Lokaal Kabaal 15, februari 1996
Auteur: Ellen de Waard
Gefixeerd op geld en genen
Nu de Leidse universiteit haar samenwerking met het biotechnologische bedrijf IntroGene heeft bestendigd is de verstrengeling van wetenschap en commercie compleet. Onder het mom van filantropie pikt de universiteit een graantje mee van de voorziene winsten.
Als we de jubelverhalen over biotechnologie mogen geloven is het snel gebeurd met vele ziekten en problemen in de wereld. Ook de Leidse hoogleraar Valerio spreekt de hoop uit dat de door hem ontwikkelde genentechniek het leed van vele mensen zal oplossen. Bij gentherapie wordt getracht een gen met een 'defect' te vervangen door een gemanipuleerd gen. Daarbij wordt een virus als versvoermiddel gebruikt om het gezonde gen op de juiste plek in het lichaam te brengen.
Commercie
De afgelopen 10 jaar heeft de ontwikkeling van biotechnologie in Nederland een hoge vlucht genomen. Leiden speelt daarbij een leidende rol, zeker als het gaat om het commercialiseren van de opgedane kennis.
Valerio is een slimme man, net als zijn collega wetenschapper De Boer die een biotechnologisch gemanipuleerd stiertje ter wereld bracht. Het zijn niet alleen knappe onderzoekers, maar ook mannen met oog voor commercie. Valerio was wetenschappelijk medewerker aan de universiteit toen hij 1993 IntroGene oprichtte.
IntroGene en de universiteit tekenden begin januari een samenwerkingsovereenkomst en verbonden zo hun lot verder aan elkaar. Tot minimaal november 1998 wordt gezamenlijk 10 miljoen gulden gepompt in het verder ontwikkelen van gentherapie. De universiteit heeft recht op aandelen en royalties die voortkomen uit de verkoop van producten waarbij gebruik gemaakt wordt van hun gezamenlijk ontwikkelde technologie.
De belangenverstrengeling van het bedrijfsleven en de universiteit is niet van vandaag of gisteren. Wel is het zo dat door overheidsbezuinigingen de universiteiten de laatste jaren meer gedwongen worden hun kennis te vercommercialiseren.
Fixatie op genen
Valerio werkt onder meer aan gentherapie tegen bloedkanker. Onlangs bleek uit Europees onderzoek dat bloedkanker meer voorkomt in de buurt van vliegvelden. In plaats van paal en perk te stellen aan het vliegverkeer worden onderzoeken als die van Valerio gestimuleerd.
Voor de genenwetenschappers staat het vast: als eenmaal het geheim van de menselijke genen is ontrafeld kunnen mens en maatschappij beter gemaakt worden. Critici laten echter een geheel ander geluid horen. "De fixatie op genen neemt de aandacht weg van allerlei maatschappelijke factoren en de verschillende manieren waarop mensen daarop reageren. We weten allemaal dat voedsel, milieuvervuiling, werken met chemische stoffen, stress, vrije tijd, noem maar op, van grote invloed zijn op allerlei vormen van ziekte en gezondheid", aldus de wetenschapster Harmsen.
In de erfelijkheidsleer is de reductionistische zienswijze overheersend. Organismen worden beschouwd als machines die men kan leren kennen door de afzonderlijke delen te bestuderen. De wisselwerking tussen de delen onderling en hun omgeving blijft daarbij nagenoeg buiten beschouwing. Ook bij erfelijke ziekten geldt dat de omstandigheden grotendeels bepalen of de in aanleg aanwezige ziekte tot ontwikkeling komt.
Niet neutraal
Genentechnologieën zoals Valerio die hier ontwikkelt worden in de Derde Wereld gebruikt voor duistere projecten. In het kader van het Human Genome Diversity Project wordt van 600, met uitsterven bedreigde, volken genetisch materiaal verzameld. Hiermee kunnen proeven gedaan worden voor de ontwikkeling van geneesmiddelen. De inheemse volken zijn hier woedend over. Het is voorgekomen dat onder valse voorwendselen genetisch materiaal is afgenomen en dat daar patent op is aangevraagd. Deze mensen zijn dan geen baas meer over hun eigen genen. "Het is al meer dan 500 jaar hetzelfde liedje. Ons wordt niks gevraagd, wij worden onderzocht. En als er met onze kennis, grondstoffen en nu zelfs genen en cellen iets te verdienen valt, worden wij er over het algemeen nooit beter van", aldus een slachtoffer op het congres Stemmen van de Aarde.
Geen oplossing
Biotechnologie bestendigt de huidige verhoudingen, alle mooie praatjes ten spijt. Men hoopt er in de zeer nabije toekomst gewoon veel geld mee te verdienen. De mogelijke humanitaire en medische toepassingen bieden op de lange termijn geen soelaas. Daarvoor moet het leed bij de, grotendeels maatschappelijke, wortels aanpakt worden. In de huidige biotechnologische praktijk komt men niet verder dan het knutselen aan de slachtoffers: mens en dier.