Lokaal Kabaal 9, oktober 1995
Auteur: Harry Westerink
Arbeiderszelfbestuur in het klein
Drukkerij Mostert & Van Onderen! bestaat binnenkort 10 jaar. De drukkerij is onderdeel van De Klos, een werkproject in zelfbeheer. Een gesprek met de drukkers Paul Scheer en Peter Geerlings.
De mensen van De Klos vestigden zich midden jaren tachtig in het gekraakte fabriekscomplex De Clos en Leembruggen. De jaren tachtig waren een bloeitijd voor alternatieve woon- en werkprojecten. Die werden opgezet door mensen uit de kraak- en actiewereld. Zij schiepen werk dat de reguliere baan van 9 tot 5 met een baas boven je ter discussie stelde. De eerste jaren bleven de deelnemers baanloos. Later gingen ze steeds meer streven naar loonvorming en professionalisering.
De leden zijn De Klos
De Klos is een coöperatieve vereniging van mensen die elk een werkplaats in het pand gebruiken. Ze huren die niet. Ze zijn voor 200 gulden per maand lid van de vereniging en zijn samen verantwoordelijk voor het project.
Alle mensen bij De Klos zijn eigen baas. Naast de drukkerij, waar 4 mensen werken, tref je in het pand werkplaatsen aan op het gebied van houtbewerking, fotografie, sieraden en snuisterijen maken, lijsten maken en boekbinden. Ook is er een doka en een atelier. Tijdens de rondleiding door het pand valt op dat op de meest onverwachte plekken mensen druk in de weer zijn. Machines gonzen, materialen liggen her en der.
Een drukkerij van onderop
De drukkerij is het enige produktiebedrijf binnen de vereniging. De rest heeft een meer kunstzinnig en ambachtelijk karakter. Scheer: "Ik heb het vak geleerd bij een andere vrije drukker. Samen met één van mijn collega's heb ik een tweedehands drukpers gekocht en zijn we voor onszelf begonnen. Eerst part-time, later full-time. Met het geld dat we verdienden kochten we beter materiaal. Dat leverde steeds beter drukwerk op."
De drukkerij doet nog het meest denken aan arbeiderszelfbestuur in het klein. Juridisch gezien is het bedrijf een vennootschap. De 4 vennoten zijn mede-eigenaar en hebben evenveel zeggenschap over het bedrijf. Ze werken op basis van consensus. Scheer: "We nemen principieel geen mensen in loondienst aan. Dat zou de gelijkwaardigheid aantasten. En je moet kunnen garanderen dat je steeds een salaris kunt uitbetalen en de lasten en premies kunt opbrengen, ook als het slecht gaat. Aan de hand van de omzet bepalen we hoeveel er per maand aan het bedrijfskapitaal kan worden onttrokken voor ons eigen inkomen. Soms moeten we financieel een stapje terug doen."
Mostert & Van Onderen! wil van huis uit goed en goedkoop drukken voor de linkse beweging. Scheer: "Op het landelijke overleg van vrije drukkers gold de leus: op elke straathoek een drukkerij. Niet alleen bladen en pamfletten volschrijven, maar die ook zelf ontwerpen en drukken." Toch zijn er grenzen aan die autonomie. Om te blijven bestaan moeten er ook opdrachten voor (semi-)commercieel drukwerk worden aangenomen.
Beweging en drukkerij
Scheer en Geerlings vinden dat er vanuit de linkse beweging weinig affiniteit is met hun drukkerij. Scheer: "Wij geven korting bij niet-commercieel drukwerk. Dat gaat rechtstreeks van ons eigen inkomen af. Linkse mensen zouden bewuster en kritischer moeten consumeren. Boeken koop je bij boekhandel Manifest, voeding bij een natuurvoedingswinkel, en drukwerk laat je drukken bij een alternatieve drukker. Want die denkt met je mee en buit geen werknemers uit."
Geerlings: "Maar misschien treden we wel te weinig naar buiten. Als je zelf niet meer zo politiek actief bent, dan komen politieke mensen ook minder snel naar je toe."
Scheer: "Nu hebben we veel minder niet-commercieel drukwerk dan vroeger. Het liefst zou ik alleen niet-commercieel drukken, maar ja, ik wil een inkomen hebben. Maar voor studentenvereniging Minerva zou ik nog steeds niet willen drukken. Vroeger drukten we alleen waar we achter konden staan, nu drukken we niet waar we tegen zijn."
Loon
De meeste niet-commerciële drukkers zijn loonvormend gaan werken, zelfs degenen die daar eerst fel tegen waren. Scheer: "Sommigen zeiden: als je loonvormend bezig bent, dan werk je mee met het systeem. Dan verwater je. Maar met een uitkering ben je ook afhankelijk van dat systeem, de laatste tijd steeds meer. De overheid kan de kraan dichtdraaien."
In het bedrijf gaat zoveel tijd en energie zitten dat de drukkers veel minder politiek bezig zijn dan vroeger. Scheer: "Maar met De Klos werken we wel aan een alternatief. Anderen zoeken meer de confrontatie. Wij waren misschien altijd al meer de geitenwollensokken."