Lokaal Kabaal 5, juni 1995
Auteur: Harry Westerink
(boekrecensie)
Mensen van de reis
Tot en met 17 september is in het Museon in Den Haag de tentoonstelling "Mensen van de reis" te bezichtigen. Die geeft een boeiend overzicht van het leven van woonwagenbewoners en zigeuners in Nederland vanaf 1868. Bij de tentoonstelling hoort een gelijknamig boek. Beiden zijn tot stand gekomen in samenwerking met de Leidse wetenschappers Cottaar, Lucassen en Willems. Zij hopen met dit initiatief een tegenwicht te bieden aan het eenzijdige beeld dat ook nu nog leidt tot maatschappelijke uitsluiting van rondtrekkende groepen.
"Woonwagenbewoner" en "zigeuner" zijn vaak scheldwoorden. Mensen die rondreizen en geen vaste woon- of verblijfplaats hebben, worden van oudsher geassocieerd met armoede, bedelarij en criminaliteit. Ze zouden de bevolking misleiden en hun met handel in prullen geld uit de zak kloppen. Ze zouden "zwerversbloed" hebben, tot één groep behoren en in een ver verleden uit het buitenland zijn gekomen.
Het boek toont aan dat de waarheid er anders uitziet. Een groot deel van de mensen van de reis zijn Nederlanders die op een gegeven moment hun huis hebben ingeruild voor een woonwagen. Vaak hing dat samen met werk. Een kleiner deel heeft door de overheid het stempel "zigeuner" opgedrukt gekregen. De term "zigeuner" is in feite een even grote gemeenplaats als "buitenlander", en staat voor "anders", "vreemd", of "niet-Nederlands".
Het hele boek door blijkt dat de overheid woonwagenbewoners en zigeuners zoveel mogelijk heeft geïsoleerd, gecontroleerd en gefrustreerd. Na de Tweede Wereldoorlog werd het rondtrekken stapsgewijs ingeperkt. In de jaren zestig voerde de overheid het afstammingsbeginsel in. Nu mogen mensen alleen nog in een woonwagen wonen als ze zelf van woonwagenbewoners afstammen of als ze trouwen met een woonwagenbewoner. Economisch staan ze er nu slechter voor dan ooit tevoren: 90% is werkloos. Maar er zijn ook positieve ontwikkelingen. Er is een nieuwe groep Nederlanders ontstaan die in een woonwagen wonen: de zogenaamde stadsnomaden. Die proberen te bereiken dat iedereen weer het recht krijgt om in een woonwagen te mogen wonen.
Het is een goede zaak dat er zoveel onbevooroordeelde aandacht wordt geschonken aan rondtrekkende groepen. Ik raad iedereen aan om kennis te nemen van het boek en de tentoonstelling. Dat zet in elk geval een hoop cliché's opzij!
Mensen van de reis, Cottaar, Lucassen en Willems. Uitgeverij: Waanders, ƒ 35,-.