun eigen conclusies kunnen trekken. In sommige steden werkt Vluchtelingenwerk al met zulke contracten. Dat betekent een omslag voor Vluchtelingenwerk vergelijkbaar met de inwerkingtreding van de ROA. We praten er nu over in hoeverre wij daaraan mee willen werken. Als vluchtelingen niet naar school gaan kan de Sociale Dienst een korting opleggen. Is het je taak als belangenbehartiger dat door te geven? Dat is een gewetensvraag.
De overheersende stroming binnen Vluchtelingenwerk wil hier wel aan meewerken. Vluchtelingenwerk is niet zo progressief, veel mensen werken er om later makkelijk een baantje te krijgen, soms zelfs bij Justitie. Sinds de invoering van de ROA vormen mensen als ik een onderstroom binnen Vluchtelingenwerk. Ik trek het niet om aan gedwongen inburgering mee te werken. Ik wil niet voor de Sociale Dienst werken. Of als beleidsmedewerker, met andere woorden als bewaker, bij een OC."
Vluchtelingenwerk wegbezuinigd
"Justitie financiert indirect alle betaalde vluchtelingenwerkers in de OC's. Het is de bedoeling hen op termijn weg te bezuinigen. Vanaf 1 juli stopt in elk geval de financiering van de betaalde medewerkers bij de AZC's. De sociaal-maatschappelijke zorg valt zo weg. Vluchtelingenwerk probeert de bezuinigingen uit eigen middelen op te vangen.
Ook de ROA dreigt te verdwijnen. Als dat gebeurt, mogen wij alleen nog maar mensen helpen die al een status hebben of gedoogd worden. Wij zijn er dan enkel voor de integratie. Maar daar is Bureau Nieuwkomers ook al voor, een organisatie die gehuisvest is binnen de Sociale Dienst. Zij loeren als het ware op dezelfde buit. Dat speelt nu al: fusies tussen beide organisaties vinden al in sommige gemeenten plaats. Vluchtelingenwerk wordt zo steeds meer gemarginaliseerd. De overheid wil liever geen onafhankelijke belangenbehartiging voor vluchtelingen."